Cai Yuanpei
CAI Yuanpei (ĉine 蔡元培, pinjine: Cài Yuánpéi, W.-G. Ts'ai Yüan-p'ei; publikiginta en Esperanto kiel Y. P. Tsai; zì 鶴卿 / 鹤 卿, Hèqīng, Ho-ch'ing; lakta nomo 阿培, Āpéi, Ā-p'ei; moknomo 孑民, Jiémín, Chieh-min, t.s. "soleca civitano"; naskiĝis la 11-an de januaro 1868 en Ŝaosing, provinco Ĝeĝjango, mortis la 5-an de marto 1940 en Honkongo) estis ĉina edukisto, rektoro de la Pekina Universitato, politikisto kaj pioniro en la studo de moderna ĉina etnologio[1] kaj esperantisto[2]. Li estis konata pro sia kritika pritakso de la ĉina kulturo kaj tial estas konsiderata kiel unu el la iniciatintoj de la Movado de la 4-a de majo. Li ankaŭ la unua prezidanto de la Ĉina Akademio pri Sciencoj (Akademia Sinica).
| 蔡元培 (Cai Yuanpei) | |
|---|---|
| |
| Persona informo | |
| Naskiĝo | 11-an de januaro 1868 en Ŝaosing, Ĝeĝjango, Ĉinio |
| Morto | 5-an de marto 1940 (72-jaraĝa) en Hongkongo, Ĉinio |
| Tombo | Aberdeen Chinese Permanent Cemetery |
| Lingvoj | Esperanto • ĉina |
| Loĝloko | Cai Yuanpei's Former Residence • Former Residence of Cai Yuanpei • Q10868026 |
| Ŝtataneco | Respubliko Ĉinio • Dinastio Qing |
| Alma mater | Universitato de Lepsiko |
| Familio | |
| Edz(in)o | Zhou Jun |
| Infano | Cai Weilian |
| Okupo | |
| Okupo | politikisto • esperantisto • profesoro • filozofo |
| Esperanto | |
| Esperantistiĝis en | ĉ. 1910 |
Biografio redakti
Cai superis ĉiujn imperiajn gradojn en tre juna aĝo kaj en la aĝo de 26 iĝis membro de la Imperia Akademio Hanlin, unu el la plej prestiĝaj institucioj de la imperio.
En 1898 li laboris en la administrado de edukaj institucioj kaj fariĝis:
- Inspektisto de la Shaoxing ĉina okcidenta lernejo (紹興 中西 學堂 監督);
- Estro de Shanshan-kolegio en Sheng-gubernio (嵊 縣 剡 山 書院 院長);
- Direktoro kaj instruisto de la speciala klaso de la Publika Lernejo Nanyang (南洋 公 學 特 班 總 教 習).
En 1904, li kaj aliaj revoluciaj aktivuloj de sia hejma provinco Zhejiang partoprenis en la fondo de la revolucia organizaĵo Guangfuhui, la "Societo por la restarigo de Ĉinio". La sekvan jaron, li partoprenis la fondon de Tongmenghui, koalicio de tri revoluciaj grupoj, kiuj celis faligi la Dinastion Qing.
Depost 1907 li studis filozofion, psikologion kaj historion de arto ĉe la Universitato de Lepsiko (Germanio). Post la Xinhai-revolucio, li estis nomumita ministro pri edukado de la Respubliko Ĉinio en januaro 1912, sed retiriĝis de la registaro dum la prezidanteco de Yuan Shikai kaj forlasis Ĉinion.
Post la morto de Yuan Shikai en 1916, Cai revenis al Ĉinio kaj la sekvan jaron estis nomumita rektoro de la Pekina Universitato, kiun li restis ĝis 1922. Kiel rektoro, li laboris por igi la universitaton moderna esploruniversitato, dungante kelkajn eminentajn ĉinojn. intelektuloj kiel Chen Duxiu kaj Li Dazhao. Kiam la Movado de la 4-a de majo eksplodis printempe de 1919, Cai fariĝis unu el la ĉefaj figuroj pro siaj progresemaj vidpunktoj.
