Alice Vanderbilt Morris: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Alifono (diskuto | kontribuoj) eNeniu resumo de redakto |
Alifono (diskuto | kontribuoj) Preskaŭ tuta reverkado de la artikolo |
||
Linio 2:
|priskribo=Alice Vanderbilt Shepard, 1888 portreto de [[John Singer Sargent]]
}}
'''Alice VANDERBILT MORRIS''' (naskiĝnomo '''SHEPARD''') naskiĝis la {{daton|7|decembro|1874}} en Novjorko<ref>Breinstrup, Olsson et Stenström 2006, <abbr>§</abbr> 2.</ref>; mortis la {{daton|15|aŭgusto|1950}} en [[Bar Harbor]] (Maine/[[Majno]])<ref>(en) [https://www.nytimes.com/1950/08/16/archives/mrs-morris-dead-envoys-widow-75-member-of-vanderbilt-family-aided.html Mrs. ''Morris dead; Envoy's widow, 75; Member of Vanderbilt Family Aided Y.W.C.A. and Backed International Language Was Radcliffe Graduate Honored By Belgians''], [[The New York Times]], la 16-an de aŭgusto 1950.</ref>. Ŝi estis usona [[Esperantistoj|esperantistino]] kaj kunfondinto de la [[IALA|Internacia Helplingvo-Asocio]] ([[IALA]] - ''International Auxiliary Language Association'') kiu rezultis en la kreado de la internacia planlingvo [[Interlingvao|Interlingua]]<ref name=":0">(interlingua) Gopsill, F. P. "Le historia antenatal de Interlingua" (interlingua). ''Panorama de Interlingua'' (1991, januaro-februaro, marto-aprilo, majo-junio).</ref>.
== Biografio ==
Alice Vanderbilt Shepard naskiĝis en prestiĝa familio kiu tiutempe estis la plej riĉa en Usono: ŝia patro, [[Elliott Fitch Shepard]], estis estis [[advokato]], [[bankisto]] kaj posedanto de la gazeto ''Mail and Express''<ref name=":1">Bibliografio: Falk 1999 , <abbr>p.</abbr> 35.</ref>, same kiel fondinto kaj prezidanto de la ''New York State Bar Association'', dum ŝia patrino Margaret Louisa Vanderbilt Shepard estis la nepino estis la entreprenisto [[Cornelius Vanderbilt]], la usona "reĝo" de la fervojoj.
[[Dosiero:Woodlea in Briarcliff Manor (27a).png|alternative=Woodlea, la hejmo de ŝiaj gepatroj en Westchester County, New York, en 1895.|maldekstra|eta|Woodlea, la hejmo de ŝiaj gepatroj en Westchester County, New York, en 1895.]]
Alice estis konata en sia familio kiel "Anĝela" pro la dolĉeco kaj beleco de sia vizaĝo. Ŝi tamen ne estis vera anĝelo kaj kiam ŝi grimpis sur arbon kontraŭ la malpermeso de sia patro, ŝi falis kaj rompis sian [[Torakaj vertebroj|torakajn vertebrojn]]. Ŝia patro, malmola viro, rifuzis voki la kuraciston por puni lian malobeon kaj sekve de tio ŝi kreskis misformita pro deformiga [[skoliozo]] en Woodlea.
En [[1895]], ŝi geedziĝis kun Dave Hennen Morri, 23-jara medicina studento kiu diplomiĝis ĉe la [[Universitato Harvard]] <ref name=":1" /> kaj pli poste [[ambasadoro]] de [[Usono]] en [[Belgio]] de [[1933]] ĝis [[1937]].
La „[[Bibliografio de Internacia Lingvo]]“ ([[1929]]) aperis helpe de ŝia subteno. En la jaro [[1931]], ŝi fariĝis [[doktoro pro honoro|honordoktoro]] de la [[universitato]] de [[Sirakuzo|Syracuse]] en la [[usona ŝtato]] [[Novjorkio]] kiel rekono por ŝiaj meritoj en la kampo de [[Planlingvo|planlingvoj]].▼
Ankaŭ Alice Vanderbilt Morris studis ĉe la [[Universitato Harvard]] (en Radcliffe College, fondita en [[1879]] kiel la ''Socio por la Kolegia Instruado de Virinoj,'' ankaŭ konata kiel la "Harvard Annex", kaj kiu estis privata institucio kun la celo disponigi Harvard-edukadon al virinoj). La paro, kiu geedziĝis en [[1895]], havis ses infanojn, kiuj ĉiuj faris universitatajn studojn<ref>Bibliografio: Falk 1999 , <abbr>p.</abbr> 38.</ref>.
