Lavango

Lavango estas grandega neĝamaso, kiu ruliĝas sur monto. En figura signifo, ĝi ankaŭ povas signifi fenomenon, kiu rememorigas la ĉefan sencon, ekzemple vortlavango, varlavango, ŝuldolavango ktp.

Pulva neĝa lavango en Himalajo proksime al Ĉomolungmo.

El la vidpunkto de la homo, neĝlavangoj ofte estas katastrofoj. Li klopodas protekti sin kaj sian substrukturon helpe de lavangoprognozoj, surplantado de deklivoj kaj lavangobaraj konstruaĵoj.

Se lavango jam trafis homojn, necesas helpo de montara savoservo.

Plurspecaj kondiĉoj, ekzemple malsekeco de neĝo, kunagas por kaŭzi lavangon kaj diversaj okazaĵoj, ofte minimumaj, ekzemple rompiĝo de neĝkornico, povas ekirigi lavangogliton.

En iuj landoj kiel ekzemple Pakistano, lavangoj iĝis pli oftaj kaj detruaj ankaŭ pro klimataj ŝanĝoj (do okazas eĉ en januaro, dum antaŭe ĉefe en marto) kaj forhakado de arboj, kiuj povus deteni neĝajn masojn.

Formado

La plej multaj lavangoj okazas spontanee dum ŝtormoj sub pliigita ŝarĝo pro neĝado. La due plej granda kialo de naturaj lavangoj estas metamorfaj ŝanĝoj en la neĝpako kiel ekzemple fandado pro suna radiado. Aliaj naturaj kialoj inkludas pluvon, sismojn, montfoalon kaj glacifalon. Artefaritaj ellasiloj de lavangoj inkludas skiantojn, motorsledojn, kaj kontrolitan eksplodeman laboron. Lavangoj ne estas ekigitaj per laŭta sono. La premo de sono estas tro malgranda por ekigi lavangon.

Lavangeko povas komenciĝi ĉe punkto per nur malgranda kvanto de neĝo moviĝanta komence; tio estas karakteriza por malsekaj neĝlavangoj aŭ lavangoj en seka neplifirmigita neĝo. Tamen, se la neĝo sintris en rigidan slabon kuŝanta je malforta tavolo tiam rompo povas disvastiĝi tre rapide, tiel ke granda volumeno de neĝo, kiu povas esti miloj da kubaj metroj, povas komenci moviĝi preskaŭ samtempe.

Neĝpako malsukcesos kiam la ŝarĝo superas la forton. La ŝarĝo estas simpla; ĝi estas la pezo de la neĝo. Tamen, la forton de la neĝpako malfacilas multe pli por determini kaj estas ekstreme heterogena. Ĝi varias en detalo kun trajtoj de la neĝograjnoj, grandeco, denseco, morfologio, temperaturo, akvoenhavo; kaj la trajtoj de la ligoj inter la grajnoj. Tiuj trajtoj povas ĉiuj metamorfozi en tempo laŭ la loka humideco, akvavapora fluo, temperaturo kaj varmecfluo. La pinto de la neĝpako ankaŭ estas grandskale influita per alvenanta radiado kaj la loka aerfluo. Unu el la celoj de lavangesplorado estas formiĝi kaj konfirmi komputilmodelojn kiuj povas priskribi la evoluon de la laŭsezona neĝpako dum tempo. Komplikiga faktoro estas la kompleksa interagado de tereno kaj vetero, kiu kaŭzas signifan spacan kaj tempan ŝanĝeblecon de la profundoj, kristalajn formojn, kaj tavoligado de la laŭsezona neĝpako.

Tereno

Lavangoformado postulas deklivmalprofundejon sufiĉe por ke neĝo akumuliĝu, sed sufiĉe kruta por ke la neĝo akcelu post kiam komenciĝu moviĝo per la kombinaĵo de mekanika fiasko (de la neĝpako) kaj gravito. La angulo de la deklivo kiu povas teni neĝon, nomitan la angulo de ripozo, dependas de gamo da faktoroj kiel ekzemple kristala formo kaj humidenhavo. Kelkaj formoj de sekigilo kaj pli malvarma neĝo nur algluiĝos al pli malprofundaj deklivoj, dum malseka kaj varma neĝo povas algluiĝi al tre krutaj surfacoj. Aparte, en marbordaj montoj, kiel ekzemple la regiono de la Cordillera del Paine de Patagonio, profundaj neĝpakoj enkasigas vertikalajn kaj eĉ elpendantajn rokfacojn. La deklivperspektivo kiu povas permesi la movon de neĝo por akceli dependas de gamo da faktoroj kiel ekzemple la tondforto de la neĝo (sin dependanto sur kristala formo) kaj la konfiguracio de tavoloj kaj inter pli intertavolaj interfacoj.

