Demokratio: Malsamoj inter versioj

----

 

 

 

; • '''Egaleco.''' : Demokratio supozigas egalecon inter la civitanoj, sen ia distingo pri socia klaso, raso, sekso aŭ religio. Ĉiuj civitanoj estas egalaj je rajtoj : el tiu egaleco rezultas la ekvacio : ''unu homo = unu voĉo''. ~ Egaleco tamen estas jura egaleco, ne fakta egaleco. Ĝi postulas, ke la samaj jurreguloj aplikiĝu egalece al la civitanoj, kiuj estas en sama situacio (egaleco ne forigas diversecon), tamen ĝi malfacile kongruas kun socioj kie la faktaj malegalecoj estas kruele drastaj.

 

 

; • '''Libereco.''' : Demokratio, kiu estas povo de la popolo, tial supozigas politikan liberecon, t.e. liberecon partopreni la publikajn aferojn sen malhelpado nek timigon. Ĉiuj civitanoj estas liberaj partopreni la regadon, ĉu elektante la regantojn/registojn (balota elekto) ĉu decidante mem (referendumo). ~ Sed libereco en demokratio estas ankaŭ [[opinia libereco]], kiu nepre kondukas al ''plurismo'', t.e. la akcepto kaj respekto al pluraj politikaj fluoj, inter kiuj civitano povos elekti tiun, kiu al li ŝajnas la plej kapabla estri la plublikajn aferojn. Tiu plurismo aperas precipe en multpartia sistemo, en kiu pluraj [[Politika partio|politikaj partioj]] vere priinfluas la politikan vivon.

 

 

Malgraŭ ĉi tiuj kvar kondiĉoj, demokratio tre ofte puŝiĝas al neevitebla regulo : la '''regulo/principo pri plimulto''', kiu postulas, ke la adoptotaj decidoj estu tiuj, kiuj akiros la plej grandan nombron de voĉoj. La principo pri plimulto tiel povas danĝeri : premo de sendefendaj malplimultoj fare de la plimulto, kaj, ĉar publiko ne necese estas humanisma risko de decidoj atencantaj liberecojn. Pro tio la moderna demokratio supozigas statuson por la malplimultoj, tiel ke ĉi tiu povu libere sin esprimi kaj roli en la politika vivo, kaj ke la zorgo pri ĝenerala intereso atentu ankaŭ samtempe je rajtoj de individuoj kaj malplimultoj, almenaŭ se tiuj estas malfortaj kaj ne riskas subpremi la aliajn sed pli bone esti subpremitaj de la aliaj.

 

 

La moderna demokratio devenas grandparte el la anglo-saksona juroevoluo, kiu komenciĝis per la [[Magna Charta Libertatum]] [[1215]]. Temas pri iom post iom evoluinta, kontraŭ la suvereno direktita sistemo de rajtoj je liberecoj (= aŭtonomisferoj) kaj kundecido, fare unuvice de la nobela klaso, poste de la burĝoj. Post ĝermoj en [[LA BOETIE]] kaj tekstoj kiel [[Vindiciae contra tyrannos]], pensuloj kiel [[Grotius]] aŭ [[Thomas HOBBES]] ellaboris la koncepto [[Socia kontrakto]]. Pensuloj kiel [[Locke]], [[Montesquieu]] kaj [[Jean-Jacques ROUSSEAU]] provis trapensi kaj glatigi tiun sistemon. Kie la popolo anstataŭ la reĝo fariĝis suvereno (ne ĉie do), ĝi troviĝas en tiu sistemo en tre aparta duobla rolo :

La demokratiaj kaj liberecaj valoroj estas pli adekvataj al grandaj socioj ol la antaŭ- kaj kontraŭdemokratiaj valoroj, ĉar ili ebligas bonan kunvivadon eĉ kun malkonsento, kun plurismo de la vivoformoj, anstataŭ provi perforte forigi la malkonsenton, ĉar tio iam certe fiaskos. '''La demokratiaj valoroj ne enhave determinas, kiamaniere oni vivu kaj pensu''', sed ili celas al formala reguligo de la kunvivado sub la kondiĉo de malkonsento. Juriste dirite, ili estas pli procesjuraj (proceduraj) ol materialjuraj (enhavaj). Sen homaj rajtoj ne temas pri demokratio en la moderna senco, sed pri plimulta despotismo (kvankam tio na jam okazis, sed povas okazi, ofte despotismo estas farita "nome de la popolo" sed ĝenerale por la intereso de individuo, partio, jam reganta malplimulto, aŭ nove formita reganta klaso); kaj sen vera demokratio la liberecoj ne fakte estas por ĉiuj la civitanoj, sed servas al nur kelkaj por pli bone subpremigi la aliajn. Per krudaj rimedoj (puĉoj, "Taĉmentoj de la morto", ktp, aŭ malnaivaj kaj arte ellaboritaj rimedoj (kiel monopoligo de la amaskomunikoloj, monaj baroj malhelpante en la fakto la popolo partopreni eln la politika vivo, aŭ aliaj eĉ pli ruzaj kaj insidaj rimedoj) demokratio, dum prezentante eksterajn formojn de demokratio, ofte estas misigita kaj havas nur la nomon demokratio; fine eĉ la simplaj juraj garantioj estas trampitaj en pezaj kaj sepsaj etosoj. Libereco de agado (kondiĉe ke ĝi ne nocu al aliaj) kaj pensado do, el la vidpunkto de la individuo, estas la antaŭkondiĉo mem de la demokratiaj valoroj.

 

*En antikva Helenio demokratio ekis en [[Ateno]] en jaro [[-508]], kiam [[Klisteno]] lanĉis la tielnomita "Atena eksperimento", li havis kontraŭ li la riĉuloj, kiuj provis helpi sin de ekstera regno (jam!) t. e. Sparto. La atena sistemo prosperinte, iĝis modelo, kaj imitatis de multaj aliaj inter la aliaj helenaj urbo-regnoj.

 

[[bg:Демокрация]]