Dum multaj jaroj ŝi interesiĝis pri [[Esperanto]], kiun ŝi bone parolis, kaj monsubtenis diversajn sciencajn laborojn pri Esperanto. Ŝia bildo troviĝas en la komenco de la Bibliografio de Internacia Lingvo de [[Petro Stojan]]. La Originala Verkaro de D-ro L. L. Zamenhof enhavas dediĉon al ŝi de la kompilinto Prof. [[Johannes Dietterle]]. S-ino Morris ludis gravan rolon ankaŭ en la YWCA (Kristana Asocio de Junaj Virinoj) kaj diversaj aliaj asocioj. Ŝi estis doktoro ''honoris causa'' de la Universitato de Syracuse.<ref>''Heroldo de Esperanto, 21 Augusto 1950</ref>▼
==
Post akcidento ŝi forte suferis je la dorso kaj devis pasigi iom da tempo en hospitalo kie ŝi malkovris broŝuron pri Esperanto. Tiu ĉi lingvo, en plena disvolviĝo en Eŭropo, estis tamen malmulte konata en Usono, same kiel la projektoj por aliaj universalaj lingvoj defenditaj tiutempe<ref>Bibliografio: Falk 1999 , <abbr>p.</abbr> 39.</ref>. Vanderbilt Morris trovis la ideon de Esperanto kiel neŭtrala helplingvo kaj lingvo de komerco<ref>Bibliografio: Breinstrup, Olsson kaj Stenström 2006, <abbr>§</abbr> 3 .</ref> alloga kaj parolis pri ĝi al kemiisto [[Frederick Gardner Cottrell]], amiko de la familio kiu mem interesiĝis pri la temo kaj proponis, ke ŝi uzu sian fortunon por fondi asocion, kies celo estus science esplori la problemon de [[internacia planlingvo]]<ref name=":0" />, en kunlabroro kun famaj lingvistoj kaj sciencistoj el la tuta mondo, rezultante en la fondo de la ''Internacia Helplingva Asocio'' (IALA - ''International Auxiliary Language Association''),
Julia S. Falk: ''Women, Language and Linguistics – Three American Stories from the First Half of the Twentieth Century'', Routledge Studies in the History of Linguistics, London 1999▼
▲Dum multaj jaroj ŝi interesiĝis pri [[Esperanto]], kiun ŝi bone parolis
== IALA kaj Interlingua ==
IALA ('''''I'''nternational '''A'''uxiliary '''L'''anguage '''A'''ssociation)'' estis fondita en [[1924]] kun la subteno de ŝia edzo kaj de lokaj figuroj kiel filozofo John Dewey, edukisto Stephen P. Duggan, akademiano John Huston Finley, inĝeniero Alfred Norton Goldsmith, filantropo Frederick Paul Keppel aŭ la sociologo Herbert N. Shenton. Dum pli ol 25 jaroj, Vanderbilt Morris vivigis la asocion kaj aktive partoprenis en ĉiu fazo de la laboroj de IALA.
=== Celo ===
La celo de IALA estis klopodi konstrui internacian lingvon en neŭtrala kaj scienca maniero el vortprovizoj ĉeestantaj en kiel eble plej multaj lingvoj kaj kun kiel eble plej simpla gramatiko, ĉio en kunlaboro de gvidaj personoj en la lingva kaj interlingvistika mondo kiel [[Edward Sapir]] (pioniro en la studo de lingvo kiel kultura fakto), [[Otto Jespersen]] (specialisto pri la angla kaj kreinto de [[Novialo|Novial]]) aŭ [[Giuseppe Peano]] (kreinto de [[Latino sen fleksio|Latino sine flexione]] kaj fondinto de la [[Akademio pro Interlingua|Academia pro Interlingua]].
En [[1945]] ŝi kunaŭtoris la Ĝeneralan Raporton de IALA kune kun Mary C. Bray. Alice aktive okupiĝis pri la asocio kaj restis ĝia honora sekretario dum la tuta vivo<ref>(es) Biographias: Alice Vanderbilt Morris, ''[http://www.interlingua.com/historia/biographias/morris.htm Interlingua: Communication Sin Frontieras Durante 50 Annos]'', 2001, reviziita en 2006.</ref>.
=== Alexander Gode kaj Interlingua ===
La laboroj de IALA kaj [[Alice Vanderbilt Morris]], kiu mortis en [[1950]], estis konfidita al la lingvisto [[Alexander Gode]] kiu uzis ĝin por evoluigi la "naturalisman" [[Planlingvo|planlingvon]] ''[[Interlingua]]'', kiun li publikigis en [[1951]]. [[Alexander Gode]] ĉerpis el la internacia vortprovizo de [[Lingvoj de Eŭropo|eŭropaj lingvoj]] por disvolvi ''[[Interlingvao|Interlingua]]'', la nova interlingvo de la IALA. Por detaloj vidu la artikolon [[Interlingvao]] (''Interlingua'').
