Strato Respubliko (Tjumeno)
La strato Respubliko (ruse улица Республики) en la urbo Tjumeno (Tjumena provinco, Rusio) troviĝas en la Centra kaj Lenina administraj distriktoj kaj longas pli ol 10 km. Ĝi etendiĝas tra plejparto de la urbo kaj estas ĝia plej malnova strato.
| Strato de La Respubliko | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| улица Республики | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Vido ĉe la Centra placo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| strato | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Trako de la strato | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
_01.jpg)
.jpg)
_04.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_10.jpg)
..jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
_02.jpg)
_05.jpg)
_03.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
_08.jpg)
_02.jpg)
_2019_03.jpg)
_2019_01.jpg)
_2019_02.jpg)
_03.jpg)
_02.jpg)
_03.jpg)
_04.jpg)
_53.jpg)
_51.jpg)
_52.jpg)
_50.jpg)
.jpg)
_02.jpg){kind=spacer}
.jpg)
.jpg)
_02.jpg)
_12.jpg)
_22.jpg)
_4.jpg)
_2.jpg)
.JPG)
_01.jpg)
_01.jpg)
.jpg)
.jpg)
Situo redakti
La strato ekas ĉe la fondoloko de la urbo, kie ĝi kuniĝas kun strato Lenin apud la Ponto de Geamantoj. Poste ĝi preskaŭ tute rekte sekvas sud-orienten kaj rande de la urbo transformiĝas je Jalutorovska landvojo. Tio estas la plej longa strato de la urbo kaj fakte la sola strato, ebliganta traveturi la tutajn administran kaj komercan urbopartojn.
Ĝenerala karakterizo redakti
La strato spegulas la pli ol kvarjarcentan historion de la urbo. Ĝia komenca parto — ĝis strato Pervomajskaja — troviĝas en la historia zono, kie estas malpermesita konstruado de pli ol kvaretaĝaj domoj. Tiu malpermeso, kvankam kelkfoje neglektita, ebligis konservi malnovan etoson de la strato, kiu tiuloke grandparte konsistas el duetaĝaj domoj de negocistoj, konstruitaj fine de la 19-a — komence de la 20-a jarcentoj. La kvartalo inter stratoj Pervomajskaja kaj Orĝonikidze formiĝis en la 1940-aj — 1950-aj jaroj, kiam la ĵuskreita Tjumena provinco bezonis decan administran centron kun oficejoj kaj loĝejoj por ŝtatoficistoj. Tio estas tipa ekzemplo de la Stalin-klasikismo. La kvartaloj post strato Orĝonikidze formiĝis post malkovro de naftogasaj minejoj en la 1960-aj jaroj, kiam Tjumeno iĝis centro de la formiĝanta Okcidentsiberia naftogasa komplekso. La urbo draste impetis orienten, aperis kvartaloj el plejparte kvinetaĝaj loĝdomoj (ĥruŝĉovkoj) kaj pluretaĝaj oficejoj de naftogasaj konzernoj. Tiu parto de la strato estas pli larĝa kaj veturebla en ambaŭ direktoj. Post strato Novatorov ĝi pasas tra industria zono kaj fine transformiĝas je Jalutorovska landvojo.
Historio redakti
La strato komenciĝas ĉe la fondoloko de Tjumeno, kio ligas ĝin al la unuaj paĝoj de la urba historio[1]. En 1700 komenciĝis konstruado de la Anunciacia katedralo (ruse Благовещенский собор) en norda parto de la Tjumena fortikaĵo. Laŭ ĝi la strato, en kiu ĝi situis, ricevis la nomon Anunciacia (ruse Благовещенская). Tamen la tjumena amatora historiisto Aleksandro Ivanenko atentigas, ke en mapo de Tjumeno datita fine de la 17-a jarcento, sur respektiva loko estas skribite: "Granda Savinta Veturejo" (ruse Большая Спасская проезжая улица), ĉar ĝi iris tra la Savinta pordego (ruse Спасские ворота) en la urbomuro. Post konstruado de la Anunciacia katedralo la strato ricevis ĝian nomon dum la paralela strato post konstruo tie de la Savinta preĝejo (ruse Спасская церковь) eknomiĝis Savinta (ruse Спасская)[2].
