Bubastiso

Bubastiso (antikve-greke Βούβαστις,, egipte pr-bAstt, latine Bubastus, arabe ‏تل بسطة‎‎ [Tell Basta]) estis urbo en Antikva Egiptio, pli ekzakte en la Nila Delto de ties norda parto Suba Egiptio, kaj estis centro de la kulto de la diino Bastet. Tell Basta estas araba nomo de la urbo, kiu signifas "Monteto de Bastet". Bubastiso estas ofte identigita kun la biblia Pi-Beset (hebree פי-בסת).

Bubastiso
urbo
arkeologia loko • telo
Administrado
Lando	Egiptio
Regiono	Suba Egiptio
Demografio
Geografio
Geografia situo	30° 34′ N, 31° 31′ O (mapo)30.57277777777831.51
Alto	14 m [+]
Bubastiso (Egiptio) DEC Bubastiso Situo de Bubastiso
Alia projekto
Vikimedia Komunejo Bubastis [+]

Ĝenerala priskribo

Situo kaj mastrumado

Bubastis estis lokita en la sudorienta parto de Nildelto, sur la orienta bordo de la Pelusa riverbranĉo. Administrado de la urbo estis bazita sur la plantado de cerealoj, ĉar Bubastiso estis lokita en la ĉefa zono de produktado de grenoj en la Mediteranea regiono — Suba Egiptio. Eĉ antaŭ la apero de la urbo, proksime 5-a jarmilo a.K., la egiptaj triboj havis terkultivadajn komunumojn, kie ili kreskis hordeon, tritikon, fagopiron, linon. Tie ankaŭ estis disvastigita brutproduktado - ili reproduktigis brutojn, ŝafojn, hejmajn kaprojn kaj suedojn. Konstruo en Bubastiso estis kondukita ĉefe kun uzado de importitaj materialoj (en templlaboro estis ofte uzata ruĝa granito), kiu estis kunportita sur Nilo el Supra aŭ Alta Egiptio al Nubio. Disvolviĝon de komerco helpis trovo de grava transtera vojo el Egiptio al la orienta Sinajo (importo de kupro, turkiso), al Palestino (importo de ligno, porfiro), ktp. Ankaŭ la kanalo de Faraonoj, antaŭaĵo de Sueza Kanalo, disvastigis maran komercvojon al sudo.

Historio

pr-bAstt en hieroglifoj

Hatoro de la Templo de Bubastiso sur ekrano ĉe la Muzeo Nicholson

Bubastis funkciis kiel la ĉefurbo de la nomoso de Am-Khent, la Bubastito-nomoso, la 18-a nomoso de Malsupra Egiptujo. Bubastiso estis situanta sudokcidento de Taniso, sur la orienta flanko de la Pelusa brako de Nilo. La nomoso kaj grandurbo de Bubastiso estis asignitaj al la Calasiriana dividado de la egipta milita kasto.

Ĝi iĝis reĝa loĝejo post Ŝeŝonk la 1-a, la unua reganto de la 22-a dinastio, iĝis faraono en 943 a.K. Bubastiso estis ĉe ĝia alteco dum tiu dinastio kaj la 23-a. Ĝi malkreskis post la persa konkero de Kambizo la 2-a en 525 a.K., kiu anoncis la finon de la Saite 26-a dinastio kaj la komencon de la Aĥemenida dinastio.

La 22-a dinastio de faraonoj konsistis el naŭ, aŭ, laŭ Eŭzebo de Cezareo, de tri Bubastiste-reĝoj, kaj dum siaj regadoj la grandurbo estis unu el la plej konsiderindaj lokoj en la Delto. Tuj en Suda Bubastiso estis la donadoj de tero kun kiu Psammetichus rekompensis la servojn de siaj ionikaj kaj Carianaj solduloj; kaj sur la norda flanko de la grandurbo komencis la kanalon kiu faraono Nekao la 2-a komencis (sed neniam finiĝis) iri inter Nilo kaj Ruĝa Maro. Post kiam Bubastiso estis prenita fare de la persoj, ĝiaj muroj estis malmuntitaj. De tiu periodo ĝi iom post iom malkreskis, kvankam ili aperas en ekleziaj kronikoj inter la episkopejoj de la provinco Augustamnica Secunda. Bubastite-moneroj de la epoko de Hadriano ekzistas.

