Dordogne (rivero)

Por samtitola artikolo vidu la paĝon Dordogne (departemento).

Dordogne (esperante Dordonjo ) estas franca rivero, kiu fontas en Puy de Sancy, kulmino de Centra Masivo (1 886 metroj), en monts Dore. Ĝi kunfluas kun Garono en la estuaro de Ĝirondo, kiu enfluas en Atlantikon post trairo de departemento Dordogne kaj de parto de departemento Gironde, en la de lla akvitania baseno.

Dordogne
france: Dordogne
almara rivero
Rivero "Dordogne" Rivero "Dordogne"
rivero [+]
Lando	Francio
Regiono	Auvergne, Limousin, Midi-Pyrénées, Aquitaine
Departemento	Puy-de-Dôme, Corrèze, Cantal, Lot, Dordogne, Gironde
Ĉefa fontrivero	Puy de Sancy
- alteco	1 886 m
- koordinatoj	45° 32′ 17″ N, 2° 49′ 8″ O (mapo)45.5380555555562.8188888888889
Enfluejo	Atlantiko
- situo	estuaro de Ĝirondo, Francio
- alteco	0 m
- koordinatoj	45° 2′ 42″ N, 0° 36′ 22″ U (mapo)45.045-0.60611111111112
Longo	483 km (300 mi)
Akvokolektejo	23 957 km² (2 395 700 ha)
Trafluo	Ambès
- mezproksima	380 m³/s
Fontoj	SANDRE, Géoportail, Banque Hydro
Kunfluejo	45° 02′ 30″ N 0° 36′ 27″ U (mapo), Gironde, Francio
Dordogne (rivero) (Tero) Mapo de rivero Dordogne
Dordogne
Vikimedia Komunejo:  Dordogne River [+]

La valo de Dordogne estas klasita Lando Arta kaj Historia por sia parto en departemento Lot. En 2012, la tuta akvokolekta areo estis klasita biosfera rezervejo de UNESKO.

Rivero aŭ almara rivero ?

Dordogne kunfluas kun Garono je la nivelo de la estuaro de Ĝirondo. Pro tio ĝi estas klasita kiel rivero en la vortaroj kaj enciklopedioj kaj per Sandre, la Servo de nacia administrado de la datumoj kaj referencaro pri akvo. Tamen kelkaj regionaj organizaĵoj Kvalifikas ĝin kiel almaran riveron, konsiderante ke la estuaro de Ĝirondo estas estuaro komuna al Garono kaj al Dordogne, kio farus de ĝi la kvinan plej longan francmetropolan almaran riveron.

Geografio

Dordogne aperas en departemento Puy-de-Dôme (63), sur la flankoj de Puy de Sancy, la plej alta monto interne de Francio, per la kuniĝo de du torentoj : la torento Dore (longa je 1 885 m, (kies fonto troviĝas je 1 694-metra alteco) kaj kiu ricevas je 1 366-metra alteco la torento Dogne.

En bec d'Ambès, en departemento Gironde, ĝi enfluas kun rivero Garono en komunan estuaron, la Ĝirondo.

Longa je 483 km, Dordogne estas navigebla alvale de Libourne. Tajdo sentiĝas ĝis Castillon-la-Bataille.

Dordogne trairas ses departementojn (Puy-de-Dôme, Cantal, Corrèze, Lot, Dordogne kaj Gironde, de monto alvale). Ĝia akvokolekta areo etendiĝas sur kvin aliaj departementoj : Creuse, Haute-Vienne, Lot-et-Garonne, Charente kaj Charente-Maritime.

Nomo

Male al aspekto, la nomo Dordogne ne estas freŝdata arigo de la nomoj de la torentoj Dore kaj Dogne. Ĝia nomo venas de malnova vorto Durānius, derivita de la prakelta radiko dur-, dor- (vidu Durance, Douro/Duero, ktp.).

