Vikipedio

Akanaj nomoj

La Akanoj de Ganao kaj Ebura Marbordo ofte nomigas siajn infanojn laŭ la tago de la semajno kiam ili naskiĝis kaj laŭ la ordo en kiu ili estis naskiĝintaj. Tiuj "tagnomoj" havas pliajn signifojn pri la animo kaj karaktero de la persono. Aliaj nomoj havas multe pli da varieco kaj povas raporti pri sia naskiĝordo, ĝemeleco aŭ pri meza nomo de prapatro.

Tiu nomiga tradicio estas komuna en la tuta Okcidenta Afriko kaj la Afrika diasporo. Dum la 18-a kaj 19-a jarcentoj, sklavoj en Karibio el la regiono kiu hodiaŭ estas hodiaŭa Ganao estis nomataj Coromantees. Multaj el la gvidantoj de sklavo-ribeloj havis "tagnomojn" inkluzive de Cuffy aŭ Kofi, Cudjoe aŭ Kojo, kaj Quamina aŭ Kwame/Kwamina.

Plejparto de Ganaanoj havis almenaŭ unu nomon laŭ ĉi tiu sistemo, eĉ se ili ankaŭ havas anglalingvan aŭ kristanan nomon. Konsiderindaj figuroj kun tagnomoj inkluzivas la unuan prezidanton de Ganao Kwame Nkrumah kaj iama Ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj nome Kofi Annan.

En la oficiala literumado de la Tvia lingvo, la Aŝanti versioj de ĉi tiuj nomoj kiel parolita en Kumasi estas kiel sekvas. La diakrito sur á a̍ à reprezentas respektive altan, mezan kaj malaltan tonon (tono ne bezonas esti markita sur ĉiu vokalo), dum la diakrito sur akso estas uzata por vokala harmonio kaj povas esti ignorita. (Diakritoj ofte malpleniĝas.) Variantoj de la nomoj estas uzataj en aliaj lingvoj, aŭ povas reprezenti malsamajn transliterumajn planojn. La variantoj plejparte konsistas el malsamaj afiksoj (en Aŝanti, kwa- aŭ ko- por viroj kaj "-plus-" aŭ -wa por virinoj). Ekzemple, inter la Fanteoj, la prefiksoj estas kwe- kaj e-, respektive. Akan d̩wo estas prononcita kiel la anglalingva Joe, sed tie ja aperas kiel du aroj de nomoj por tiuj kiuj naskiĝis marde.

Tagnomoj redakti

Tago de Naskiĝo
 Twi Variantoj Radiko Asoc.[1] Fanteoj
Vira nomo Virina nomo Ndyuka
Dimanĉo (Kwasíada)


Kwasí Akosua Kwesi, Siisi, Akwasi, Kosi; Akosi, Akosiwa, Así, Esi, Kwasiba.


 Kwasi, Kwasiba Asi Universo Quashie, Quasheba
Lundo (Ɛdwóada)


Kwadwó Adwoa Kodjó, Kojo, Jojo, Cudjoe; Adjua, Ajwoba, Adjoa, Adjowa


 Kodyo, Adyuba Dwo Paco Cudjoe/Kojo/Quajo, Adjoa/Ajuba/Juba
Mardo (Ɛbénada)


Kwabená Abenaa, Abénaa Komlá, Komlã, Komlan, Kabenla Kobby, Ebo, Kobi Kobina; Ablá, Ablã, Abena, Araba, Abrema


 Abeni Bene Oceano Quabena, Abena/Bena
Merkredo (Wukúada)


Kwakú Akua, Akúá, Akuba Koku, Kokou, Kweku, kaku, Kuuku;Akú, Ekua


 Kwaku, Akuba Wukuo Araneo Quaco, Aqua/Acooba/Cooba
Ĵaŭdo (Yáwóada)


