Esperanta etimologio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
eNeniu resumo de redakto |
Remush (diskuto | kontribuoj) ordigado, purigado- nenio nova |
||
Linio 1:
=Esperanta Etimologio=
La Esperantaj vortoj ne estis pruntitaj laŭvole; la plejparto el ili
Kelkaj vortoj samas ekzakte al la Anglaj vortoj, sed la prononco estas iom malsama: birdo (a bird), rivero (a river), teamo (a team), boato (a boat).▼
devenis el multaj gravaj lingvoj de okcidenta civilizo. Ĉar la latina
havis grandan influon je modernaj Europaj lingvoj, oni povas havi la
impreson ke Esperanto ĉerpis multajn siajn vortojn el la latina (60-80%).
<p>
Ekzistas en Esperanto amasego da vortoj kiu venas el la Greka (10-20%).
Unuj kiujn kreis modernaj (t.e. renesancaj kaj postaj) kleruloj, ĉu en
la de ili uzata ĝis antaŭ 150 jaroj latina, ĉu en la modernaj
fontlingvoj de Esperanto mem (t.e. en la franca, germana, angla ktp.)
surbaze de grekaj radikoj, sed kiuj ne jam ekzistis en la greka (kvankam
ili plej ofte estis poste alprenitaj ankaŭ en ĝin).
<blockquote>
<small>
Mi pensas pri
vortoj kiel "termometro" (el la grekaj θερμός = varma kaj μέτρον =
mezurilo), "mikrobo" (gr. μικρός = malgranda + βίος = vivo), gramofono
(gr. γραμμή = linio + φωνή = voĉo) k.s. Kreado de tiaj vortoj daŭras
ĝis nun, kvankam plej ofte surbaze de vorteroj jam uzataj en la
internacia scienc-teknika terminaro: ekz. pri la vortoj "magnetoskopo"
aŭ "falokratio" oni povas argumenti ke ili estis faritaj ne rekte el la
grekaj vortoj μαγνήτης = magneto kaj σκοπέω = rigardi, aŭ φαλλός =
faluso kaj κράτος = regpotenco, sed el la jam antaŭe pruntitaj vortoj
"magneto" kaj "faluso" kaj el la internacie konataj vorteroj "skop-" (de
teleskopo, mikroskopo k.s.) kaj "krati-" (de "demokratio",
"aristokratio" k.s.).
</small></blockquote>
Multaj aliaj lingvoj influis en la Esperanta vortprovizo: la Franca, la Germana, la
Foje, la rilato ne estas evidenta, sed tamen ĝi ekzistas, kaj oni povas trovi ĝin se oni iom cerbumas.▼
Angla kaj la Rusa. <br>
<p>
<blockquote><small>
Kelkaj
▲
malsama: birdo (a bird), rivero (a river), teamo (a team), boato (a
boat).
</small></blockquote>
Oni ofte povas trovi rilaton inter Esperanta vorto kaj vorto el sia propra lingvo, se oni iom cerbumas.
<blockquote><small>
Ekzemple, mano (angle: a hand)
malsimilas al la angla; sed la angla ankaŭ uzas la saman radikon en la
sekvaj vortoj: manual (permana), manufacture, manipulate, manuscript,
manacles, maneuver, manifest, manner, manager, command, demand,
emancipate, recommend, maintain, maintenance. Rimarku ke la radiko
"hand" ankaŭ aperas en Esperanto: handbalo, handikapo.
</small></blockquote>
▲Foje, la rilato ne estas evidenta, sed tamen ĝi ekzistas
Se oni retroiras al la
hipoteza Pra-Hindo-Eŭropa lingvo, oni trovas pliajn rilatojn inter la
Angla, Esperanto, kaj multaj eŭropaj lingvoj.
<p>
Oni trovas ankaŭ vortojn devenaj de la Araba, la Jida, la Japana, la Litova.
Kutime tiuj vortoj ne migris rekte el tiuj lingvoj al Esperanto, sed tra alia influhava eŭropa lingvo. Ili iĝis internaciaj.
<blockquote><small>
Gejsero venis el fama islanda specimeno Geysir (geysa signifas "impeti").
</small></blockquote>
Fine, estas ankaŭ
kiuj ne devenis de aliaj lingvoj. Ekzemple de tio estas la [[korelativo]]j.
▲Fine, estas ankaŭ multaj aprioraj vortoj en Esperanto - t.e. vortoj, kiuj ne devenis de aliaj lingvoj. Ekzemple de tio estas la [[korelativo]]j.
==Bibiografio:==
*Ebbe VILBORG: Etimologia vortaro de Esperanto (5 vol) ISBN: 91 85288 179/195/217/225/233
| |||