Jeseník

Jeseník estas urbo en Ĉeĥio, signifa banloka kaj administrativa centro en Silezio. Ĝi situas en montetarregiono, ĉirkaŭata per altaj montodorsoj de montarparto Hrubý Jeseník, apartenanta al montaro Jeseníky, en larĝa valo de rivereto Bělá. En la urbo vivas 10 665 loĝantoj (2023).

Jeseník (Frývaldov)
germane Freiwaldau
urbo
Urbodomo en Jeseník
Flago Blazono
Oficiala nomo: Jeseník
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Olomouc
Distrikto	Distrikto Jeseník
Administra municipo	Jeseník
Historiaj regionoj	Nisa princlando, Ĉeĥa Silezio, Sudetio
Montaro	Riĥleba montaro, Zlatohora montetaro
Rivereto	Bělá
Situo	Jeseník
- alteco	432 m s. m.
- koordinatoj	50° 13′ 47″ N 17° 12′ 17″ O (mapo)
Areo	38,22 km² (3 822 ha)
Loĝantaro	10 665 (2023)
Denseco	279,04 loĝ./km²
Unua skribmencio	1267
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	790 01
NUTS 3	CZ071
NUTS 4	CZ0711
NUTS 5	CZ0711 536385
Katastraj teritorioj	3
Partoj de urbo	3
Bazaj setlejunuoj	21
Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
Vikimedia Komunejo: Jeseník
Retpaĝo: www.jesenik.org
Portalo pri Ĉeĥio

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Zlaté Hory - Zuckmantel, Bělá pod Pradědem, Lipová-lázně, Česká Ves kaj Mikulovice.

Historio

La vilaĝo estis fondita antaŭ la jaro 1267, la urbo ĝi fariĝis jam en la jaro 1295. Tiutempe ĝi estis konsisto de princlando de Nisa kaj episkopujo en Vroclavo. La hodiaŭa nomo de la urbo estas el la jaro 1947, antaŭe la urbo nomiĝis Frývaldov. La antaŭa signifa minista urbo estas dum lastaj du jarcentoj konata pli multe kiel klimata banloko. Pioniro de akvokuracado Vincenz Priessnitz (1799–1851) fondis ĝin en la jaro 1830. En maldekstra bordo de valo Bělá li konstruigis ampleksan banlokan komplekson Gräfenberg, kie hidroterapio fariĝis bazo por kuracado de malsanoj de cirkulorganoj, metabolo kaj glandoj kun interna sekrecio, netuberkulozaj malsanoj de spirorganoj, animperturboj kaj haŭtmalsanoj. Oni emfazis kaj ĝis nun oni emfazas movigkuracadon, plenigita de dietoterapio kaj eluzo de eminentaj turismaj kaj sportaj kondiĉoj. Sezono estas tutjara.

En la unuaj jarcento de la ekzistado de Jeseník oni ĉi tie minis oron kaj neferajn metalojn. Malintensigo de la minado signifis malrapidigon de la evoluo de urbo, al kio kontribuis ankaŭ dividiĝo de Silezio en la jaro 1742, post kiu Jeseník troviĝis en periferio de Aŭstria regno. Sed ankoraŭ antaŭe ĝi devis suferi periodon de sorĉistaj procesoj.

Impulso de la nova disvolviĝo estis fondo de la banloko kaj ties rapide disvastiĝanta fameco. En areo de la banloko kaj ĉirkaŭe de ĉirkaŭaj fontoj estas multnombraj memortabuloj kaj monumentoj kiel esprimo de dankoj por donita banloka kuracado. Kelkaj rememorigas rarajn gastojn aŭ artistojn, ekz. monumento franca (1841), hungara (1840), ĉeĥa (1874) kaj pola (1902), monumento al la oferoj de sorĉistaj procesoj, monumentoj de V. Priessnitz, jubilea el la jaro 1899 kaj monumento el la jaro 1909, busto de Nikolaj Gogol, kiu ĉi tie kuracis sin en la kvardekaj jaroj de la 19-a jarcento, ktp. Industriigon rapidigis konstruado de fervojo inter urboj Šumperk – Krnov.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	5 242
1880	5 859
1890	8 435
1900	8 718
1910	9 242
1921	8 956

Jaro	Loĝantoj
1930	8 251
1950	8 583
1961	8 914
1970	9 957
1980	14 314
1991	13 039

Jaro	Loĝantoj
2001	12 700
2014	11 579
2016	11 471
2017	11 396
2018	11 271
2019	11 192

Jaro	Loĝantoj
2020	11 081
2021	10 543
2022	10 658
2023	10 665

Memorindaĵoj

Domo de ekzekutisto

• Domo n-ro 176 en strato Tovární ulice. Devene antaŭurba domo datita en la jaron 1782. La teretaĝa konstruaĵco kun rokoka fasado, valba tegmento kaj triparta dispozicio. La domo estas konata sub la nomo Domo de ekzekutisto. Sed la loĝejo de ekzekutisto ĉi tie ne estis.

Partneraj urboj

• Neuburg an Der Donau en Germanio
• Praha 1 en Ĉeĥio
• Glucholazy en Pollando
• Nysa en Pollando
• Bojnice en Slovakio
• Moree en Aŭstralio

Esperanto en Jeseník

Oni fondis Esperanto-grupon tie 1923. Hodiaŭ estas gastigantoj de Pasporta Servo tie.

Esperantistoj

• Ivan Galuszka