En 1837 la urbon vizitis la tronheredonto Aleksandro Nikolajeviĉ, estonta imperiestro Aleksandro la 2-a. Memore al tiu evento la 6-an de junio 1837 oni alinomis la straton al Aleksandrovskaja (ruse Александровская; Aleksandra) kaj la 10-an de aŭgusto — al Carskaja (ruse Царская; Cara)[3]. Tiel ĝi nomiĝis ĝis la 28-a de julio[jul.]/ 10-a de aŭgusto 1917[greg.], do jam post la Februara revolucio, sed antaŭ tiu Oktobra, kiam la Urba Dumao decidis akordigi ĝian nomon al la ŝanĝiĝinta politika situacio. La decido estis akceptita malgraŭ rimarkoj de deputito Nikolao Besedniĥ, kiu memorigis ke “alinominte ĉiujn carajn nomojn, ni tamen ne kapablos forviŝi el la memoro de la popolo rememorojn pri la caroj, ĉar ni ne povas anstataŭigi unu historion de Rusio per alia”[4][5].
Dum longa tempo malgraŭ sia grava signifo ĝi restis nepavimita kaj post pluvoj transformiĝis je kaĉo preskaŭ netrairebla, nek veturebla[6].
 |
|
Fine de la 18-a jarcento la strato atingis la nunan straton Pervomajskaja, post kiu jam troviĝis malplena tereno, kie la urbanoj paŝtis brutojn. En 1861 tiun areon okupis Bazarplaco, kiu etendiĝis ĝis la nuntempa strato Orĝonikidze, post kiu estis jam fabrikoj kaj metiejoj, kaj domaĉoj de proletoj kaj marĝenuloj[8]. En 1940 la strato jam atingis la nunan straton Ĥolodilnaja, kiu tiam nomiĝis Odnostoronka (Unuflankaĵo), ĉar prikonstruita estis nur ĝia okcidenta flanko dum tiu orienta havis nur muelejon de la tjumena negocisto Andreo Tekutjev kaj la samtitolan tombejon[9].
De la nuna strato Maurice Thorez ĝis strato Ĥolodilnaja etendiĝis kvartaloj de unuetaĝaj domaĉoj, kie loĝis proletoj de apudaj fabrikoj kaj marĝenuloj. La maldekstra parto nomiĝis Kuznici (Forĝejoj), la dekstra — Sarai (Tenejoj). Tio estis la plej malkomfortaj kaj krimecaj urbopartoj[10].
Post malkovro de la naftogasaj minejoj en Tjumena provinco la urbo ekkreskis rapidege kaj la strato impetis orienten. Laŭ la ĝenerala plano de 1969, la urbo devis halti ĉe strato Permjakov. Tamen en la 1970-aj jaroj direktoro de la Tjumena Motora Fabriko, kiu troviĝas eksterurbe, ĉe la Malnova Tobolska landvojo, konvinkis la urban administracion permesi al li konstruadon de kelkaj domoj por siaj kunlaborantoj ĉe rivereto Kljuĉi (Zmejka), rande de vilaĝo Vojnovko, en dekminuta veturdistanco de la fabriko. Reference al tio similan permeson ricevis aŭtoentrepreno, kies garaĝoj kaj riparejoj troviĝis proksime. Apude ekkreskis kvar amasloĝejoj de konstrua organizaĵo kaj du domoj de fabriko "Elektron". Finfine en 1983 vilaĝo Vojnovko malaperis kaj ĝian lokon okupis produktejoj kaj loĝataj areoj de la urbo. Tamen plua etendiĝo de la strato ĉesis, blokita de la establita tie industria zono[11].
Kvartaloj redakti
De komenco ĝis strato Perekopskaja redakti
Maldekstra flanko redakti
La unua konstruaĵo ĉe tiu ĉi flanko estas unuetaĝa policejo, aperinta fine de la 2010-aj jaroj post konstruado de la kajo de rivero Turo. Sekvas la Ponto de Geamantoj, parkumejo kaj bushaltejo Nabereĵnaja (la Kajo). En decembro 2020 ĝi iĝis unu el tri unuaj inteligentaj haltejoj, kie oni povas konsulti interagajn ekranojn pri busaj itineroj, ŝarĝi siajn elektronikaĵojn per USB, uzi Wi-Fi[12].
Apud la ponto haveblas ŝtuparejo laŭ kiu eblas malsupreniri al la kajo. Konstruado de la kajo, kiu estas inter la plej grandaj en Rusio, komenciĝis en 2008. La unua parto (de la Ponto de Geamantoj ĝis la Ĉeluskincev-ponto) estis malfermita en 2012[13]. En 2018 la konstruado de la kajo finiĝis kaj ekis laboroj pri konstruado de simila kajo ĉe la maldekstra bordo[14].
