Novparolo
Novparolo (angle Newspeak [ˈnju.spik] aŭ [ˈnu.spik]) estas fikcia formo de la angla lingvo, kiu rolas en Nineteen Eighty-Four (mallongigita kiel 1984), la pesimisma romano de George Orwell. Ĝi estas angla lingvo reformita kaj kripligita por malhelpi liberan penson. En 1984, ĝi malas la ordinaran angla lingvon, renomita Oldspeak (Malnovparolo). En la fikcia mondo, Novparolo estas lingva projekto, kun vortaro kiu malkreskas jaron post jaro ĉar la ŝtato forviŝas vortojn por grade limigi la eblan penson de siaj civitanoj kaj malebligi "pensokrimon" kaj, do, ribelon. En la apendico de 1984, Orwell klarigis la historion kaj teorion de Newspeak.
Esperantigi la vortojn "Newspeak" kaj "Oldspeak" per "Ekblek" kaj "Eksblek" estis proponita, dum la 69-a Universala Kongreso de Esperanto en Vankuvero ĝuste en 1984, de la usona profesoro Jonathan Pool, en lia prelego dum la Internacia Kongresa Universitato "Lingviko, politiko kaj ekblek". Alia propono referencas Volapukon, kio signifas "Mondlingvo": Novpuko aŭ Ekpuko por Newspeak kaj Oldpuko aŭ Ekspuko por Oldspeak.
Gramatiko kaj Vortprovizo redakti
La Gramatiko de Novparolo havas du karakterizaĵojn: vorto povas esti uzata en preskaŭ ajna parto de parolo kaj ĉiu fleksio estas regula.[1]
Prefiksoj redakti
Ĉar Novparolo ne havas antonimojn, la prefikso "un-" estas uzata por negado. Ekzemple, la angla vorto "warm" aŭ en Esperanto "varma" estas "uncold" en Novparolo. La tuta koncepto de "malbona" estas reprezentata plene per "ungood". La prefiksoj "plus-" kaj "doubleplus-" povas esti uzataj por anstataŭigi "pli" kaj "plej" respektive.
Sufiksoj redakti
- "-ful" transformas vorton en adjektivon. Ekzemple, "goodthinkful" signifas "ortodoksa en penso".
- "-ed" konjugacias ne-helpa verbo en la pasinteco.
- "-wise" transformas vorton en adverbon. Ekzemple, "goodthinkwise" signifas "en ortodoksa maniero."
Penso-Kontrolo redakti
La celo de Novparolo estis kaj disponigi esprimrimedon por la monda vidado kaj mensajn kutimojn aprobitajn de IngSoc dume farante ĉiujn aliajn formojn de penso neeblaj. Ekzistas vortoj celitaj permesi al partiano esprimi precize kion oni volis diri dume ekskludante ĉiujn aliajn signifojn kaj ajnan eblon ke oni povas alveni al ilin nerekte.
La vorto "libera" ekzistas en Novparolo kvankam ĝi nur povas uzi en terminoj de io ne ĉeestante kiel en "La hundo estas libera de pedikoj." La vorto ne povis esti uzata por "Libereco" aŭ "Libera Volo" ĉar tiuj konceptoj ne ekzistis en Oceanio. Per malpliigo de la pensado de uzanto kun limigita vortotrezoro de limigita denotado kaj konotacio, agoj konsideritaj neakcepteblaj fare de IngSoc fariĝus tute neeblaj.[2]
Vortoj redakti
Kiel kontrolita lingvo, limoj de Newspeak pensas malpliigante la esprimon de la angla lingvo. La vortotrezoro estas dividita en tri malsamajn sekciojn:
A Vocabulary redakti
La vortoj en la A Vocabulary priskribi ĉiutagajn agadojn kiel ekzemple manĝado, trinkado, aŭ laborante kaj uzas norma angla vortoj.
B Vocabulary redakti
La vortoj en la B Vocabulary priskribi kompleksajn ideojn. Ĉi tiuj vortoj instigas la politike korektajn signifojn postulitajn de la Partio.
C Vocabulary redakti
La vortoj en la C Vocabulary enhavas vortojn, kiuj kompletigas la aliajn du kategoriojn. Ĉi tiu kategorio estas efektivigita laŭ necesa bazo. Kiel rezulto, ne ekzistas vorto por "Scienco" kvankam ekzistas vortoj por "Kemio", "Fiziko", kaj "Geologio"
Ekzemploj redakti
Bellyfeel: La blinda akcepto de ideo. redakti
Juĝa decido, kiu povas esti skribita per nova-ĵeto, estus (superskribaj nombroj aldonitaj por klareco en la esperanta frazo) "1Oldthinkers 2Unbellyfeel 3IngSoc". La plej mallonga versio unu okulo faros en alia Lingvo kiel norma angla aŭ esperanto estus "1Tiuj kies politikaj ideoj estis formitaj antaŭ la Revolucio 2ne povas havi plenan emocian komprenon de la principoj de la 3Angla Socialismo."
Ownlife: La tendenco ĝui esti solitaria aŭ individualisma. redakti
En la romano, Winston Smith diris, ke piedirante per si mem estis konsiderita suspekta de la Partio
Unperson: Persono, kiu estis forigita de ekzisto. redakti
Tia persono estas redaktita el libroj kaj novaĵoj kaj forbruligitaj de fotoj, por ke nenia malkovro de ilia ekzisto troviĝas. Tiu persono ne ekzistis, kaj fakte neniam ekzistis.
Newspeak kaj Esperanto redakti
Newspeak eble estas satiro de la baza angla, formo de la angla kun ĉirkaŭ mil vortoj, aŭ eĉ de Esperanto mem: Newspeak iudetale similas al Esperanto (ekzemple, good = bona, ungood = malbona anstataŭ bad = malbona en la angla), sed Orwell mem certe sciis pri Esperanto. Li iris al Parizo en 1927 por plibonigi sian regadon de la franca lingvo kaj viziti sian onklinon, Elaine Limouzin, kiu estis la kunulino de la fondinto de Sennacieca Asocio Tutmonda, Eŭgeno Lanti. Esperanto estis la ĉefa lingvo de la domo kaj, por Lanti, kiel Orwell eksciis, Esperanto estis ne nur lingvo, sed ankaŭ ideologio. Lanti montris al Orwell (se li ne vidis ĝin antaŭe) la ligon inter politiko kaj lingvo. Orwell suferis, ĉar li ne parolis Esperanton.
Sed la bazo de Newspeak estis ne Esperanto sed baza angla, simpligita formo de la angla kreita de Charles Kay Ogden. Orwell kontaktis kun ĝi dum la dua mondmilito, kiam li laboris ĉe BBC. La brita registaro estis interesita pri la disvastigo de Baza Angla, kvazaŭ por prepari la terenon al disvastigo de la angla, kaj apogis la elsendon en Baza Angla ĉe BBC.
En decembro 1943, Orwell skribis por la gazeto Manchester Evening News recenzon pri la libro Interglossa de Lancelot Hogben, kio montras ke li sciis ankaŭ pri tiu lingvo.
De la tempo kiam Orwell laboris ĉe BBC, li prenis multajn elementojn por sia romano 1984, kiel la numeron de la ĉambro kie Winston Smith estis torturita, ĉambro 101, kie en la sidejo de BBC estis la oficejo de la ĉefo.
Je 1947, kiam li verkis la libron 1984, Orwell skribis eseon, "Politiko kaj la angla lingvo". En tiu eseo li rimarkigis, kiel tiraneco, milito kaj laŭmoda pensado aĉigis la anglan.