En 1927 li estis unu el la fondintoj de la Nacia Akademio de Muziko, kiu poste estigis la Ŝanhaja Konservatorio de Muziko. Kiam Ĉiang Kai-ŝek establis la novan centran registaron en Nankingo, li aliĝis al la nova registaro kaj okupis kelkajn postenojn. Ekzemple, en aprilo 1928, li fariĝis la unua estro de la Ĉina Akademio pri Sciencoj (Akademio Sinica). Cai estis seniluziigita kun la aŭtokrateca regulo de Chiang kaj perceptita malkapablo kontraŭstari japanan imperiismon, kaj en la fruaj 1930-aj jaroj li forlasis la Kuomintangan registaron kaj aperis kiel unu el la plej gravaj kritikistoj de Chiang. En 1937 li forlasis Ŝanhajon kaj ekloĝis en Honkongo, kie li restis ĝis sia morto.
Edukado redakti
Lia kontribuo al la moderna edukado de Ĉinio kaj al la ĉina revolucio montriĝas ĉefe en jenaj tri flankoj:
Unue, danke al lia penado en Ĉinio formiĝis kompare kompleta ideologia sistemo de burĝa edukado kaj burĝa eduka sistemo; due, lia propono pri ideologia libereco faris la Pekinan Universitaton lulilo de la novkultura movado kaj kreis kondiĉojn por novdemokratia revolucio; kaj trie, li protektis aron da intelektuloj ideologie progresemaj kaj talentaj. Li donis grandan atenton al edukado de laborado, civitanoj kaj virinoj.
Li konsideratas unu el la iniciatintoj de la Movado de la 4-a de majo.
Cai dediĉis sian tutan vivon al eduka reformado de Ĉinio. Li iniciatis kaj disvolvis modernan edukadon teorie kaj praktike. Lia teoria kontribuo kaj grava reformado de la eduka sistemo pozitive influis la edukan progreson de Ĉinio en la unua duono de la 20-a jarcento kaj oni nomas lin pioniro de la moderna edukado de Ĉinio.
Esperanto redakti
Komence de la 20-a jarcento, kiam Esperanto enkondukiĝis en Ĉinion, Cai kune kun Lusin aktive subtenis Esperanton kaj post tio enkondukis Esperanton en la edukan rondon. En 1921 nome la ĉinan registaron Cai ĉeestis la Pacifikan Konferencon pri Edukado en Honolulu, kie li proponis, ke ĉiuj pli ol 10-jaruloj lernu Esperanton en ĉiuj landoj partoprenantaj la konferencon. Lia propono estis aprobita de la konferenco.[2]
Bibliografio redakti
(angla) Boorman Howard L., Howard Richard C., red (1967-1979). Biographical dictionary of republican China. New York: Columbia U.P. Libris 1923
(angla) Duiker, William J. (1977). Ts'ai Yüan-p'ei: educator of modern China. Pennsylvania State University studies, 99-0172308-6 ; 41. University Park, Penn.. Libris 4747910. ISBN 0-271-00504-1
(angla) Schwarcz, Vera (1986). The Chinese enlightenment: intellectuals and the legacy of the May Fourth movement of 1919. Berkeley: Univ. of California Press. Libris 5004741. ISBN 0-520-05027-4
Referencoj redakti
- ↑ (zh) Tao Yinghui, Wang Shounan, Ĉina Kultura Renesanca Movada Asocio. "Sun Jatsen, Cai Yuanpei". Tajvana Komerca Gazetaro. 1999: 155 paĝoj. ISBN 9789570516005 .
- ↑ 2,0 2,1 (eo) Wu Na, Cai Yuanpei kaj Esperanto, china.org.cn