Demokratio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
e polurado |
||
Linio 22:
Malgraŭ ĉi tiuj kvar kondiĉoj, demokratio tre ofte puŝiĝas al neevitebla regulo : la '''regulo/principo pri plimulto''', kiu postulas, ke la adoptotaj decidoj estu tiuj, kiuj akiros la plej grandan nombron de voĉoj. La principo pri plimulto tiel povas kaŭzi subpremon de sendefendaj malplimultoj fare de la plimulto kaj la riskon de en si mem demokratiaj decidoj, kiuj atencantas la demokratiajn liberecojn. Pro tio la moderna demokratio supozigas, ke la malplimultoj povu libere sin esprimi kaj roli en la politika vivo, kaj ke la zorgo pri ĝenerala intereso atentu ankaŭ samtempe je rajtoj de individuoj kaj malplimultoj, almenaŭ se tiuj estas malfortaj kaj ne riskas subpremi la aliajn sed ja esti subpremitaj de la aliaj.
==Ide-historia rimarko==
Linio 31 ⟶ 32:
Tiu sistemo, kie unue havis la nomon "liberalismo" (ne konfuzu ĝin kun la moderna [[ekonomia liberalismo]]) estas la moderna demokratio. Ĝi ne estas la samo kiel la greka demokratio, kiu, kiel konate estis nur profite al malplimulto en ege malagaleca socio, kaj (legu la "[[Politeia]]" de [[Platono]]), finfine fiaskis. Ĝi estas direktita kontraŭ la ebla "despotismo de la popolo" same kiel kontraŭ la despotismo de la reĝoj aŭ de nobelaj kaj alimaniere pivileĝitaj klasoj; la gardado de la individuaj liberecoj, la rajtoj de malplimultoj, ne estas logike pravigeblaj nur el la ideo de la regado de la popolo aŭ de la plimulto. (La amerikaj "patroj de la konstitucio" tre klare ekkonis kaj eldiris, ke la konstitucio donu sekurecon kontraŭ la despotio de la popolo.).
Intertempe la antaŭe negativa tono de la nocio paliĝis. Tiun negativan sonon la vorto havis, pro la fiasko de la atena demokratio, pli ol du mil jarojn. La populara, sed iom tro simpla senhistoria, pure etimologia kompreno de la vorto hodiaŭ ofte kondukas al miskompreno de tio, kio la moderna demokratio de ne greka, sed anglo-saksona tipo fakte estas: Nome sistemo de la sekurigo de la libereco de ĉiuj (kaj ne nur de kelkaj pli potencaj, riĉaj aŭ privilegiitaj) per limigo, divido (policentrismo) kaj kontrolo de la ĉiuspecaj potencoj, fare de gardistoj de la humanismaj valoroj kaj de sekurigitaj kontraŭ-potencoj. (Por pli klare karakterizi la specifecon de la moderna demokratio, oni ofte uzas komplikitajn formulojn kiel "demokratio kaj juroŝtato" aŭ "liberec-demokratia baza ordo". Eble, laŭ propono de la konata pridemokratia teoriisto [[SARTORI]], oni nomu la modernan demokration "liberaldemokratio", por distingi ĝin de la "etimologia" miskompreno de la nocio.
La sistemo de la rajtoj de libereco estas konkretigita en la diversaj katalogoj de [[homaj rajtoj]]. Pere de la deklaracio de la [[Unuiĝintaj Nacioj]] de la 10-a de decembro 1948, kompletigita de pluraj fajkaj internaciaj interkonsentoj pri civilaj rajtoj, protekto kontraŭ [[torturo]] kaj aliaj humiligaj malhomaj traktadoj, ktp, kaj laste sed ne balaste la [[internacia justickortumo]] ĝi ricevis internacijuran validecon. La demokratiaj kaj liberecaj valoroj
Per krudaj rimedoj (puĉoj, "Taĉmentoj de la morto", ktp) aŭ malnaivaj kaj arte ellaboritaj rimedoj (kiel monopoligo de la amaskomunikoloj, monaj baroj kiuj fakte malhelpas al la popolo partopreni en la politika vivo, aŭ aliaj eĉ pli ruzaj kaj insidaj rimedoj) demokratio, dum ĝi havas la eksterajn formojn de demokratio, ofte estas tordita kaj havas nur la nomon demokratio; fine eĉ la simplaj juraj garantioj povas esti trompitaj en pezaj kaj sepsaj etosoj. Libereco de agado (kondiĉe ke ĝi ne nocu al aliaj) kaj pensado do, el la vidpunkto de la individuo, estas la antaŭkondiĉo mem de la demokratiaj valoroj.