Bubastiso en la Nila Delto sur mapo de antikva Suba Egiptio

La sekvanta estas la priskribo kiun Herodoto donas de Bubastis, ĉar ĝi ekaperis baldaŭ post la periodo de la persa invado, 525 a.K., kaj Hamilton rimarkas ke la plano de la ruinoj rimarkinde motivas la precizecon de tiu historia ĉeestinto.

"Temploj ekzistas pli vaste kaj pli multekoste ol tiu de Bubastis, sed neniu tiel plaĉaj rigardi. Ĝi estas post la sekva modo. Krom ĉe la enirejo, ĝi estas ĉirkaŭita de akvo: por du kanaloj disbranĉiĝas de la rivero, kaj kuras ĝis la enirejo al la templo: ankoraŭ nek kanalo intermiksiĝas kun la aliaj, sed oni estas sur tiun flankon, kaj la alia sur tion. Ĉiu kanalo estas cent piedoj larĝaj, kaj ĝiaj bankoj estas vicitaj kun arboj. La Propileo estas sesdek futoj en alteco, kaj estas ornamitaj per skulptaĵoj (verŝajne intajloj en krizhelpo) naŭ futojn altaj, kaj de elstara metio. La Templo estanta en la mezo de la grandurbo estas rigardita malsupren sur de ĉiuj flankoj kiam vi ĉirkaŭpromenas; kaj tio venas de la centro estinte levita, dum la templo mem ne estis movita, sed restas en sia origina loko. Proksime la templo tie iras muro, ornamita per skulptaĵoj. Ene de la ĉemetaĵo estas arbareto de justaj altaj arboj, plantitaj ĉirkaŭ granda konstruaĵo en kiu estas la kopifiguro (de Bast). La formo de tiu templo estas kvadrata, ĉiu flanko estanta stadiono en longo. En linio kun la enirejo estas vojo konstruis de ŝtono proksimume tri stadilongaj, gvidado orienten tra la publika merkato. La vojo estas proksimume 400 futojn (120 m) larĝa, kaj estas laŭflankita superante altajn arbojn. Ĝi kondukas al la templo de Hermeso."

Religio

Reliefo de la faraono Amenophiso la dua, farita el ruĝa granito. Ĝi prezentas la faraonon adorante la dion Amono. De la 18-a dinastio, ĉirkaŭ 1430 a.K., kun kroma surskribo de Sethos I (ĉirkaŭ 1290 a.K.). Originale de Bubastiso, Brita Muzeo.

Bubastiso estis centro da kultado por la kateca diino Bast, ankaŭ nomita Bastet (substrekante la virinecan finantan t), aŭ eĉ Bubastiso (laŭ la grandurbo), kiun la antikvaj grekoj identigis kun Artemiso. La kato estis la sankta kaj stranga besto de Bast, kiu estas reprezentita kun la kapo de kato aŭ leonino kaj ofte akompanas la diaĵon Ptaho en monumentaj surskriboj. La tomboj ĉe Bubastiso estis sekve la ĉefdeponejo en Egiptio de la mumioj de la kato.

La plej eminentaj ecoj de la grandurbo kaj nome da Bubastiso estis ĝia orakolo de Bast, la grandioza templo de tiu diino kaj la ĉiujara procesio en honoro de ŝi. La orakolo akiris en populareco kaj graveco post la enfluo de grekaj setlantoj en la Delta, ekde la identigo de Bast kun Artemiso altirita al sia sanktejo kaj indiĝenaj egiptoj kaj fremduloj.