Yaw Yaa Yao, Yaba, Yawo, Ekow, Kow, Kwaw; Ayawa, Baaba, Yaaba, Aba


 Yaw, Yaba Ya Tero Quaw, Aba/Yaaba
Vendredo (Efíada)


Kofí Afua Koffi, Fiifi, Yoofi; Afí, Afua, Afia, Efia, Efua


 Kofi, Afiba Afi, Fekundeco Cuffy, Afiba/Fiba
Sabato (Méméneda)


Kwámè, Kwǎmè, Ama, Ám̀ma, Ámmá Ato, Kwami, Kuwame, Kwamena, Kwamina, Komi; Ame, Ami, Amba, Ameyo


 Kwami, Amba Mene Dio Quame/Quamina, Ama

Ĝemelaj nomoj redakti

Ankaŭ estas specialaj nomoj por pli maljunaj kaj pli junaj ĝemeloj. La duenaskita ĝemelo estas konsiderata la pli aĝa, ĉar ili sufiĉe mature helpis sian fraton eliri unue.

Ĝemelo Maskla nomo Ina nomo Variantoj
Ĝemelo Atá Ataá Atta
Unuenaskito ("pli juna"[2] ĝemelo) Atá Pánin Ataá Pánin Panyin
Duenaskito ("pli aĝa" ĝemelo) Atá Kúmaa Ataá Kúmaa Akwetee (m), Atsú, Kaakra, Kakraba, Kakira
Naskita post ĝemeloj Táwia
Naskita post Tawia Gaddo Nyankómàgó

Naskiĝordaj nomoj redakti

Ekzistas ankaŭ nomoj bazitaj sur la ordo de naskiĝo, nome la ordo naskiĝinta laŭ ĝemeloj, kaj la ordo de naskiĝo post la regeedziĝo.

Ordo Vira nomo Virina nomo Variantoj
Unuenaskito Píèsíe Berko (m), Arko (m), Dede (f), Dedei (f), Abaka, Kande (f)?
Duenaskito Mǎnu Máanu
Trienaskito Mińsã́ Mánsã Mensah, Mansah babatundi
Kvarenaskito Anan, Anané Annan
Kvinenaskito Núm, Anúm
Sesenaskito Nsĩã́ Essien
Sepenaskito Asón Nsṍwaa Esson, Ansong
Okenaskito Bótwe Awotwe, Awotwie
Naŭenaskito Ákron, Nkróma Nkróma Akun, Ackon, Nkrumah
Dekenaskito Badú Badúwaa Bedu
Dekunuenaskito Dúkũ
Dekduenaskito Dúnu
Lasta naskito Kaakyire

Speciala naskiĝo redakti

Infanoj ankaŭ estas nomitaj laŭ kiam aŭ kiel ili estas naskitaj en specialaj cirkonstancoj.

Cirkonstanco Vira/Virina nomo Traduko
sur la kampo Afúom "La kampo"
sur la vojo Ɔkwán "La vojo"
en milito Bekṍe, Bedíàkṍ "milita tempo"
feliĉaj cirkonstancoj Afiríyie "bona jaro"
unu kiu amas Adofo "la speciala unu el Dio"
grandulo Agyenim "la granda unu de Dio"
post longa seninfaneco Nyamékye "donaco de Dio"
antaŭtempa aŭ malsana Nyaméama "kion Dio donis (neniu povas forigi)"
forta Kumi "forteco"
post la morto de patro Antó "ĝi ne renkontis lin"
patro rifuzas respondecon Obímpé "neniu volas"
Yempéw "ni ne volas vin"