La Ponto de Geamantoj sur tiu ĉi bordo staras sur la fundamento de la Anunciacia katedralo, kiu estis konstruita en 1700–1708 kaj iĝis la unua brika konstruaĵo de Tjumeno. En 1929 ĝi estis transdonita al la urba muzeo, kiu malfermis tie sian filion forme de la Kontraŭreligia muzeo. Tamen la aŭtoritatoj konsideris la ekspozicion nesufiĉe kritika rilate la religion, do fermis ĝin kaj transdonis la ejon al la pedagogia instituto. En 1932 la katedralo estis eksplodigita, laŭ oficialaj klarigoj — por ricevi brikojn necesajn por konstruado de pli konvenaj ejoj. En la 2000-aj jaroj oni decidis restarigi ĝin, sed jam en nova loko, ĉar la malnova tereno grandparte malaperis pro ĝenerala deŝutiĝo de la bordo. En 2009 la nova Anunciacia preĝejo estis malfermita en la Deputita skvaro, situanta en la 2-a mikrodistrikto[15].
Kontraŭ la ponto situas piedirejo kun semaforo, funkcianta laŭpete (instalita en majo 2021)[16].
Fine staras domo N 1 — la duetaĝa konstruaĵo, aperinta fine de la 19-a jarcento. Unue ĝi estis posedaĵo de la firmao de la negocisto Filimon Kolmogorov, poste transiris al posedanto de leda fabriko Kapiton Pliŝkin[17][18]. Nun ĝi, same kiel sekvaj domoj, apartenas al la Tjumena Provinca Haŭta-Venerologia Dispensario, fondita en 1925[19].
Iam tiu flanko de la strato estis multe pli larĝa kaj enspacigis du tute malaperintajn establojn: Komizan Ĝardenon (ruse Сад приказчиков, Sad Prikazĉikov) kaj tombejon de la Anunciacia katedralo. La eksplodigo de la katedralo en 1932[20] sekvigis ebenigon de la tombejo kaj ĉiujara falo la riverbordo kaŭzis malaperon de la ĝardeno. Nun trotuaro kaj la parkumejo fakte troviĝas sur la tomboj, kion konfirmas trovaĵoj dum fosaj laboroj. Unuaj eltrovoj okazis en 1987, pliaj en 1988[21] kaj 2008[22].
Dekstra flanko redakti
La strato komenciĝas ĉe la triangula Historia skvaro, limigita de stratoj Respubliko kaj Lenin, kaj de la gastokorto.
En 1952 tie estis starigita monumento al Lenin, forigita en la 1990-aj jaroj[23].
Nun sur ĝia loko staras fera vojranda kruco kiel simbola donaco de la siberiaj kozakoj al la kozaka atamano Jermak. La krucon la kozakoj starigis la 6-an de decembro 1992 okaze de la 410-a datreveno de la Siberia Kozaka Armeo surloke de la supozebla kampado de Jermak kaj lia taĉmento en 1582. En junio 1994 la lokon vizitis patriarko de la Rusa Ortodoksa Eklezio Aleksio la 2-a[24], kiu faris antaŭ ĝi preĝon "Al la atamano Jermak kaj liaj kamaradoj" — unuafoje en la postrevolucia historio de Rusio. Por la ceremonio oni aldonis pliajn granitajn rokaĵojn al la monumento.
Kelkfoje la urbaj aŭtoritatoj provis forigi la krucon, starigitan sen oficiala permeso, sed ĉiam haltis pro protestoj de la kozakoj kaj ortodoksuloj. Same malsukcesaj estis provoj de tiuj lastaj starigi en la skvaro monumenton al Jermak, kontraŭ kio akre protestis la tatara komunumo[25]. Ankaŭ la aŭtoritatoj dubis pri la politika ĝusteco de tiu ago, proponante interalie kiel alternativon starigi tie la monumenton al la urbofondintoj. Post longaj diskutoj en la urba kaj provinca parlamentoj ĉio restis sen ŝanĝoj[26].