La neĝpako sur deklivoj kun sunaj malkovroj estas forte influita per sunbrilo. Tagnoktcikloj de degelo kaj refrostigado povas stabiligi la neĝpakon promociante setladon. Forta frostig-degela ciklorezulto en la formado de surfackrustoj dum la nokto kaj de malstabila surfaco povas sumiĝi al neĝado dum la tago. Deklivoj en la ŝirmo de kresto aŭ de alia ventmalhelpo akumulas pli da neĝo kaj pli inkludas poŝojn da profunda neĝo, ventoslabojn, kaj kornicojn, ĉiuj el kiuj povas rezulti en lavangoformadon. Inverse, la neĝpako sur ventflanka deklivo ofte estas multe pli malprofunda ol sur ŝirmdeklivo.

Lavangoj kaj lavangopadoj havas oftajn elementojn: komenczono kie la lavango estigas, trakon laŭ kiu la lavango fluas, kaj kurelirzonon kie la lavango venas por ripozi. La derompaĵdemetaĵo estas la akumuligita maso el la lavangita neĝo post kiam ĝi ripozis en la kurelirzono. Multaj malgrandaj lavangoj formiĝas en tiu lavangopado ĉiun jaron, sed la plej multaj el tiuj lavangoj ne sekvas la plenan vertikalan aŭ horizontalan longon de la pado. La frekvenco laŭ kiu lavangoj formiĝas en antaŭfiksita areo estas konata kiel la revenperiodo.

La komenczono de lavango devas esti sufiĉe kruta por permesi al neĝo akceli post kiam komenciĝis moviĝo, pli konveksaj deklivoj estas malpli stabilaj ol konkavaj deklivoj, pro la malegaleco inter la tirstreĉo-rezisto de neĝtavoloj kaj sia kunprema forto. La kunmetaĵo kaj strukturo de la grundsurfaco sub la neĝpako influas la stabilecon de la neĝpako, aŭ estante fonto de forto aŭ malforto. Lavangoj formiĝas supozeble ne en tre densaj arbaroj, sed rokoj kaj malabunde distribuita vegetaĵaro povas krei malfortajn areojn profunde ene de la neĝpako per la formado de fortaj temperaturgradientoj. Plen-profundaj lavangoj (lavangoj kiuj balaas deklivon praktike purigita de neĝkovraĵo) estas pli oftaj sur deklivoj kun glata grundo, kiel ekzemple herbo aŭ rokslaboj.

Ĝenerale parolante, lavangoj sekvas dren-malsuprendeklivon, ofte partumante dren-trajtojn kun somertempaj akvodislimoj. Ĉe kaj sub arbolimo, lavangopadoj tra drenejoj estas klare difinitaj proksime de vegetaĵarlimoj nomitaj flegitaj linioj, kiuj okazas kie lavangoj forigis arbojn kaj malhelpis rekreskon de granda vegetaĵaro. Realigitaj drenadoj, kiel ekzemple la lavangodigo sur Monto Stephen en Kicking Horse Pass, estis konstruitaj por protekti homojn kaj posedaĵojn redirektante la fluon de lavangoj. Profundaj derompejoj de lavangoj kolektos ĉe la finstacio de kuro, kiel ekzemple montfendoj kaj fluejoj.

Deklivoj game el 25 gradoj ĝis pli krutaj ol 60 gradoj tipe havas pli malaltan okazaĵon de lavangoj. Hom-ekigitaj lavangoj havas la plej grandan incidencon kiam la angulo de la neĝo de ripozo estas inter 35 kaj 45 gradoj; la kritika angulo, la angulo ĉe kiu hom-ekigitaj lavangoj estas plej oftaj, estas 38 gradoj. Kiam la incidenco de homo ekigis lavangojn estas normaligita per la taksoj de distra uzo, aliflanke, danĝerpliiĝoj unuforme kun deklivperspektivo, kaj neniu signifa diferenco en danĝero por antaŭfiksita malkovrodirekto povas esti trovita. La proksimuma regulo estas: "Deklivo kiu estas sufiĉe ebena por teni neĝo, sed sufiĉe malebena (kruta) por teni potencialon generi lavangon, senkonsidere al la angulo."

Vetero

Lavangoj povas nur okazi en konstanta neĝpako. Tipe vintrosezonoj en altaj latitudoj, altaj altitudoj, aŭ ambaŭ, havas veteron kiu estas sufiĉe nestabila, kaj malvarmon sufiĉe por ke falita neĝo akumuliĝu en laŭsezonan neĝpakon. Kontinenteco, tra sia potencita influo sur la meteologiaj ekstremaĵoj travivitaj de neĝpakoj, estas grava faktoro en la evoluo de malstabilecoj, kaj konsekvenchava okazo de lavangoj. Inverse, proksimeco al marbordaj medioj moderas la meteologiajn ekstremaĵojn travivitajn de neĝpakoj, kaj rezultigas pli rapidan stabiligon de la neĝpako post ŝtormcikloj. La evoluo de la neĝpako estas danĝernivele sentema al malgrandaj varioj ene de la mallarĝa gamo de meteologiaj kondiĉoj kiuj enkalkulas la amasiĝon de neĝo en neĝpakon. Inter la kritikaj faktoroj por kontroli neĝpakevoluon estas: hejtadon proksime de la suno, radiaj malvarmigantaj, vertikalaj temperaturgradientoj en eltenado de neĝo, neĝadkvantoj, kaj neĝospecoj. Ĝenerale, milda vintro-vetero helpos la setligon kaj stabiligon de la neĝpako; kaj inverse tre malvarma, venta, aŭ varma vetero malfortigos la neĝpakon.