Familiaj nomoj redakti

Aŝantioj donis nomojn kiuj estas kongruaj kun etnaj aŝantiaj familinomoj sekvitaj de etnaj aŝantiaj personaj nomoj.[3][4] La familinomoj de etnaj aŝantioj estas ĉiam donitaj laŭ proksimaj aŝantiaj parencoj kaj kelkfoje aŝantiaj amikoj. Ĉar la aŝantiaj nomoj ĉiam estas donitaj fare de la aŝantiaj homoj, se aŝantiaj geedzoj ricevas aŝantian filon kiel sian unuenaskitan bebon, la filo aŝantia estas nomata laŭ la patro de la edzo kaj se la bebo estas knabino, la knabino estos nomata laŭ la patrino de la edzo. Rezulte, se aŝantio nomita Osei Kofi kaj lia edzino naskis knabinon kiel sian unuenaskitan, la knabino povas esti nomita "Yaa Dufie" eĉ se ŝi ne naskiĝis vendrede. La kialo estas ke la patrino de la viro Osei Kofi estas nomita Yaa Dufie. La aŝantiaj homoj kutime donas tiujn nomojn por ke la nomoj de proksimaj parencoj estu konservitaj en la familioj por montri kiel aŝanti-oj amas siajn familiojn.

En la malnovaj tagoj de la Aŝantioj estis malhonoro se homo ne povis nomi iun infanon laŭ sia patro kaj / aŭ patrino ĉar tio estis la fiero de ĉiu familio. Plejparto de la etnaj aŝantiaj familinomoj donitaj al knaboj ankaŭ povus esti donitaj al knabinoj nur aldonante la leterojn "aa". Iuj aŝantiaj familiaj nomoj povas esti donitaj al kaj knaboj kaj knabinoj sen ŝanĝi aŭ aldoni ion. Tamen, ekzistas aliaj familinomoj, kiuj estas ekskluzive por nomi knabojn, dum aliaj estas ekskluzive knabinaj familinomoj.