En marto 2010 la aŭtoritatoj planis instali tie novan monumenton, dediĉitan al la Laborantoj de la Ariergardo dum la Dua mondmilito. La kruco estis forigota aŭ almenaŭ ŝovota flanken, kaj jam malmuntita kun aprobo de kozaka organizaĵo[27]. Post enmiksiĝo de aliaj kozakaj organizaĵoj kaj sacerdoto, oni restarigis la krucon. La urba administracio anoncis konkurson pri dezajno de la skvaro[28] dum la monumenton al la Laborantoj de la Ariergardo oni decidis instali en skvaro de Nikolao Maŝarov[29]. Venis pluraj proponoj, kaj okazis la reta voĉdono[30][31], tamen finfine neniu projekto estis realigita kaj la kruco restis surloke[32].
La skvaro longan tempon restis sennoma. En 2004 ĝi ricevis pli neŭtralan kaj la unuan oficialan nomon — la Historia skvaro[33].
Ĝis komenco de la 2000-aj jaroj tie kreskis multaj arboj kaj arbustoj, plejparte forhakitaj dum la rekonstruo.
La placon sekvas longa duetaĝa konstruaĵo de gastokorto forme de duono de kvadrato, kies centra parto etendiĝas laŭlonge de la strato. Ĝi estis konstruita en 1848 por gastoj, kiel oni nomis aliurbajn negocistojn, venintajn por vendi siajn varojn. Tie okazis foiroj kaj ĉiutaga vendado. Origine oni planis fari ĝin duoble pli granda, do devis aperi la dua parto, simetrie turnita al strato Lenin, sed tiuj planoj neniam plenumiĝis. Komence de la 20-a jarcento komercaj aktivaĵoj translokiĝis al la oble pli granda Bazarplaco, sekvinte la ĝeneralan progreson de la urbo orienten. La gastokorto perdis sian iaman gravecon kaj en 1905 laŭ iniciato de la urbestro Andreo Tekutjev estis transformita je kazernoj de la Tobolska infanteria regimento[34]. Dum la rilata rekonstruo oni interalie masonis mezan parton de la arkoj, kiuj origine etendiĝis tra ambaŭ etaĝoj. En 1939–1946 tie troviĝis la Tjumena Milit-Infanteria lernejo. Nun en la konstruaĵo sidas la Tjumena provinca militkomisarejo kaj la Tjumena instituto pri kulturo.
Poste ĝis strato Perekopskaja etendiĝas longa kvinetaĝa loĝdomo, laŭjure du domoj kun du malsamaj adresoj: N 6 kaj 6a. La unua estis konstruita en 1964[35] de armeaj konstruistoj, la dua en 1966[36]. Ambaŭ ricevis novan fasadon en la 2000-aj jaroj. Origine iliaj loĝantoj estis militistoj, nun restis iom da militaj pensiuloj, abundas studentoj de la apuda Tjumena Ŝtata Universitato. Maljunaj tjumenanoj konas ĝin kiel domon, kie iam falis balkono. La unuan etaĝon okupas oficejoj, kie sidas juĝistoj, advokatoj, vojaĝagentejo ktp. La kelo iam gastigis vendejon, poste fitnesklubon kaj nun dum longa tempo estas vane serĉanta luantojn.
Antaŭ T-forma kruciĝo kun strato Perekopskaja haveblas laŭpeta semafora piedirejo.
De strato Perekopskaja ĝis strato Krasin redakti
Maldekstra flanko redakti
Plejparton de la kvartalo okupas duetaĝaj konstruaĵoj de la Tjumena Provinca Haŭta-Venerologia Dispensario. Ĝi estis fondita en 1925 kaj de komence situis tie, paŝon post paŝo okupinte ĉiujn apudajn konstruaĵojn. Nur dum la Dua mondmilito ĝi provizore ĉesigis sian funkciadon, ĉar la kuracistoj estis mobilizitaj kaj la ejoj okupitaj de evakuaj hospitaloj[37]. Domo N 3/1 estis konstruita fine de la 19-a jarcento de la tjumenaj negocistoj Pjotr kaj Zinaida Lagin kaj estis parto de ilia rezidejo, kiu kombinis loĝatajn kaj komercajn ejojn[38][39], same kiel la sekvanta ĝin duetaĝa domo N 3 kun brika unua etaĝo kaj la dua el ligno[40]. Domo N 5 aperis en la sama periodo. Ĝis 1909 ĝi estis posedaĵo de sacerdoto Aleksandr Sevrjugin, poste transiris al Olga Ŝmirova[41].