▲La demokratiaj kaj liberecaj valoroj estas pli adekvataj al grandaj socioj ol la antaŭ- kaj kontraŭdemokratiaj valoroj, ĉar ili ebligas bonan kunvivadon eĉ kun malkonsento, kun plurismo de la vivoformoj, anstataŭ provi perforte forigi la malkonsenton, ĉar tio iam certe fiaskos. '''La demokratiaj valoroj ne enhave determinas, kiamaniere oni vivu kaj pensu''', sed ili celas al formala reguligo de la kunvivado sub la kondiĉo de malkonsento. Juriste dirite, ili estas pli procesjuraj (proceduraj) ol materialjuraj (enhavaj). Sen homaj rajtoj ne temas pri demokratio en la moderna senco, sed pri plimulta despotismo (kvankam tio na jam okazis, sed povas okazi, ofte despotismo estas farita "nome de la popolo" sed ĝenerale por la intereso de individuo, partio, jam reganta malplimulto, aŭ nove formita reganta klaso); kaj sen vera demokratio la liberecoj ne fakte estas por ĉiuj la civitanoj, sed servas al nur kelkaj por pli bone subpremigi la aliajn. Per krudaj rimedoj (puĉoj, "Taĉmentoj de la morto", ktp, aŭ malnaivaj kaj arte ellaboritaj rimedoj (kiel monopoligo de la amaskomunikoloj, monaj baroj malhelpante en la fakto la popolo partopreni eln la politika vivo, aŭ aliaj eĉ pli ruzaj kaj insidaj rimedoj) demokratio, dum prezentante eksterajn formojn de demokratio, ofte estas misigita kaj havas nur la nomon demokratio; fine eĉ la simplaj juraj garantioj estas trampitaj en pezaj kaj sepsaj etosoj. Libereco de agado (kondiĉe ke ĝi ne nocu al aliaj) kaj pensado do, el la vidpunkto de la individuo, estas la antaŭkondiĉo mem de la demokratiaj valoroj.
==La naskiĝo de demokratio==
*En antikva Helenio demokratio ekis en [[Ateno]] en jaro [[-508]], kiam [[Klisteno]] lanĉis la tielnomita "Atena eksperimento", li havis kontraŭ li la riĉuloj, kiuj provis helpi sin de ekstera regno
*En Romio, longa historio de [[klasbatalo]]j unue inter la [[Patricio]]j la [[Plebo]], poste la riĉuloj (el la du klasoj) kaj la [[proleto]]j kondukis al kompleksa [[Respubliko|respublika]] sistemo, kiu neniam estis vere demokrata, pro multspecaj sistemoj kaj artifikoj de la superaj klasoj kiuj celis malhelpi, ke la popolo havu influon aŭ manipuli tiun ĉi, aŭ perfortaĵoj ĉiaspecia kaj fine enlanadj militoj.
*Ĉe ĝermanaj popoloj pluraj institucioj estis antaŭformoj de demokratio, eĉ pli demokrataj ol tiuj de Grekio, kiu valoris nur por la civitanoj (ĝenerale nur 10% de la loĝantoj), malinkluzivante ĉiujn virinojn, la alilandanojn kaj la multaj sklavojn)
* Kiel la komencon de moderna demokratio oni povas nomi la enkondukon de ĝenerala kaj egala balotrajto. En la unuaj landoj tio okazis iom post la jaro 1900, kiam ankaŭ la virinoj ricevis la rajton baloti. [[Finnlando]] estis la unua lando en Eŭropo, kiu donis al virinoj la rajton voĉdoni, en la jaro 1905.
[[bg:Демокрация]]
| |||