Ĉe temperaturoj proksimaj al la frostpunkto de akvo, aŭ dum tempoj de modera suna radiado, milda frostig-degela ciklo okazos. La fandado kaj refrostigado de akvo en la neĝo fortigas la neĝpakon dum la frostigadfazo kaj malfortigas ĝin dum la degela fazo. Rapida pliiĝo je temperaturo, al punkto signife super la frostpunkto de akvo, povas kaŭzi lavangoformadon en iu tempo de jaro.

Persistaj malvarmaj temperaturoj povas aŭ malhelpi novan neĝon de stabiligado aŭ malstabiligi la ekzistantan neĝpakon. Malvarmaj aertemperaturoj sur la neĝsurfaco produktas temperaturgradienton en la neĝo, ĉar la grundotemperaturo en la bazo de la neĝpako estas kutime ĉirkaŭ  °C, kaj la ĉirkaŭaera temperaturo povas esti multe pli malvarma. Kiam temperaturgradiento pli granda ol 10 °C ŝanĝiĝas per vertikala metro el neĝo estas daŭrantaj por pli ol tago, angulkristaloj nomitaj profundo-prujnaj aŭ facetoj komencas formiĝi en la neĝpako pro rapida humidotransporto laŭ la temperaturgradiento. Tiuj angulkristaloj, kiu algluas nebone unu al la alia kaj la ĉirkaŭa neĝo, ofte iĝas persista malforto en la neĝpako. Kiam slabo kuŝanta aldone al persista malforto estas ŝarĝita fare de forto pli granda ol la forto de la slabo kaj persista malforta tavolo, la persista malforta tavolo povas malsukcesi kaj generi lavangon.

Ĉiu vento pli forta ol malpeza brizo povas kontribui al rapida amasiĝo de neĝo sur ŝirmitaj deklivoj laŭvente. Ventoslabo formiĝas rapide kaj, se nuna nova, pli malforta neĝo venas sub la slabo eble tiu ne havas tempon adaptiĝi al la nova ŝarĝo. Eĉ en klara tago, vento povas rapide ŝarĝi deklivon per neĝo krevigante neĝon de unu loko ĝis alia. Pint-ŝarĝado okazas kiam vento deponas neĝon de la pinto de deklivo; kruc-ŝarĝado okazas kiam vento deponas neĝon paralele al la deklivo. Kie ventbatoj super la pinto de monto, ĉu ŝirmflanke, aŭ laŭvente, flanko de la monto travivas pint-ŝarĝi, de la pinto ĝis la fundo de tiu ŝirmdeklivo. Kiam la ventbatoj trans kresto kiu kondukas supren laŭ la monto, la ŝirmita flanko de la kresto estas kondiĉigitaj de trans-ŝarĝado. Trans-ŝarĝitajn vento-slabojn malfacilas kutime identigi vide.

Neĝoŝtormoj kaj pluvegoj estas gravaj kontribuantoj por lavango-danĝero. Peza neĝado kaŭzos malstabilecon en la ekzistanta neĝpako, kaj pro la kroma pezo kaj ĉar la nova neĝo havas nesufiĉan tempon por alglui al subestaj neĝtavoloj. Pluvo havas similan efikon. En la mallonga perspektivo, pluvo kaŭzas malstabilecon ĉar, kiel peza neĝado, ĝi trudas kroman ŝarĝon sur la neĝpako; kaj, post kiam pluvakvo tralikiĝas malsupren tra la neĝo, ĝi funkcias kiel lubrikaĵo, reduktante la naturan frikcion inter neĝtavoloj kiu tenas la neĝpakon kune. La plej multaj lavangoj okazas dum aŭ baldaŭ post ŝtormo.

Taga tempeksponiĝo al sunlumo rapide malstabiligos la suprajn tavolojn de la neĝpako se la sunlumo estas sufiĉe forta por fandi la neĝon, tiel reduktante sian malmolecon. Dum klaraj noktoj, la neĝpako povas re-frosti kiam ĉirkaŭaeraj temperaturoj falas subglacie, tra la procezo de longonda radia malvarmigo, aŭ ambaŭ. Radia varmoperdo okazas kiam la nokta aero estas signife pli malvarmeta ol la neĝpako, kaj la varmeco stokita en la neĝo estas re-radia en la atmosferon.

Vidu ankaŭ

• Montarbaro
• Neĝo
• Skiado

Bildaro

• 
  Lavango en Himalajo.
• 
  Lavango.
• 
  Degelo.
• 
  Neĝoglito.

Eksteraj ligiloj

• plurlingva vortolisto pri neĝo kaj glacio