Dordogne en Bergerac

Hidrologio

Kiel plej multaj francaj riveroj flanke de Atlantiko, Dordogne estas abunda almara rivero, profitanta humidan klimaton kaj fortajn pluvojn, kiuj estas karakterizaĵoj de granda parto de ĝia baseno. Ĝia flukvanto estis observata laŭ 54 jaroj (1958-2011), en Bergerac, urbo situanta je distanco fora de ĝis kunfluejo kun Garono. Dordogne havas sezonajn flukvantajn variojn, kun periodo de altaj akvoj vintre altigantaj la mezan monatan flukvantoj je nivelo inter 345 kaj 470 m³/s, de decembro al aprilo inkluzive (kun maksimumo en januaro-februaro). Ekde la fino de marto la fluo iom post iom malkreskas ĝis la periodo de la malaltaj akvoj, kiu daŭras de julio ĝis septembro, kun malkresko de la meza monata fluo ĝis 81,2 m^/s en aŭgusto, kio restas alta kompare al multaj francaj almaraj riveroj. Tamen tiuj flukvantaj fluktuoj povas esti pli grandaj laŭ iuj jaroj kaj sur periodoj pli mallongaj.

Flutabelo de rivero Dordogne
Mezurloko : Bergerac je 18-metra alteco
(08/09/2013 laŭ 54 jaroj de 1958-2011)

Fonto : Hidrologia datumbanko Hydro

Kiam estas la minimuma rivernivelo, la flukvanto povas fali ĝis 23 m³/s, kaze de seka kvinjara periodo, kio estas relative forta, precipe kompare al Garono ĝia najbaro, kies flukvanto en minimuma rivernivelo estas aparte tenataj per neĝo kaj pluvo en Pireneoj.

Navigado

La navigado estis longtempe aktiva sur Dordogne, kun intensa trafiko de ĉiuspecaj varoj. Malgraŭ ĝiaj danĝeroj kaj nereguleco, ĝi vivigis ĝis en la 19-a jc tutan popolon da riverŝipistoj. Lignoflosigado estis grava aktivaĵo en Souillac. La argentats estis efemeraj ŝipoj konstruitaj en Argentat laŭ la sama stilo kiel la rambertoj sur rivero Luaro.

Trairataj departementoj kaj komunumoj

Dordogne trairas ses (6) departementojn kaj cent sepdek tri (173) komunumojn, jen la ĉefaj trairataj urboj :

• Puy-de-Dôme : Le Mont-Dore (fonto), La Bourboule, Saint-Sauves-d'Auvergne, Avèze, Singles, Larodde, Labessette ;
• Cantal : Beaulieu, Lanobre, Madic, Saint-Pierre, Champagnac, Veyrières, Arches, Chalvignac ;
• Corrèze : Bort-les-Orgues, Saint-Julien-près-Bort, Liginiac, Neuvic, Soursac, Argentat, Beaulieu-sur-Dordogne ;
• Lot : Carennac, Bétaille, Vayrac, Martel, Souillac ;
• Dordogne : Carlux, Domme, La Roque-Gageac, Beynac-et-Cazenac, Saint-Cyprien, Le Buisson-de-Cadouin, Mauzac-et-Grand-Castang, Lalinde, Mouleydier, Creysse, Bergerac, Prigonrieux ;
• Gironde : Sainte-Foy-la-Grande, Castillon-la-Bataille, Libourne, Fronsac, Saint-André-de-Cubzac, Bourg, Cubzac-les-Ponts.

Ĉefaj flankriveroj

Dordogne iom supre de Mont-Dore

Ponto sur Dordogne en Argentat

Bordo de rivero Altillac ĉe Dordogne kaj Beaulieu-sur-Dordogne

Dordogne en Vayrac (departemento Lot) antaŭ la vilaĝeto Mézels

Dordogne en Nigra Perigordo

Dordogne en Cénac-et-Saint-Julien

Dordogne en Bergerac

Dordogne en Sainte-Foy-la-Grande en Gironde.

