Matilda-efekto: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Adaptis la anglan artikolon samteman |
pli |
||
Linio 16:
Laŭ usona studado, "kvankam evidenta diskriminacio laŭ sekso ĝenerale daŭre malpliiĝas en la usona societo," "virinoj daŭre spertas malavantaĝojn rilate la ricevon de prisciencaj premioj, precipe por esplorado."<ref>{{citation| author = Anne E. Lincoln|author2 = Stephanie Pincus|author3 = Janet Bandows Koster|author4 = Phoebe S. Leboy| title = The Matilda Effect in science: Awards and prizes in the US, 1990s and 2000s| journal = Social Studies of Science| volume = 42 | issue = 2| pages = 307–320| year = 2012| doi = 10.1177/0306312711435830|pmid = 22849001|s2cid = 24673577}}</ref>
== Ekzemploj ==
Virinoj kiuj submetiĝis al la Matilda-efekto:
* [[Theano (filozofo)| Theano de Crotone]], (6-a jarcento a.K.E.) – frua filozofo kiu laboris pri matematiko, sed la plejmulto de ŝia laboro estis flankenpuŝita de, aŭ atribuita al, ŝia edzo, patro, aŭ instruisto, [[Pitagoro]], (depende de la fonto).<ref>History of Scientific Women https://scientificwomen.net/women/crotone-theano_of-90</ref><ref>Biographies of Women Mathematicians https://www.agnesscott.edu/lriddle/women/theano.htm</ref>
* [[Trotula]] (Trotula di Ruggerio, 12-a jarcento K.E.) – italian kuracisto, aŭtoro de verkoj kiujn, post ŝia morto, oni atribuis al viraj aŭtoroj. Malamo al virinoj kiel instruistoj kaj resanigistoj kondukis al neado de ŝia ekzisto. Unue oni atribuis ŝian laboron al ŝia edzo kaj filo, sed dum la informo transdoniĝis, monaĥoj konfuzis ŝian nomon kun tiu de viro. Ŝi ne menciiĝas en la "Dictionary of Scientific Biography" (vortaro de scienca biografio)<ref>{{Cite journal|last=Rossiter|first=Margaret W.|date=1993|title=The Matthew Matilda Effect in Science|jstor=285482|journal=Social Studies of Science|volume= 23| issue = 2|pages=325–341|doi=10.1177/030631293023002004|s2cid=145225097}}</ref>
* [[Jeanne Baret]] (1740–1807) – franca botanikisto, la unua virino kiu komplete ĉirkaŭnavigis la mondon. Partnero kaj kunlaboranto de la botanikisto [[Philibert Commerson]], ŝi aliĝis al la ekspedicio de [[Louis-Antoine de Bougainville]] kaŝvestis kiel viro. Ili kolektis la unuajn specimenojn de [[Bugenvilo]]. Plejmultajn botanikajn malkovrojn oni atribuis al Commerson sole, pro kiu proksimume cent specioj estas nomitaj. Ŝi famiĝis por la unua fojo longe poste per la priskribo de ''{{interlanguage link|Solanum baretiae|es}}''<ref>Tepe E, Ridley G, Bohs L (2012) A new species of Solanum named for Jeanne Baret, an overlooked contributor to the history of botany. PhytoKeys 8: 37-47. https://doi.org/10.3897/phytokeys.8.2101</ref> en 2012.