En 1918 tie troviĝis la stabejo de la Ruĝa Gvardio[42]. En 1932–1939 ĝin okupis la stabejo de la 65-a pafista divizio, kiu dum la Dua mondmilito iĝis la 102-a gvardia Novgorodo-Pomerania Ruĝstandarda pafista divizio, pri kio informas memortabulo, metita en majo 2006[43]. Alia memotabulo, samtempe instalita, sciigas, ke en 1945–1953 tie sidis la stabejo de la 6-a aparta gvardia Berislavlo-Ĥingana dufoje Ruĝstandarda Suvorov-ordena pafista brigado[44]. La kvaretaĝa domo N 5a aperis en 1994–1998[45] kaj krom oficejoj gastigas kelkajn kafejojn, ŝuan butikon, vendejon de elektronikaĵoj ktp.
Dekstra flanko redakti
Ĉe angulo de stratoj Respubliko kaj Perekopskaja staras kvaretaĝa loĝdomo N 8, konstruita en 1961[46]. Al ĝi limas unuetaĝa domo, konstruita fine de la 19-a — komence de la 20-a jarcentoj kiel vendejo. En la 2000-aj jaroj ĝi estis transformita je kafejoj kaj la malnovaj brikaj muroj malaperis sub nova ŝtala fasado. Ĝin sekvas la kvaretaĝa domo N 10, konstruita en 1990 laŭ individua dezajno[47] de la Tjumena Ŝtata Universitato, do loĝata ĉefe de ĝiaj instruistoj. En ĝia unua etaĝo funkcias picejo kaj florvendejo.
De strato Krasin ĝis strato Turgenev redakti
Maldekstra flanko redakti
Komence de la kvartalo ekde la 18-a de aŭgusto 2020 troviĝas piedirejo kun semaforo, funkcianta laŭpete[48].
La sola konstruaĵo en tiu ĉi parto estas la duetaĝa kolosaĵo de la Ŝtata Agrikultura Universitato de Norda Transuralio. Ĝi aperis en aŭgusto 1880 kiel sidejo de la novestablita Aleksandra Reala lernejo, konstruigita de la tjumena negocisto kaj urbestro Prokopio Podarujev kaj nomita honore al la imperiestro Aleksandro la 2-a, vizitinta la urbon en 1837 ankoraŭ kiel tronheredonto[49]. Ĝia direktoro en 1879–1906 estis la fama siberia sciencisto Ivan Slovcov, kies kolektojn poste aĉetis loka negocisto kaj mecenato Nikolao Ĉukmaldin por la tiele fondita Tjumena muzeo[50].
En 1889–1892 tie studis la fama rusa verkisto Miĥail Priŝvin, kies onklo estis la grava tjumena negocisto Ivan Ignatov, kiu gastigis la nevon, forpelitan el lernejo en la gepatra urbo Jelec pro aroga konduto rilate instruistojn. Siajn impresojn pri la tjumena vivo la verkisto esprimis en novelo Kaŝĉejeva cep (Ĉeno de Kaŝĉej). En la 1880-aj jaroj tie studis ankaŭ Leonid Krasin, estonta sovetia diplomato, kies familio havis domon en la apuda strato, kiu nun portas lian nomon[51][52]. En 1926–1927 en la Tjumena Agrikultura teknikumo studis Nikolao Kuznecov, la fama spiono kaj teroristo, kiu sukcese agadis en la okupaciita Ukrainio dum la Dua mondmilito[53][54]. En 1941-1945 la konstruaĵo transformiĝis je maŭzoleo, ĉar la korpo de Lenin kune kun ĝiaj gardistaro kaj sciencistaro estis translokita al Tjumeno, kie ĝi sekrete troviĝis dum la tuta milito en la ĉambro N 15 en la dua etaĝo[55][56]. Sur la konstruaĵo pendas memortabuloj pri tiu evento[57] kaj ankaŭ pri Ivan Slovcov[58], Miĥail Priŝvin[59], Leonid Krasin[60] kaj Nikolao Kuznecov[61]. Antaŭ la enirejo staras sur podio busto de Nikolao Kuznecov fare de la tjumena skulptisto Alekseo Kljukin, starigita en 1967[62]. En 1920 tie estis malfermita la Tjumena Agrikultura teknikumo, kiu la 5-an de septembro 1959 transformiĝis je la Tjumena Agrikultura instituto, la 1-an de majo 1995 je la Tjumena Ŝtata Agrikultura Akademio kaj ekde 2012 nomiĝas la Ŝtata Agrikultura Universitato de Norda Transuralio[63][64][65].
