Biosekureco
Biosekureco estas vorto pri sekureco de biologia stato.
Protektindaj bonoj redakti
Biosekureco estas vorto pri sekureco de biologia stato antaŭ danĝeroj en hodiaŭ - novembro 2009 - kvar protektindaj bonoj:
- La protekto de humana (kaj besta) saneco.
- La protekto de "medio", de aero, de akva, de grundo (de tero).
- La biodiverseco de plantoj kaj bestoj en medio.
- La protekto de infrastrukturo.
Ekzemploj de bonoj redakti
Simpla ekzemploj de danĝeroj en Eŭropa estas "Anthraks"-bakterioj, semoj de ambrosia planto kaj genteknologia varigia tritiko. La ŝtata aŭtoritato gardas la biologian institutojn, oni uzas la novan metodon DPSIR.
Metodo DPSIR redakti
Oni uzas la metodon en Eŭropa, eksemple en EEA Eŭropa ekologia agentejo, en UNEP Uniĝintaj Nacioj ekologia programo (E estas en angle environment, do ĉirkaŭaĵo kaj medio), kaj en la svisa federacia agentejo pri medio BAFU (germane schweizerisches Bundesamt für Umwelt)
Oni proponas similajn vortojn per anglaj vortoj DPSIR:
- D Densigo (angle Driving force, germane: treibende Kraft)
- P Premo (angle Pressure, germane Druck, Einfluss)
- S Stato (angle State, germane Zustand)
- I Implikaĵo (angle Impact, germane Wirkung)
- R Respondo (angle Response; germane Behördenreaktion)
- D Densigo: privataj kaj publikaj institucioj povas premi la evoluon al certa direkto.
- P Premo: Por la medio rezultas ŝarĝoj kaj medipolucioj.
- S Stato Stato estas la situacio de certa media kompartimento kun ŝarĝoj, ekzemple atmosfera ŝanĝita.
- I Implikaĵo estas la specifa efiko de medioŝarĝoj, ekzemple la moderna "forcejefiko" aŭ la grunda malpurigado, de tera malpurigado.
- R Respondo estas la socia ago pri la malpurigado, ekzemple la esplorado pri medio kaj leĝfarado pri medio.
Riskajn klasojn de biosekureco redakti
En Zuriĥo, Svislando, oni distingas en jaro 2009 4 riskajn klasojn de danĝeraj institutoj:
- klaso 1 (120 Institutoj en kantono Zuriĥo)
- klaso 2 (120 Institutoj)
- klaso 3 Ekzemploj de danĝeraj substancoj: HIV (humana imuna deficita viruso) , BSE (germane Bovine spongiforme Enzephalopathie) (15 Institutoj)
- klaso 4 Ekzemploj de tre danĝeraj substancoj: variola virusoj, Ebolaj virusoj, buŝa kaj ungega epidemio (germane MKS Maul- und Klauenseuche) ( neniaj institutoj en Zuriĥo)
Invado de novaj, ofte fremdlandaj biologiaj specioj en fremda medio (latine: neobiota) redakti
En kantono Zuriĥo Svislando oni distingas 14 disvastiĝintajn "malpermesajn" speciojn, vidu liston de malpermesaj specioj, reta paĝo Baudirektion ZH Abfall. Vidu ankaŭ la paĝon: www.jardin.ch-n, oni volas vendi multajn belajn plantojn per ĝardeno kaj domon, sed oni ne volas la speciojn en libera naturo. La komercaj interesoj de ĝardenistoj kaj la interesaj de la medio ne estas samaj. La fremdlandaj specioj povas forpremi ĉiujn indiĝenajn specojn de plantoj. La senarbiga kosto estas en Svislando ĉirkaŭ 40 eŭro/ m3 en jaro 2009, sed oni devas subtere dragi 3 metrojn pri certa planto, (Fallopia japonica, Reynoutria japonica, Polygonum cuspidatum, Polygonaceae). Oni havas grandan koston pri senarbigo de tero de konstruado. Vidu ankaŭ la novjarfoligon de jaro 2010 "biologiaj invadoj" de Naturesplora societoj en Zuriĥa en germana kaj kun resumo en angla lingvo.
Esteraj ligiloj redakti
- invado de novaj specioj
- grundo pri konstruado
- biosekureco en kantono Zuriĥo
- ĝardeno plantoj
- novjarfoligo 2010 "biologiaj invadoj" (germane "Biologische Invasionen") de Naturesplora societo en Zuriĥo)
- vortaro: invadintoj estas en germane Invasoren