La festivalo de Bubastiso estis la plej ĝoja kaj belega de ĉiuj en la egipta kalendaro. Herodoto priskribis ĝin detale:

"Barkoj kaj riveraj veturiloj de ĉiu formo, plenigita kun viroj kaj virinoj, flosis kviete laŭ la Nilo. La viroj muzikis per lotusaj flutoj, la virinoj per cimbaloj kaj tamburinoj, kaj kiu ne havis instrumenton akompanis la muzikon per manfrapado kaj dancoj, kaj aliaj ĝojaj gestoj. Tiel ili faris dum ili estis sur la rivero, sed kiam ili venis al urbo riverborda, la barkoj estis fiksitaj per ŝnuroj, kaj la pilgrimoj elŝipiĝis, kaj la virinoj kantis, ludeme mokis la virinojn de tiu urbo kaj ĵetis siajn vestaĵojn super iliaj kapoj. Kiam ili atingis Bubastison, ili okazigis mirakle solenan festenon: kaj pli da vino trinkiĝis en tiuj tagoj ol en la tuta resto de la jaro. Tia estis la maniero de tiu festivalo: kaj onidire tiom multaj kiom sep cent mil pilgrimoj festis la festenon de Bast en la sama tempo."

Kristana episkopejo

Pluekzistantaj dokumentoj mencias la nomojn de tri kristanaj episkopoj de Bubastiso de la 4-a kaj 5-a jarcentoj:

• Harpocration, unu el la episkopoj ordinitaj fare de Meletius de Lycopolis listiĝis en 325
• Hermon, samtempulo de sankta Atanazio, en proksimume 362
• Iulianus ĉe la Dua koncilio de Efezo en 449.

Elfosadoj

La tombo de la forpasinta novimperia veziro Iuty estis malkovrita en decembro 1964 en la "Tombejo de laj Nobeluloj" de Bubastiso fare de la egipta arkeologo Shafik Farid.

Ekde 2008, la german-egipta "Tell Basta Project" faris elfosadojn ĉe Bubastiso. Antaŭe, en marto 2004, bone konservita kopio de la Dekreto de Canopus estis malkovrita en la grandurbo.