La sistemo estis preskaŭ preta por publikigo kiam, ĉe la fino de lia vivo, Alice Vanderbilt Morris subite konvertiĝis al la [[katolikismo]] kaj retiriĝis de la IALA-projekto, lasante lin sen financaj rimedoj. Alice mortis la sekvan jaron, unu jaron antaŭ la fina publikigo de la lingvo de Gode en 1951. Nur kelkajn monatojn post ŝia morto, la asocio eldonis la unuan ĉefverkon de ''Interlingua'' ([[Interlingvao]]), nome la "''Interlingua-English Dictionary''".
Ĝis 1954 materialoj pri Interlingua aperis sub la siglo "IALA", poste sub la nova "Interlingua Division of Science Service".
== Honoroj ==
Ŝi ricevis honoran membrecon de la aoscio [[Phi Beta Kappa|Phi Beta Kappa.]] Ŝi ankaŭ estis vicprezidanto de la Monda Servo-Konsilio de la usona branĉo de la YWCA (Kristana Asocio de Junaj Virinoj) kaj diversaj aliaj asocioj.
▲
== Bibliografio ==
(ia) Thomas Breinstrup, Jesper Olsson et Ingvar Stenström, «''[https://www.interlingua.com/historia/biographias/morris.htm Biographias : Alice Vanderbilt Shepard Morris]''» [[https://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.interlingua.com%2Fhistoria%2Fbiographias%2Fmorris.htm arkivo]], interlingua.com, 2006.
(en) Frank Esterhill, ''Interlingua Institute : A History'', New York, Interlingua Institute, 2000, 106 p., <nowiki>ISBN 0-917848-02-0</nowiki>, rete konsultebla [arkivo].
▲(en) Julia S. Falk
(ia) Toma Macovei (en), «Homage a un femina extraordinari», Panorama in Interlingua, 1991, ISSN 0903-2932, rete konsultebla [arkivo].
== Notoj kaj referencoj ==
{{EdE|M}}Tiu ĉi artikolo estas ankaŭ parta traduko de la samtitola artikolo en la franca vikipedio, listo de aŭtoroj.{{Referencoj}}{{Projektoj}}
== Vidu ankaŭ ==
[[Interlingua kaj Esperanto]]
[[Esperanto kaj interlingvao komparataj|Esperanto kaj Interlingua komparataj]]
== Eksteraj ligiloj ==
* [http://www.jssgallery.org/Paintings/Alice_Vanderbilt_Shepard.htm Portreto en oleo] de Alice kiel 13-aĝulino, pentrita de [[John Singer Sargent]]
* [http://www.jssgallery.org/Paintings/Margaret_Louisa_Vanderbilt.htm Portreto en oleo] de ŝia patrino Margaret, same pentrita de Sargent
* [http://www.insecula.com/oeuvre/photo_ME0000022877.html Busto] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20121024024648/http://www.insecula.com/oeuvre/photo_ME0000022877.html |date=2012-10-24 }} de ŝia patro Elliot, skulptita de John Adams Quincy Ward
[[Norma datumaro]]:
* [[viaf:76391212/|Virtuala Internacia Aŭtoritato-Dosiero]] (VIAF)
* [https://isni.oclc.org/xslt/DB=1.2//CMD?ACT=SRCH&IKT=8006&TRM=ISN%3A000000000270773X&TERMS_OF_USE_AGREED=Y&terms_of_use_agree=send&COOKIE=U51,KENDUSER,I28,B0028++++++,SY,NISNI,D1.2,E9feccf82-45,A,H1,,3-28,,30-41,,43-59,,65-70,,74-75,R62.235.244.123,FY Internacia Norma Nomo-Identigilo]
* [http://id.loc.gov/authorities/no2017092041 Library of Congress]
* [http://d-nb.info/gnd/12201913X Gemeinsame Normdatei]
* [http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p107476681 Reĝa Biblioteko de Nederlando]
* [http://nukat.edu.pl/aut/n%202019075470 Pola Universitata Biblioteko]
* [https://www.worldcat.org/identities/lccn-no2017092041 WorldCat Id]
* [http://www.worldcat.org/identities/lccn-no2017-092041 WorldCat]
{{Bibliotekoj}}
{{Vivtempo|Morris, Alice Vanderbilt}}
Linio 28 ⟶ 77:
[[Kategorio:Usonaj esperantistoj]]
[[Kategorio:Interlingvaistoj]]
[[Kategorio:Interlingvistiko]]
[[Kategorio:Interlingvistoj]]
| |||