Ŭan Li: Malsamoj inter versioj

[[FileDosiero:MingShenzong1.jpg|thumbeta|rightdekstra|250px|Ŭan Li]]

La ĉina imperiestro '''Ŭan Li''' aŭ [[pinjine]] ''Wanli'' ([[ĉine]] 萬曆, prononco Ŭànlì), n. la [[4-an de septembro]] [[1563]]; m. la [[18-an de aŭgusto]] [[1620]], apartenis al la [[dinastio Ming]]. Li ekregis la [[19-an de julio]] [[1572]], estante 8-jara knabo. Komence li estis sub la forta influo de sia edukisto ''Ĵang Juĵeng'', pli poste sub tiu de diversaj potencemaj grupoj de [[eŭnuko]]j.

La regotempo de Ŭan Li karakteriziĝis per [[despoto|despota]] regado, per malŝparado kaj kreskante fiaskiga deficitego de la ŝtataj financoj. Ekzemple pli ol 20.000 [[nobelo]]j ricevis abundegajn regulajn pagojn – la 45 princoj de unua rango ĉiujare eĉ havis rajton je ricevo de [[arĝento]] en valoro de 600 tunoj da greno. La armeo estis pompa kaj kostis pliajn sumegojn, kaj la kostoj por la luksa vivo de la imperiestra kortumo ne malpli altis: sole la tombejo de Ŭan Li kostis tiom da arĝento, kiom la tuta imperio pagis da baza imposto dum du plenaj jaroj.

[[Dosiero:Jiajing Emperor on his state barge.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|320px|<center>Ŭan Li sur sia reprezenta ŝipo]]

Ŭan Li ordonis plurajn multekostajn militojn, inter alie kontraŭbatalante plurajn [[Mongoloj|mongolajn]] kaj [[Tunguso-Manĝura Grupo|tungusajn]] tribojn en [[Manĝurio]] (1581-1583), cele al forpelo de la [[japanoj]] el la ĉinia [[vasalo|vasaloŝtato]] [[Koreio]] (1592), kaj por la konkero de [[Vjetnamio]], [[Birmo]] kaj ''Siamo'' (nuntempe [[Tajlando]]).

Plia problemo por la ŝtato estis la kreskanta japana [[pirato|piratado]] ĉe la centra okcidenta marbordo de la imperio, sociaj ribeloj de kamparanoj, metiistoj kaj ministoj, etnaj ribeloj de ne-ĉinaj popoloj kaj la aktivecoj de [[sekreta societo|sekretaj societoj]] (ekzemple la sekto „Blanka Lotuso“).

Al tiuj defioj Ŭan Li ne sukcesis adekvate reagi, kaj aparte fine de sia regotempo li pli kaj pli perdis la potencon: la faktan regadon transprenis korupta grupo de [[eŭnuko]]j, kiu instrumentigis la ŝtatan administradon por siaj celoj. Aparte multaj klasike [[konfuceismo|konfuceismaj]] ŝtataj administristoj politike rezistis kontraŭ tio.

Plia aspekto en la regoperiodo de Ŭan Li estis la hezita malfermo de Ĉinio al influoj de Eŭropo: Dum la jaro [[1601]] li vokis la italan [[jezuitoj|jezuiton]] ''Matteo Ricci'' al la ĉina imperia kortumo kaj permesis certagrade [[kristanigo|misii pri kristanismo]] en Ĉinio. La imperiestron tamen ne vere interesis la religio, sed la teknikaj inventaĵoj kiujn kunportis la eŭropanoj, ekzemple [[horloĝo]]j kaj [[astronomio|astronomiaj instrumentoj]]. Inter alie li taskigis la italan jezuiton pri reformo de la ĉina kalendaro.