* [[Nettie Stevens]] (1861–1912) – malkovrinto de la [[XY seks-konstata sistemo]]. Ŝiaj kernaj studoj pri tenebrioj malkaŝis por la unua fojo ke la sekson de organismo regas ĝiaj kromosomoj anstataŭ mediaj aŭ aliaj faktoroj. Stevens multe influis la transiron de la scienca komunumo al ĉi tiu temo por esplori: kromosoma seks-regado.<ref>{{Cite book|title = Doing Biology|last = Hagen|first = Joel|publisher = Harper Collins|year = 1996|location = Glenview, IL|pages = 37–46}}</ref> Tamen, [[Thomas Hunt Morgan]], eminenta tiutempa genetikisto, ricevis atribuon pri tiu malkovro.<ref name=":0">{{cite web|title = 6 Women Scientists Who Were Snubbed Due to Sexism|url = http://news.nationalgeographic.com/news/2013/13/130519-women-scientists-overlooked-dna-history-science/|access-date = 2015-10-04}}</ref> Malgraŭ ŝia ampleksa laboro en la fako genetiko, la kontribuoj de Stevens al la laboro de Morgan estas ofte ignorata.<ref>{{cite web|title = Nettie Maria Stevens (1861–1912) {{!}} The Embryo Project Encyclopedia|url = https://embryo.asu.edu/pages/nettie-maria-stevens-1861-1912|website = embryo.asu.edu|access-date = 2015-10-04}}</ref>
* [[Mary Whiton Calkins]] (1863–1930) – [[Harvard-Universitato]] malkovris ke etaj stimuloj parigitaj kun aliaj signifaj stimuloj, estas pli facile memoreblaj. Ŝi ankaŭ malkovris ke pli longa elmeto kondukis al pli bona memoro. Tiujn eltrovaĵojn, kun ŝia par-asocia metodo, poste uzis [[Georg Elias Müller]] kaj [[Edward B. Titchener]], sen agnosko al Calkins.
* [[Gerty Cori]] (1896–1957) – Nobel-laŭreato biokemiisto, laboris multajn jarojn kiel helpanto de sia edzo, malgraŭ ke ŝi havis kvalifikojn egalajn al liaj por profesora posteno.
* [[Rosalind Franklin]] (1920–58) – nuntempe rekonata kiel grava kontribuanto al la malkovro en 1953 de la strukturo de [[DNA]]. Je la tempo de la malkovro age de [[Francis Crick]] kaj [[James Dewey Watson|James Watson]], por kiu la du viroj ricevis Nobel-premion en 1962, ŝia laboro ne ricevis justan atribuon (kvankam Watson priskribis la kernan gravecon de ŝia kontribuo, en sia libro ''[[The Double Helix]]'' (la duobla helico)).
* [[Marthe Gautier]] (naskiĝis en 1925) – nun agnoskita pro ŝia grava rolo en la malkovro de la kromosoma malnornaleco kiu kaŭzas la Down-sindromon, malkovro antaŭe atribuita tute al [[Jérôme Lejeune]].
* [[Marian Diamond]] (naskiĝis en 1926) – laborante ĉe la [[Universitato de Kalifornio, Berkeley]], eksperimente malkovris la fenomenon [[cerba plasteco|cerban plastecon]], kiu kontraŭis antaŭajn dogmojn pri neŭrologio. Kiam ŝia influa 1964-referaĵo<ref>{{Cite journal | doi=10.1002/cne.901230110|pmid = 14199261|title = The effects of an enriched environment on the histology of the rat cerebral cortex| journal=The Journal of Comparative Neurology| volume=123| pages=111–119|year = 1964|last1 = Diamond|first1 = Marian C.| last2=Krech| first2=David| last3=Rosenzweig| first3=Mark R.|s2cid = 30997263}}</ref> estis publikigota, ŝi trovis ke la nomoj de ŝiaj du akcesoraj kunaŭtoroj, [[David Krech]] kaj [[Mark Rosenzweig (psikologo)|Mark Rosenzweig]], estis metitaj antaŭ ŝia nomo (kiu, aperis en krampoj). Ŝi protestis ke ŝi faris la esencan laboron prisribitan en la referaĵo, kaj tiam oni metis ŝian nomon unue (sen krampoj). La okazaĵo priskribiĝis en 2016-a dokumenta filmo, ''My Love Affair with the Brain: The Life and Science of Dr. Marian Diamond'' (Mia amafero kun la cerbo: la vivo kaj scienco de D-ino Marian Diamond).<ref>{{cite web|url=http://lunaproductions.com/|title=Luna Productions|website=lunaproductions.com}}</ref>