Al la konstruaĵo limas la placo de la Batalantoj de la Revolucio, kie staras samnoma monumento memore al la ruĝarmeanoj kaj komunistoj, pereintaj dum la Enlanda milito, inkluzive de la Okcidentsiberia ribelo okazinta en 1921. La unua monumento forme de la ruĝarmea budjonovko sur kolono, aperis ĉi tie en 1927 ĉe amastombejo de la ruĝarmeanoj, pereintaj en 1918[66]. La 6-an de novembro 1957 aperis la gipsa versio de la nuna monumento, farita surbaze de dezajno de la tjumena skulptisto Evgenij Gerasimov. En 1967 ĝin anstataŭis la gisfera versio[67]. En 1984 la monumento estis restaŭrita, interalie aperis la nova fundamento kaj ĝia piedestalo estis tegita de labradorito el Okcidenta Ukrainio. Krome oni turnis la skulptaĵon je 90 gradoj, tiel ke ĝi direktiĝis al la strato[68].
En julio 1918 la Blanka Armeo forpelis la Ruĝan Armeon el la urbo kaj laŭ rememoroj la novaj aŭtoritatoj ordonis elfosi restaĵojn de la ruĝarmeanoj el la amastombejo en la placo kaj reenterigi ilin eksterurbe. Aliloke, sed ene de la placo oni entombigis pereintajn blankarmeanojn. Mankas informoj, ĉu post reveno de la bolŝevistoj en 1919 oni revenigis la restaĵojn de la ruĝarmeanoj aŭ ne[69].
La placo estis grave rekonstruita en 2013–2014 kaj solene malfermita la 1-an de junio 2014. Plejparto de la arboj kaj arbustoj estis forhakitaj, sed oni plantis 70 novajn arbojn omaĝe al la 70-a datreveno de Tjumena provinco[70]. Tiam aperis infanludejo kaj du monumentoj: la Arbo de Feliĉo[71] kaj fontano kun la Mapo de Tjumena provinco, ofte kritikata pro ĝia malbeleco[72]. Ekzistas planoj pri konstruado de subtera parkumejo sub la placo.
Ĉe la placo situas haltejo Ploŝĉad Borcov Revolucii (Placo de la Batalantoj de la Revolucio).
Dekstra flanko redakti
La duetaĝa domo N 12 aspektas kvazaŭ unueca konstruaĵo, kvankam origine tio estis du apartaj domoj. En 1809 la negocisto Aleksandr Ŝadrin konstruigis la duetaĝan loĝdomon ĉe angulo de stratoj Respubliko kaj Krasin. Poste aperis alkonstruaĵo destinita por vendejo kaj poŝtejo[73][74]. En 1875 tie ekfunkciis poŝtejo[75] kaj en 1894 aperis la unua telefona stacio por 50 abonantoj[76]. La domo ĝis nun gastigas telekomunikajn instituciojn.
Ĝin sekvas skvaro de Adiaŭo, ricevinta sian nomon la 29-an de decembro 2003[77], ĉar centre de ĝi staras la monumento al la lernejanoj de Tjumeno, pereintaj dum la Dua mondmilito, malfermita la 30-an de junio 1991[78]. Ĝi konsistas el skulptaĵo forme de junulino kiu adiaŭas junulon en soldata uniformo, kaj platoj kun nomoj de la pereintoj. Rimarkindas, ke pro monproblemoj la tjumena skulptisto Nikolao Raspopov anstataŭ uzi bronzon faris la skulptaĵon el betono, poste tegita de metalaj platetoj, velditaj inter si. Tio estas tre komplika kaj peniga tekniko[72]. En la skvaro regule okazas aranĝoj, ligitaj al militaj aferoj kaj patriotismo, speciale en la Venkotago. En la 1950-aj jaroj sur tiu loko somere funkciis kafejo-restoracio Volna (ruse Волна, do Ondo), kiu sidis en ligna konstruaĵo[79].
Malantaŭ la skvaro altiĝas du konstruaĵoj, aperintaj en la 1990-aj jaroj: la kvinetaĝa oficejaro N 14 kaj la deketaĝa loĝdomo N 14/1. Ambaŭ konstruaĵoj estas rompo de la konstruaj reguloj, ĉar grave superas la kvaretaĝan altecon permesitan en la historia urbozono.
Rimarkindas ke strato Turgenev zigzagas ĉi-loke, pro kio eĉ lokanoj plejparte ne konas ĝin.