Noto : (D) = dekstra flankrivero ; (MD) = maldekstra flankrivero.

De supro alvale :

• Puy-de-Dôme
  • (MD) la Mortagne
  • (D) le Chavanon (ou Chavanou : 1864) (ou la Ramade dans sa partie amont)
  • (MD) la Burande (ou la Jarrige)

• Corrèze kaj Cantal
  • (MD) le Rigaud
  • (D) le Dognon
  • (MD) la Tialle (ou l’Étoile)
  • (D) le Lys
  • (MD) la Rhue (Rue en 1864)
  • (D) la Diège
  • (D) l'Artaude
  • (MD) la Sumène
  • (D) la Triouzoune
  • (MD) le Labiou
  • (D) le Pont-Aubert
  • (MD) l'Auze
  • (D) la Luzège
  • (D) la Sombre (ou le Gaumont)
  • (MD) la Glane (ou la Glane de Servières ou le Glanet)
  • (D) le Doustre
  • (D) la Souvigne
  • (MD) la Maronne
  • (D) le ruisseau de la Gane
  • (D) la Ménoire

• Lot
  • (MD) la Cère
  • (MD) le Mamoul
  • (MD) la Bave
  • (D) le ruisseau de Palsou
  • (D) la Sourdoire
  • (D) la Tourmente
  • (D) le Cacrey (ruisseau)
  • (MD) l'Ouysse
  • (D) la Borrèze

• Dordogne
  • (MD) le Tournefeuille
  • (MD) la Marcillande (ou la Germaine)
  • (D) l'Énéa
  • (MD) le Céou
  • (MD) la Nauze
  • (D) la Vézère
  • (MD) la Couze
  • (MD) le Couzeau
  • (MD) la Conne
  • (D) le Caudeau
  • (D) la Gouyne
  • (MD) la Gardonnette
  • (D) l'Eyraud
  • (D) le Barailler
  • (D) l'Estrop

• Gironde
  • (MD) le Seignal
  • (MD) la Gravouse
  • (MD) la Soulège
  • (MD) la Durèze
  • (D) la Lidoire
  • (MD) l'Escouach
  • (MD) la Gamage
  • (MD) l'Engranne
  • (MD) la Rouille (ou le Canaudonne)
  • (D) l'Isle
  • (MD) le Gestas
  • (MD) la Laurence
  • (D) la Virvée
  • (D) le Moron,

Baraĵoj

• baraĵo de La Bourboule
• baraĵo de Saint-Sauves-d'Auvergne
• baraĵo de Bort-les-Orgues
• baraĵo de Marèges, konstruita inter 1932 kaj 1935
• baraĵo de l'Aigle
• baraĵo de Chastang
• baraĵo de Argentat
• baraĵo de Mauzac
• baraĵo de Tuilières
• baraĵo de Grand-Salvette (Bergerac)

Historio

En la 9-a jc, kiam la vikingoj prirabis la regionon de Dordogne, la loĝantoj en la valo forlasis siajn vilaĝojn, kaj reekloĝis en la ŝirmejoj de siaj prauloj. Ili skrapas la pariojn, malfermante ĉambrojn kaj koridorojn, por krei siajn loĝejojn en kavoj, kiujn ili nomis "cluzeau". Altsidaj, provizitaj per gvatistoj, ili estis bonegaj rifuĝejoj por rezisti al la invadintoj.

Bibliografio

Veteraj kapricoj en Sud-Okcidento Arkivigite je 2013-10-16 per la retarkivo Wayback Machine, speciala eldono de historia revuo Arkheia, Montauban, 2009.

Vidu ankaŭ

• Listo de la almaraj riveroj de Francio
• Flukvantoj de la riveroj de la akvokolekta areo de Dordogne
• Akvokolekta areo de Dordogne
• Gorĝoj de Dordogne
• Kanalo de Lalinde

Eksteraj ligiloj

• Vortaro de la riveroj kaj kanaloj de la projekto Babel : Dordogne

Notoj kaj referencoj