*[[Harriet Zuckerman]] (naskiĝis en 1937) – kiel rezulto de la Matilda-efekto, ŝia edzo [[Robert K. Merton]] atribuis al Zukerman kunaŭtorecon de la koncepto de la [[Matthew-efekto]].<ref>{{cite web|url=http://garfield.library.upenn.edu/merton/matthewii.pdf |title=The Matthew Effect in Science, II : Cumulative Advantage and the Symbolism of Intellectual Property by Robert K. Merton |access-date=2019-05-04}}</ref>
* Programistoj de [[ENIAC]] (dediĉiĝis en 1946) – pluraj virinoj signife kontribuis al la projekto, inkluzive de [[Adele Goldstine]], [[Kathleen Antonelli|Kay McNulty]], [[Jean Bartik|Betty Jennings]], [[Betty Holberton|Betty Snyder]], [[Marlyn Meltzer|Marlyn Wescoff]], [[Frances Spence|Fran Bilas]] kaj [[Ruth Teitelbaum|Ruth Lichterman]], sed historioj de [[ENIAC]] tipe ne menciis tiujn kontribuojn, kaj foje enfokusigis atingojn pri la aparataro anstataŭ programado.<ref>{{cite journal|last = Light|first = Jennifer S.|title = When Computers Were Women|journal = Technology and Culture|volume = 40|issue = 3|year = 1999|pages = 455–483|doi = 10.1353/tech.1999.0128|s2cid = 108407884|url = http://pcfly.info/doc/Computers/18.pdf}}</ref>
Ekzemploj kiuj favoris virojn sur virinoj por [[Nobel-premio|Nobel-premioj]]:
* En 1934, la [[Nobel-premio pri fiziologio aŭ medicino]] aljuĝis al [[George Whipple]], [[George Richards Minot]], kaj [[William P. Murphy]]. Ili sentis ke sia kunlaborantino, [[Frieda Robscheit-Robbins]], ellasiĝis pro ŝi sekso. Tamen Whipple dividis sian premion kun ŝi ĉar li sentis ke ŝi ankaŭ meritis Nobel-premion, ĉar ŝi kunaŭtoris preskaŭ ĉiujn publikigaĵoj de Whipple.
* En 1944 la [[Nobel-premio pri kemio]] aljuĝis al [[Otto Hahn]], la sola ricevanto. [[Lise Meitner]] laboris kun Hahn kaj kreis la bazon por [[nuklea fisio]] (ŝi elpensis la terminon "nuklea fisio"). La Nobel-Komitato ne aljuĝis al Meitner, parte pro ŝia sekso kaj parte pro ŝia persekuta juda identeco en nazia Germanujo. Ŝin influis la [[Leĝo por Restaŭri la Profesian ŜtatServon]], kiu malpermesis al judoj registarajn postenojn, inkluzive de esplorado. Unue ŝia aŭstra civitaneco ŝirmis ŝin kontraŭ persekutado, sed ŝi fuĝis el Germanujo post kiam [[Anschluss|Hitler aneksis Aŭstrujon en 1938]].<ref>{{cite web|title=ScienceWeek |url=http://scienceweek.com/2004/rmps-32.htm |date=2013-04-14 |access-date=2015-10-10 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130414151521/http://scienceweek.com/2004/rmps-32.htm |archive-date=April 14, 2013 }}</ref>
* En 1950, [[Cecil Frank Powell|Cecil Powell]] ricevis [[Nobel-Premio pri Fiziko|Nobel-Premion pri Fiziko]] pro sia evoluado de la fotografia metodo por studi nukleajn procedojn kaj pro la rezulta malkovro de la [[piono]] (pi-meono). [[Marietta Blau]] faris pioniran laboron en ĉi tiu fako. [[Erwin Schrödinger]] proponis ŝin por la premio kun [[Hertha Wambacher]], sed ambaŭ ekskludiĝis.<ref>{{Cite journal |doi = 10.1063/PT.3.1728|title = Marietta Blau in the history of cosmic rays|journal = Physics Today|volume = 65|issue = 10|page = 8|year = 2012|last1 = Sime|first1 = Ruth Lewin|bibcode = 2012PhT....65j...8S}}</ref>