Literaturo

• Adel M Abd el-Moneim «Burials of Children at Tell Basta», en Journal of Historical and Archaeological Research. The Institute of Ancient Near Eastern Studies of Zagazig University 5 (1993), 30-77.
• Dieter Arnold «Bubastis», en Lexikon der ägyptischen Baukunst, 44-45.
  • «Die Tempel Ägyptens», 208-209.
• Mohamed Bakr «New Excavations of Zagazig University», en L'égyptologie 1979, I, 153-167.
  • «The Old Kingdom at Bubastis: Excavations since 1978 Outline», en The archaeology, geography and history of the Egyptian Delta in pharaonic times. Proceedings of colloquium, Oxford 29-31 August 1988, Oksfordo, eldonejo Cotswold Press, 1989, paĝoj 29-52.
  • «Tell Basta I. Tombs and Burial Customs at Bubastis. The Area of the so-called Western Cemetery», Kajro, 1992.
• Winfried Barta «Die Sedfest-Darstellung Osorkons II im Tempel von Bubastis», Studien zur Altägyptischen Kultur 6, 1978, paĝoj 25-42.
• Manfred Bietak «Tell el Basta», Archiv für Orientforschung (AfO) 22, 1968-1969, 185.
• Edda Bresciani, «Notizie inedite su Tell Basta (Mss Acerbi, Biblioteco comunale di Mantova, XII 26/3)», Egitto e Vicino Oriente (EVO) 5, 1982, 1-7.
• Aristide Calderini, II, 59-60; suplemento 1, 83.
• Shafik Farid, «Preliminary Report on the Excavations of the Antiquities Department at Tell Basta (Season 1961)», ASAE 58, 1964, 85-98.
• Georges Foucart, «Notes prises dans le Delta», Institut Français d‘Archéologie Orientale du Caire: periodaĵo Recueil de travaux relatifs à la philologie et à l'archéologie égyptiennes et assyriennes (RT) 20, 1898, 162-169.
• Jaakko Frosén, «L’archivio carbonizzato di Bubastis nel Delta», Atti del XVII congresso Internazionale di papirologia, Napolo, 1984, III, 829-832.
• Henri Gauthier, «Un vice-roi d'éthiopie enseveli à Bubastis», ASAE 28, 1928, 129-137.
• Beatrix Geßler-Löhr, «Die heiligen Seen», 404-408.
• Farouk Gomaà, «Die libyschen Fürstentümer des Deltas vom Tod Osorkons II bis zur Wiedereinigung Ägyptens durch Psametik I». Tübinger Atlas des Vorderen Orients (TAVO) B/6, Wiesbaden, 1974, 126-132.
• Greville J. Chester «A Journey to the Biblical Sites in Lower Egypt», Palestine Exploration Fund Quarterly Statement (PEFQS), julio 1880, 138.
• Labib Habachi, Tell Basta, l'Institut français d'archéologie 1957.
  • «Edjo, mistress of Nebt», Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde (ZÄS) 90, 1963, 41-49.
  • «Bubastis», en Wolfgang Helck, ‎Eberhard Otto: Lexikon der Ägyptologie (LÄ) I, kolumnoj 873-874.
  • kaj Paul Ghalioungui «The 'House of Life' of Bubastis», Chronique d'Égypte (CdE) XLVI, no. 91, 1971, 59- 71.
• Dieter Hagedorn «Verkohlte Papyri in der Sammlung des Instituts für Altertumskunde der Universität Köln», Festschrift zum 100-jährigen Bestehen der Papyrussammlung der österreichischen Nationalbibliothek. Papyrus Erzherzog Rainer (P. Rainer Cent.), Vieno, 1983, 107-111.
• Wolfgang Helck, Gaue, 195-197.
• Edme-François Jomard , Desc. X, 362-366.
• Jean Leclant, Or. 32, (1963), 84, § 5; Or. 33, (1964), 340-341, § 6; Or. 34; (1965), 180-181, § 8; Or. 35, (1966), 133, § 9; Or. 38, (1969), 248, § 9; Or. 39, (1970), 325, § 12; Or. 41, (1972), 252, § 8; Or.42, (1973), 395, § 9; Or. 46, (1977), 237, § 11; Or. 48, (1979), 346, § 12; Or. 49, (1980), 350-351, § 10; Or. 51, (1982), 56, § 16, 418-419, § 15.
  • kaj Clerc, Or. 54, (1985), 344, § 18; Or. 55, (1986), 243-244, § 16; Or. 56, (1987), 302, § 16; Or. 57, (1988), 316-317, § 12; Or. 58, (1989), 347, § 15; Or. 59, (1990), 345, § 17; Or. 63, (1994), 358, § 15; Or. 65 (1996), 249; Or. 66 (1997), 236; Or. 67 (1998), 329; Or. 68 (1999), 329.