De strato Turgenev ĝis strato Semakov redakti
Maldekstra flanko redakti
La tutan kvartalon tiuflanke okupas tri konstruaĵoj de la Tjumena Ŝtata Universitato N 9 kaj 9/1. La plej alta estas la kvaretaĝa konstruaĵo N 9, kiu estas la ĉefsidejo de la universitato, finkonstruita en 1962[80]. En 2005 oni anoncis konstruadon de la nova, 11-etaĝa ĉefsidejo en la placo de la Batalantoj de la Revolucio, ĝis nun ne plenumita, inkluzive pro kontraŭstaro de la urbanoj[81]. En N 9/1, kiu fakte staras en strato Turgenev, funkcias restoracio "Na Carskoj" (En la Cara), kies titolo memorigas pri la antaŭa stratonomo. La universitato estis establita la 1-an de januaro 1973 surbaze de la Tjumena Pedagogia Instituto[82].
En januaro 2021 oni anoncis ke la universitata sidejo estos detruita kiel tro kaduka kaj sur ĝia loko en 2023 aperos nova kvinetaĝa sidejo[83][84]. Por tio oni decidis detrui konstruaĵon de la eksa distrikta lernejo, konstruitan en 1853[85]. Tio kaŭzis indignon de urbanoj, kreintaj protestan peticion[86]. Tamen komence de septembro 2021 la konstruaĵo estis komplete detruita[87].
Dekstra flanko redakti
Plejparto de la konstruaĵoj tiuflanke estas arkitekturaj kaj historiaj monumentoj.
Domo N 18 estas la muzeo "Rezidejo de Kolokolnikov", parto de la Tjumena Provinca Muzeo de Ivan Slovcov. La rezidejo estas konata ekde komenco de la 18-a jarcento. En 1837 en tiu ĉi domo pasigis unu nokton la carido Aleksandro Nikolajeviĉ kaj lia edukisto Vasilij Ĵukovskij, kiuj estis gastoj de la urbestro Ikonnikov[88]. Tiu unuetaĝa ligna domo sur brika teretaĝo estis konstruita en 1880-1918 kiel parto de la rezidejo de la influa tjumena familio Kolokolnikov, inter kies anoj estis gravaj negocistoj kaj politikistoj. La domo estas zorgeme restaŭrita kaj prezentas historian ekspozicion, kiu rakontas pri ĝia historio kaj la sortoj de ĝiaj posedantoj. En la teretaĝo okazas provizoraj ekspozicioj. Unuafoje la muzeo malfermiĝis tie la 23-an de februaro 1982 kaj tio estis la Muzeo de stabejo de la marŝalo Vasilij Bljuĥer, kies stabo funkciis tie en 1919 post la rekapto de Tjumeno dum la Enlanda milito. En 1994 ĝi estis transformita je la muzeo, dediĉita al ĉiuj iamaj posedantoj kaj loĝantoj de la domo[89].
La duetaĝa domo N 20, konstruita en la 1880-aj jaroj kiel unuetaĝa butiko kaj rekonstruita en 1914 kiel duetaĝa vendejo, estas bela ekzemplo de novklasikismo kaj secesio kaj servis kiel butiko de Kolokolnikov[88]. Nun ĝi funkcias kiel parto de la menciita muzeo. La unua etaĝo reprezentas etoson de malnova vendejo dum en la dua okazas provizoraj ekspozicioj[90].
La trietaĝa domo N 22 estas la librejo de la Tjumena Ŝtata Universitato. Ĝi staras surloke de la duetaĝa domo de negocistoj Brjuĥanov, en kiu en la 1930-aj — 1950-aj jaroj sidis NKVD. En keloj de la domo sidis arestitoj, samloke okazis amasaj ekzekutoj[91][92]. Poste tie troviĝis amasloĝejo de la Tjumena Pedagogia Instituto (poste universitato). En 1998 la domo estis deklarita neriparebla kaj detruita kaj sur ĝia loko aperis la nova konstruaĵo laŭ dezajno de la moskva arkitekto Vitalij Vorobjov (farita en 1996)[93], kies aspekto nur iom similas al la originalo[94]. Antaŭ ĝi, proksime al la domo N 20, la 30-an de oktobro 2001 aperis memorŝtono el griza kaj ruĝa granitoj, dediĉita al viktimoj de la Stalin-reprezalioj[95][96]. Tie foje okazas rilataj eventoj, speciale la 30-an de oktobro, en la Tago de la Viktimoj de la Politikaj Reprezalioj.