* En 1956, du usonaj fizikistoj, [[Tsung-Dao Lee]] kaj [[Chen Ning Yang]], antaŭvidis la malobservon de la leĝo pri pareco en malfortaj interagoj kaj proponis eblan eksperimenton por konfirmi ĝin. En 1957 [[Chien-Shiung Wu]] faris la necesan eksperimenton, kunlabore kun la [[National Institute of Standards and Technology]] (Usona Nacia Instituto de Normoj kaj Teknologio) kaj montris la parecan malobservon en la kazo de [[Beta-radiado|beta-malkomponado]]. La Nobel-premio pri fiziko aljuĝiĝis en 1957 al la viraj fizikistoj kaj Wu ellasiĝis. Ŝi ricevis la [[Wolf-premion]] en 1987 kiel agnosko por ŝia laboro.<ref>{{cite web|url=https://physicsworld.com/a/wolf-prize-goes-to-particle-theorists/|title=Wolf prize goes to particle theorists|date=20 January 2004|website=Physics World}}</ref>
* En 1958, [[Joshua Lederberg]] kune ricevis la [[Nobel-premio pri fiziologio aŭ medicino|Nobel-premion pri fiziologio aŭ medicino]] kun [[George Wells Beadle|George Beadle]] kaj [[Edward Lawrie Tatum|Edward Tatum]]. Mikrobiologiistoj Joshua Lederberg kaj lia edzino [[Esther Lederberg]], kune kun Beadle kaj Tatum, evoluigis [[Galvanizado|kopiaĵan galvanizadon]], metodo por transloki bakteriajn koloniojn de unu Petri-plado al alia, kiu estas nepra por aktuala komprenado antibiotikan reziston.<ref name=":0" /> Tamen, Esther Lederberg ne ricevis atribuon pro ŝia kerna laboro en tiu esplora projekto; ŝia laboro estis ekstreme grava por la sukcesa realigo de la teorio.<ref>{{cite web|title = CensorshipIndex|url = http://www.esthermlederberg.com/Censorship/CensorshipIndex.html|website = www.esthermlederberg.com|access-date = 2015-10-10}}</ref> Plue, ŝi ne ricevis agnoskon pro ŝia malkovro de la [[lambda fago]] aŭ pro ŝiaj studoj pri la F [[fekundeca faktoro|fekundeca faktoro]] kiu kreis la bazon por estontaj genetika kaj bakteria esploradoj.<ref name=":0" /><ref>{{cite web|title = Esther Lederberg, pioneer in genetics, dies at 83|url = http://news.stanford.edu/news/2006/november29/med-esther-112906.html|website = Stanford University|access-date = 2015-10-10}}</ref>
* En la 1960-aj jaroj, [[Jocelyn Bell Burnell]] (naskiĝis en 1943) malkovris la unuan radian [[pulsaro|pulsaron]]. Por tiu alkovro, en 1974, oni aljuĝis la [[Nobel-premio pri fiziko| Nobel-premion pri fiziko]] al ŝia kontrolisto [[Antony Hewish]] kaj al [[Martin Ryle]], citante Hewish kaj Ryle pro iliaj pionira laboro en radioastrofiziko. Jocelyn Burnell ellasiĝis. Kiel Ph.D.-studento je la tempo de la malkovro, ŝi sentis ke la plejmulto de la intelekta strebo estis de ŝia kontrolisto; sed ŝian malinkludon kritikis pluraj eminentaj astronomoj, inkluzive de [[Sir Fred Hoyle|Fred Hoyle]].
===Aliaj===
[[Ben Barres]] (1954–2017), neŭrobiologo ĉe [[Stanford University Medical School]] Universitato Stanford, fako pri medicino) kiu transformiĝis el virino al viro, parolis pri siaj sciencaj atingoj perceptata malsame, depende de kiu sekso li havis tiutempe.<ref name="vedantam">Shankar Vedantam, (13 July 2006). [https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/07/12/AR2006071201883.html Male Scientist Writes of Life as Female Scientist: Biologist Who Underwent Sex Change Describes Biases Against Women.] ''[[Washington Post]]''</ref>
Antaŭ lia transformiĝo al viro, liaj atingoj atribuiĝis al aliaj viroj aŭ malestimataj, sed post la transformiĝo al viro, liaj atingoj atribuiĝis al li kaj laŭdiĝis.
==Vidu ankaŭ==
* [[Historio de scienco]]
* [[Historio de teknologio]]
* [[Matthew-efekto]]
* [[Scienco#Sociologio_de_scienco|Sociologio de scienco]]
* [[Virinoj en scienco]]
== Referencoj ==
| |||