Kartvela alfabeto: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
La unika alfabeto de Kartvelio estas une el la pretervolaj viktimoj de la ciferecigo de nuntempaj socioj. La najbara Armenio frontas similan defiion, ĉar ankaŭ ĝi havas unikan lingvon kaj alfabeton uzata sole por la armena.
e gramatikaj korektetoj
Linio 17:
|ekzemplo = დამწერლობა.png
}}
La '''kartvela alfabeto''' (loke nomata მხედრული, ''mĥedruli'') estas la skribsistemo nuntempe ĉefe uzata por skribi la [[kartvela lingvo|kartvelan]] kaj aliajn [[Kartvela lingvaro|kartvelajn lingvojn]] (kiel la [[Svana kartvela lingvo|svanan]] aŭ la [[Mingrela lingvo|mingrelan]] ekzemple). Ĝi ankaŭ estas uzata por aliaj kaŭkazaj lingvoj, kiel la [[Abĥaza lingvo|abĥaza]] aŭ la [[Oseta lingvo|oseta]] en la 1940-aj jaroj. ''Asomtavruli'' kaj ''nusĥuri'' estas variantoj de la kartvela skribo, sed sole uzataj de la [[Kartvela Ortodoksa Eklezio|kartvela ortodoksa eklezio]] por ceremoniaj religiaj tekstoj kaj [[ikonografio]]<ref>(en) Unicode Standard, V. 6.3. U10A0, p. 3</ref>. La unika alfabeto de Kartvelio estas uneunu el la pretervolaj viktimoj de la ciferecigo de nuntempaj socioj. La najbara Armenio frontas similan defiion, ĉar ankaŭ ĝi havas unikan lingvon kaj alfabeton uzatauzatan sole por la armena<ref name=":0">(eo) [https://eo.globalvoices.org/2020/06/8759/ Protekti la antikvan alfabeton de Kartvelio en la nuna epoko], [[Tutmondaj Voĉoj|Global Voices en Esperanto]], la 30-an de junio 2020, alirite la 1-an de septembro 2021.</ref>.
 
=== Nemateria kultura heredaĵo de Unesko ===
La kurboriĉa kartvela alfabeto ricevis la nacian statuson de nemateria kultura heredaĵo en [[Kartvelio]] en [[2015]] <ref>(en) "''[http://agenda.ge/news/31109/eng Georgian alphabet granted cultural heritage status]''". Agenda.ge. la 10-an de marto 2015. </ref> kaj en decembro [[2016]] [[Unesko]] aldonsaldonis ĝin al sia [[Listo de nemateria kultura heredaĵo de Unesko|Reprezenta Listo de la Nemateria Kultura Heredaĵo de la Homaro]]<ref>(en) "''[http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/living-culture-of-three-writing-systems-of-the-georgian-alphabet-01205 Living culture of three writing systems of the Georgian alphabet]''". Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity. UNESKO. </ref><ref name=":0" />.
 
La tri skriboj, kiel diris Unesko en sia propono, “kunekzistas danke al siaj diferencaj funkcioj, reflektantaj la multflankan kulturan identecon de Kartvelio”<ref>[https://eo.globalvoices.org/2020/06/8759/ Protekti la antikvan alfabeton de Kartvelio en cifereca epoko], EurasiaNet, Global Voices en Esperanto, la 30-an de junio 2020.</ref>.
 
Montriĝis [[Grekoj|grekaj]] kaj [[Arameoj|arameaj]] influoj al la kartvelaj alfabetoj, sed kelkaj kartvelaj akademianoj kiel Tamaz V. Gamkrelidze diris, ke ili estis libere inventitaj imitante la grekan modelon, anstataŭ esti rekte bazitaj sur pli fruaj formoj de la aramea alfabeto, kvankam la kartvela fonologia inventaro estas tre malsama de la greka<ref>(en) Seibt, Werner. "''[https://www.academia.edu/1355678 The Creation of the Caucasian Alphabets as Phenomenon of Cultural History]''".</ref>.
 
La kartvela alfabeto estas fonetika, t.e. al unu sono korespondas unu litero kaj inverse. La nuntempa kartvela alfabeto uzas 33 signojn - 5 vokalsignojn kaj 28 konsonantosignojn (la svana kaj la [[mingrela kartvela lingvo|mingrela lingvoj]] uzas aldone 2 pliajn konsonantajn signojn). La nombro de kartvelaj literoj uzataj en aliaj kartvelaj lingvoj varias.
[[Dosiero:Street sign in Georgian and Latin alphabets.jpg|alternative=Stratŝildo en la kartvela kaj latina alfabetoj.|maldekstra|eta|350x350ra|Stratŝildo en la kartvela kaj latina alfabetoj.]]
OniLa distingasliteroj inter literojestas bazliniaj (kiuj estas skribataj laŭ la imaga linio, simile al latinaj "a", "s"), subliniaj (kiel latinaj "p", "q"), superliniaj (kiel latinaj "b", "d") kaj ambaŭflankaj (kiel islanda "þ"). Sekve ili havas diferencajn altecojn.
 
Ekzistas nur minusklaj literoj en la kartvela alfabeto. Sed moderna tipografio por titoloj kaj aliaj celoj uzas kvazaŭmajusklajn literojn – kiuj fakte estas minusklaj, sed oni ilin skribas samnivele (laŭ la sama alteco).
Linio 57:
 
== Unikodo ==
La kartvelan alfabeton oni povas atingi per [[Unikodo|unikodaj]] signoj 10A0 ĝis 10FF. Asomtavruli (majusklaj malnovaj liturgiaj literoj) de 10A0 ĝis 10CF.<br /> Mĥedruli aŭ nusĥuri (moderna nunjarcenta ''unuĉambra'' - majuskloj kaj minuskloj estas samaj - alfabeto) de 10D0 ĝis 10F0, kiel montras la sekva tabelo.
Mĥedruli aŭ nusĥuri (moderna nunjarcenta ''unuĉambra'' - majuskloj kaj minuskloj estas samaj - alfabeto) de 10D0 ĝis 10F0, kiel montrite en la sekva tabelo.
 
{| class="wikitable"
Linio 82 ⟶ 81:
 
== Deveno ==
La unuaj fontoj de la kartvela skribo estas datitaj de la 5-a jc p.K. (ĉirkaŭ la 433-a jaro). Ili estis savitaj sur murŝtonoj de kartvela preĝejo en Palestino. Laŭ historia fonto ("Kartlis Cĥovreba – "Kronikoj de Kartli") la kartvela alfabeto estis inventita en la 3-a jc a.K. de la reĝo ''Parnavazi''.
 
== Specoj ==