Etnaj aŝantiaj familiaj nomoj
# Etna aŝantia familia nomo # Etna aŝantia familia nomo # Etna aŝantia familia nomo[5]
1 Abeberese 84 Baafi 168 Mensah
2 Abeyie 85 Baah 169 Mintah
3 Aboagye 86 Bafuor 170 Misa
4 Aboah 87 Baffoe 171 Mmorosa
5 Aborah 88 Baako 172 Mpong
6 Aborampah 89 Baidoo 173 Munuo
7 Abrafi 90 Barwuah 174 Narh
8 Abrefa 91 Banahene 175 Nduom
9 Acheampong 92 Bediako 176 Nimo Nimoh
10 Achamfour 93 Bekoe 177 Nkansa Nkansah
11 Acquah 94 Bemah 178 Nkrumah
12 Adade 95 Boadi 179 Nsiah
13 Addai 96 Boadu 180 Nsonwah Nsonwaa
14 Addo 97 Boahen 181 Nsor
15 Adiyiah 98 Boakye 182 Ntiamoa Ntiamoah
16 Adomah 99 Boamah 183 Ntim
17 Adomako 100 Boampong 184 Ntow
18 Adusei 101 Boasiako 185 Nuako
19 Adwubi 102 Boateng 186 Nuamah
20 Afoakwah 103 Boatei 187 Nyamekye
21 Afreh 104 Bonah 188 Nyantah
22 Afram 105 Bonsu 189 Nyantakyi
23 Afrane 106 Bonsra Bonsrah 190 Nyarko
24 Afrakoma Afrakomah 107 Brempong 191 Obeng Oteng
25 Afrifa Afirifa 108 Busia Busiah 192 Obuor
26 Afriyie 109 Cofie Cuffee Kofi 193 Oduro
27 Afful 110 Crentsil 194 Ofori
28 Ahinful 111 Daako Darko 195 Ofosu
29 Arkorful 112 Dankwah Danquah 196 Ogyampah
30 Agyapong 113 Danso 197 Ohemeng
31 Agyare 114 Dapaa Dapaah Depay 198 Ohene
32 Agyei 115 Diawuo 199 Okese
33 Agyeman Agyemang 116 Donkor Donkoh Dontoh 200 Okoromansah
34 Akaminko 117 Domfe 201 Okyere
35 Akenten Akenteng 118 Dorkenoo 202 Omenah Omenaa
36 Akomeah 119 Duah 203 Opambuor
37 Akomfrah 120 Dufie 204 Opare
38 Akosah 121 Duodu 205 Opoku
39 Akoto 122 Dwamena Dwamenah 206 Oppong
40 Akuamoah 123 Dwomoh 207 Opuni
41 Akuffo 124 Ekuoba 208 Osafo
42 Akrofi 125 Enninful 209 Osam
43 Akyaw 126 Essien 210 Otuo
44 Amakye 127 Farkyi 211 Osei
45 Amamfo 128 Firikyi 212 Owoahene
46 Amankona Amankonah 129 Fofie 213 Owusu
47 Amankwah 130 Fokuo 214 Oyiakwan
48 Ameyaw 131 Fordjour 215 Paintsil
49 Amissah 132 Forobuor 216 Pappoe
50 Amoabeng 133 Fredua Freduah 217 Peprah
51 Amoah 134 Fremah 218 Pinaman
52 Amoako 135 Frimpong Frempon Frempong 219 Poku
53 Amoateng 136 Gyakari 220 Prempeh
54 Amofah 137 Gyan Djan Djansi 221 Quainoo
55 Ampadu 138 Gyamera Gyamerah 222 Quansah
56 Ampem 139 Gyamah Gyaama 223 Safo Sarfo
57 Ampofo 140 Gyamfi 224 Sakyi
58 Amponsah 141 Gyambibi 225 Sarkodie
59 Amponsem 142 Gyasi 226 Sarpei Yartei
60 Andoh 143 Gyeabuor 227 Sarpon Sarpong
61 Ankobiah 144 Gyimah 228 Sasraku
62 Ankomah 145 Inkoom 229 Siabuor
63 Ankrah 146 Karikari 230 Siaw
147 Katakyie 231 Sika
65 Anokye 148 Kenu 232 Sikafuo
66 Ansah 149 Koduah 233 Sintim
67 Apori Antwi 150 Kokote 234 Siriboe
68 Apau 151 Konadu 235 Soadwa Soadwah
69 Appiah 152 Koranten Koranteng 236 Sowah
70 Asamoah 153 Korsah 237 Tagoe
71 Asante Asantewaa 154 Kouassi 238 Takyi
72 Asare 155 Kufuor Kuffour 239 Tandoh
73 Asenso 156 Kumankama 240 Tawiah
74 Ashia 157 Kusi Kusiwaa 241 Tuffour
75 Asiamah 158 Kwaata 242 Twasam
76 Asiedu 159 Kwakye 243 Tweneboa Tweneboah
77 Asomadu 160 Kwateng Kwarteng 244 Twerefuo
77 Asomaning 161 Kwayie 245 Twum Twumasi
78 Assifuah 162 Kyei 246 Vorsah
79 Asubonteng 163 Kyekyeku 247 Wiafe Wiredu
80 Ayeh 164 Kyem 248 Yamoah
81 Ayensu 165 Kyereme Kyerematen Kyeremateng 249 Yankah
82 Ayew 166 Kyerewa Kyerewaa 250 Yeboah
83 Awuah 167 Manso 251 Yiadom 249 Yeniam

Vidu ankaŭ redakti

  • Akana kalendaro

Referencoj redakti

  1. ↑ (Januaro 1978) “Forty Days; The Akan Calendar”, Africa: Journal of the International African Institute 48 (1), p. 80–84. doi:10.2307/1158712. 
  2. ↑ Por Akanoj, la unue naskita ĝemelo estas konsiderata la plej juna, same kiel la plej aĝo estas konsiderita kiel helpanto la pli junan eliri.
  3. ↑ List of Ashanti (Twi, Asante) Names. afropedea.org. Arkivita el la originalo je 2017-10-24. Alirita 2017-10-23.
  4. ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2021-02-20. Alirita 2017-10-23.
  5. ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2014-03-14. Alirita 2017-10-23.

Pliaj referencoj redakti

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Akanaj_nomoj&oldid=8711235"