De strato Semakov ĝis strato Kirov redakti
Komence de la kvartalo troviĝas piedirejo kun semaforo.
Maldekstra flanko redakti
En 1949 en tiu ĉi flanko, de strato Semakov ĝis strato Ĉeljuskincev, estis konstruita la unua en la urbo asfalta trotuaro[97].
Tiuparte la kvartalo konsistas el du malnovaj domoj. La duetaĝa domo N 13, konstruita en 1870–1890, iam apartenis al loka riĉulo, negocisto Ivan Vojnov, poste transiris al negocisto Aleksandr Bagajev, kiu loĝis en la dua etaĝo dum la unua etaĝo en diversa tempo gastigis klubon de komizoj kaj vendejon[98][99]. En 1941-1942 tie funkciis hospitalo por vunditaj militistoj[100][101]. Nun tie troviĝas sekcioj de la Ŝtata Agrikultura Universitato de Norda Transuralio.
Ĝin sekvas la domo N 17, fakte kelkaj sendistance alpremitaj domoj, ankaŭ konstruitaj fine de la 19-a — komence de la 20-a jarcentoj. La unua mencio pri ĝi aperas en 1897. La unuan, trietaĝan parton ĉe kruciĝo de stratoj Respubliko kaj Kirov (tiam — Carskaja kaj Vojnov) konstruigis la tjumena negocisto de la 2-a rango Nikolao Jadriŝnikov. Poiomete la rezidejo kreskis, en 1909 aldoniĝis duetaĝa domo inter la domoj de Jadriŝnikov kaj Vorobejĉikova — tie funkciis vendejoj kaj oficejoj. En 1918 en la domo sidis la stabo de la Ruĝa Armeo. En 1919 la rezidejo estis ŝtatigita, fine de la 1920-aj jaroj transiris al la militista fako kaj komence de la 1930-aj jaroj estis unuigita kun la rezidejo de Pavla Vorobejĉikova (N 15) kaj tiu de la Oranta katedralo (strato Semakov N 13) kaj transdonita al la diviziono de OGPU. En 1950 oni decidis konsideri ilin unu domo kaj donis statuson de la arkitekta monumento. En 1936 tie ekfunkciis la unua en la urbo dekjara lernejo N 1[102]. En la 1950-aj — 1980-aj jaroj domoj N 15 kaj 17 estis parto de tiu lernejo[103][104]. Memortabulo, metita en 2001, informas ke tie laboris la honora civitano de la urbo Pavel Ioanidis, fondinta en 1945 la unuan infanan sportlernejon en la regiono, kiu funkciis tiuloke dum jardekoj[105].
La malaperinta domnumero 15 apartenis al la rezidejo de Pavla Vorobejĉikova, konstruita en 1897. Ŝi apartenis al familio de la tjumena negocisto Giljov, unu el la plej riĉaj familioj de la urbo kaj en 1887 edziniĝis al alia riĉulo, Pjotr Vorobejĉikov. Ekde 1900 en la unua etaĝo de la domo funkciis ŝia vendejo. Nun en la domo sidas sekcioj de la urba administracio[106].
Dekstra flanko redakti
La kvartalon ĉi-flanke formas du malnovaj domoj. La kvinetaĝa domo N 24 nomiĝas Rekonstruktor (Rekonstruisto)[107], ĉar ĝi aperis en 1937 kaj estis konsiderata simbolo de la rekonstruo de la nacia ekonomio. Tiutempe en ĝi loĝis ŝtatoficistoj. En la 1990-aj jaroj estis alkonstruita la kvina etaĝo. La domo gastigas plurajn ŝtatoficejojn, en la unua etaĝo flanke de strato Semakov funkcias kafejo Maksim de la samnoma restoracia reto, unu el la plej malnovaj en la urbo. Memortabulo, metita en 2000, informas ke en la domo loĝis Heroo de Sovetunio Viktor Bugajev, tankisto dum la Dua mondmilito[108].
Komence de la 20-a jarcento sur tiu ĉi loko staris malgranda duetaĝa domo, jam kaduka, kun la unua etaĝo enteriĝinta ĝis mezo de la fenestroj. En la unua etaĝo funkciis bakejo, en la dua — sukeraĵejo. Proksime staris kinejo "Waldemar", kiu malfermiĝis en 1910 en la speciale konstruita tiucele domo kaj povis enspacigi ