Gnomono

Gnomono ([ˈnoʊmɒn], de greka γνώμων, gnōmōn, laŭlitere: "unu kiu scias aŭ ekzamenas" [1] [2] ) estas la parto de sunhorloĝo kiu gisas ombron. La esprimo estis uzita por gamo da celoj en matematiko kaj aliaj kampoj.

Historio Gnomono kiel en Eŭklido-libro II

Pentrita bastono de 2300 a.K. trovis en Ĉinio estas la plej malnova konata gnomono. [3] Anaksimandro (610-546 a.K.) estas meritigita je enkondukado de tiu babilona instrumento en la grekoj. [4] Oenopides utiligis la frazon tirita gnomon-maniero por priskribi linion tirita perpendikulara al alia. [5] Poste, la esprimo estis uzita por L-forma instrumento kiel ŝtalkvadrato uzita por tiri ortojn. Tiu formo povas klarigi sian uzon por priskribi formon formitan tranĉante pli malgrandan kvadraton de pli granda. Eŭklido plilongigis la esprimon al la aviadilcifero formita forigante similan paralelogramon de angulo de pli granda paralelogramo. Efektive, la gnomono estas la pliigo inter du sinsekvaj figurigaj nombroj, inkluzive de kvadrato kaj triangulnombroj.

Herono difinis gnomonon kiel ke kiu, kiam aldonite al unuo (nombro aŭ formo), faras novan unuon similan al la startunuo. En tiu signifo Theon of Smyrna (Theono de Smyrna) uzis ĝin por priskribi nombron kiu aldonis al plurlatera nombro produktas la venontan unu el la sama tipo. La plej ofta uzo en tiu signifo estas stranga entjero aparte kiam vidite kiel figuriga nombro inter kvadrataj nombroj. Pingltoruognomonoj La gnomonprojekcio sur la planko de la Santa Maria del Fiore Cathedral dum la solstico la 21an de junio 2012

Truitaj gnomonoj projekciantaj pingltoruobildon de la suno estis priskribitaj en la ĉinaj Zhoubi Suanjing skribaĵoj (1046 a.K. - 256 a.K. kun materialo aldonis ĝis ĉirkaŭ 220 p.K.). [6] La loko de la lerta cirklo povas esti mezurita por rakonti la tempon de tago kaj jaro. En arabaj kaj eŭropaj kulturoj ĝia invento multe pli poste estis atribuita al egipta astronomo kaj matematikisto Ibn Yunus ĉirkaŭ 1000 p.K. [7] Itala astronomo, matematikisto kaj kosmografo Paolo Toscanelli estas rilataj al la 1475-datita allokigo de bronza plato kun rondotruo en la kupolo de la Katedralo de Santa Maria del Fiore en Florenco por projekcii bildon de la suno sur la planko de la katedralo. Kun markadoj sur la planko ĝi rakontas la precizan tempon de ĉiu tagmezo (laŭdire ene de duona sekundo) same kiel la dato de la somera solstico. Itala matematikisto, inĝeniero, astronomo kaj geografiisto Leonardo Ximenes rekonstruis la gnomonon laŭ liaj novaj mezuradoj en 1756. Orientiĝo Gnomono troviĝis sur la muro de konstruaĵo alfrontanta Tiradentes Square, Curitiba, Brazilo Gnomono en komputila grafiko

En la norda hemisfero, la ombro-gisada rando de sunhorloĝognomono estas normale orientita tiel ke ĝi indikas norde kaj estas paralela al la rotaciakso de la Tero. Tio estas, ĝi estas ema al la horizontala laŭ angulo kiu korespondas al la latitudo de la loko de la sunhorloĝo. Ĝuste nun, tia gnomono devus tiel indiki preskaŭ ĝuste ĉe Polaris, ĉar tio estas ene de grado da la norda ĉielpoluso.

Sur kelkaj sunhorloĝoj, la gnomono estas vertikala. Tiuj estis kutime uzitaj en iamaj tempoj por observado de la alteco de la suno, aparte kiam sur la meridiano. La stilo estas la parto de la gnomono kiu gisas la ombron. Tio povas ŝanĝo kiam la suno moviĝas. Ekzemple, la supra okcidenta rando de la gnomono eble estos la stilo en la mateno kaj la supra orienta rando eble estos la stilo en la posttagmezo. Tridimensia gnomono estas ofte utiligita en CAD kaj komputila grafiko kiel helpo al poziciigado de objektoj en la virtuala mondo. De kongreso, la abscisdirekto estas kolora ruĝeco, la ipsilonaksoolegomo kaj la Z-aksoobluo. NASA-astronaŭtoj utiligis gnomonon kiel fotografian ilon indiki lokan vertikalon kaj por elmontri kolordiagramon kiam ili laboris pri la surfaco de la Luno. En popola kulturo

   La romano Masters of Atlantis (1985) de Charles Portis estas satira kroniko de fikcia sekreta societo nomita Gnomonism.

   En la libro The Turas ĉe la End of the World (Fino de la mondo) de Brad Strickland, giganto turas kaj maldika ŝtuparo montriĝas por la gnomono de giganta sunhorloĝo. La insulo kiun la turo estas trovita ofte estas nomita "Gnomon Island".

   La Gnomon of Saint-Sulpice (Gnomono de Saint-Sulpice) ene de la eklezio de Saint-Sulpice en Paris, France, konstruita por kunlabori en determinado de la dato de Pasko, estis fikciigita kiel " Roza Linio " en la romano The Da Vinci Code .

Piednotoj

   ^ γνώμων . Liddell, Henry George ; Scott, Robert ; A Greek-English Lexicon at the Perseus Project .
   ^ "gnomon". Online Etymology Dictionary.
   ^ Li, Geng (9 July 2017). Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy. p. 2095 - via NASA ADS.
   ^ The 2-a-century Chinese book Nine Chapters on the Mathematical Art claims gnomons were used by the Duke of Zhou (11-a jarcento a.K.). Laertius , Diogenes. " Life of Anaximander " .
   ^ Heath (1981) pp. 78-79
   ^ The Asiatic Review. 1969.
   ^ Rohr, René R.J. (2012). Sundials: History, Theory, and Practice.
   ^ Suter, Rufus (1964). "Leonardo Ximenes and the Gnomon at the Cathedral of Florence".
   ^ Sharan Newman , The Real History Behind The Da Vinci Code (Berkley Publishing Group, 2005, p. 268).

Referencoj

   Gazalé, Midhat J. Gnomons, from Pharaohs to Fractals (Gnomonoj, de faraonoj ĝis Fraktaloj), Princeton University Press, Princeton, 1999. ISBN 0-691-00514-1.
   Heath, Thomas Little (1981), A History of Greek Mathematics, Dover publications, ISBN 9780486240732(unue publikigis 1921).
   Laertius, Diogenes, The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, tran'oj. C.D. Yonge. Londono: Henry G. Bohn, 1853.
   Mayall, R. Newton; Mayall, Margaret W. , Sundials: Their Construction and Use, Dover Eldonaĵoj, Inc. , 1994, ISBN 0-486-41146-X
   Waugh, Albert E., Sundials: Their Theory and Construction, Dover Eldonaĵoj, Inc. , 1973, ISBN 0-486-22947-5.
   Apolono 16 Krucas gvidiston. NASA
   Apollo Geology Tool Catalog. NASA

Eksteraj ligiloj

Amaskomunikilaro rilatis al Gnomonoj en Wikimedia Komunejo