• Étienne Louis Malus, Desc. XVIII, 21-23.
• Pierre Montet, «Géographie de l'Egypte Ancienne», I, 173-180.
• Edouard Naville «Les fouilles du Delta pendant l’hiver 1887», RT 10, 1888, 50-60.
  • «Bubastis (1887-1889)», Londono, 1891.
  • «The Festival-Hall of Osorkon II in the Great Temple of Bubastis», Londono: eldonejo Kegan, Paul, Trench, Trübner & Co., 1892.
• Paul O’Rourke, «A Late Period Naophoros from Bubastis», BES 10, 1989-1990, 109-128.
• Geneviève Pierrat-Bonnefois, en «Tanis, L’or des pharaons», ekspozicia katalogo, 168-171, no. 44, 45.
• Jean-Jacques Rifaud, «Tableau de l’Egypte de la Nubie et des lieux circonvoisins ou Itinéraire à l’usage des voyageurs qui visitent ces contrées», Parizo, 1830, 164-166.
• Vincent Rondot, «Une monographie bubastite», Bulletin d'Institut Français d‘Archéologie Orientale du Caire (BIFAO) 89, 1989, 249-270.
• Serge Sauneron, «Villes et légendes d'égypte. VI. - À propos du „toponyme“ Achérou ('Isrw)», BIFAO 62, 1964, 50-57.
• Ahmad El-Sawi, «Some Objects Found at Tell Basta (Season 1966-67)», ASAE 63, 1979, 155-159.
  • «Preliminary Report on Tell Basta Excavations 1969, 1970, 1971», ZÄS 104, 1977, 127-131.
  • Excavations at Tell Basta. Reports of the Seasons 1967-71 and Catalog of Finds, Prago, 1979.
• Kurt Sethe, «Bubastis», RE V, col. 930-932.
• Christian Tietze kaj Mahmud Omar Selim, «Fünf Jahre archäologische Arbeit in der Tempelanlage von Tell Basta» en Kemet 5 (1996), 59-64.
• Stefan Timm, «Basta», TAVO B.41/1, 362-365
• Eric Uphill, «The Egyptian Sed-Festival Rites», Journal of Near Eastern Studies (JNES) 24, 1965, 365-383.
• Jeanne Vandier d’Abbadie, «Nestor L'Hôte (1804-42)», Leiden, 1963, 19-20.
• Charles Cornell Van Siclen III, «The City of Basta. An Interim Report», Newsletter of the American Research Center in Egypt (NARCE) 128, vintro 1984, 28-39.
  • «The Mayors of Basta in the Middle Kingdom», Akten des 4ten internationalen Ägyptologen-Kongresses, Munkeno 1985, eldonejo H. Buske, volumo 4, 1991, paĝoj 187-194.
  • «Rifaud, Tell Basta and a Stela of Ramesses-set-hir-wenemef», Göttinger Miszellen (GM) 95, 1987, 73- 78.
  • «The Shadow of the Door and the Jubilee Reliefs of Osorkon Il from Tell Basta», Varia Aegyptiaca (VA) 7, 1991, 81-87.
  • «Nectanebo II’s Great Naos for Bastet», en Betsy Morrell Bryan, David Lorton (eld.), Essays in Egyptology in Honor of H. Goedicke, San Antonio (Teksaso), 1994, 321-332.
  • «Remarks on the Middle Kingdom Palace at Tell Basta», en Bietak (eld.), Haus und Palast in alten Ägypten (1996), 239-46.
• Sir Gardner Wilkinson «A Tour to Bubastis, Sebennytus and Menzaleh», Miscellanea Aegyptiaca, Aleksandrio, 1842, 2-4.
  • Modern Egypt and Thebes, I, Londono, 1843, 427-430.
• Erich Winter «Tell Basta», Archiv für Orientforschung (AfO) 20, 1963, 283.
  • «Tell Basta», Archiv für Orientforschung (AfO) 21, 1966, 220-222.
• Jean Yoyotte «Études géographiques II. Les localités méridionales de la région memphite et le „pehou“ d’Hérakléopolis. § 7. L’Isherou de Bouto et le problème des Isherou», Revue d'Égyptologie (RdE) 14, 1962, 101-110.
  • kaj J. Rougemont «Un voyage dans le Delta», Bulletin de la société française des fouilles de Tanis (BSFFT) 4, 1990, 102-105.
• Jean Yoyotte kaj Mohamed Bakr «Tell Basta / Boubastis», Dossiers d’Archéologie, 213, majo 1996, 44-49.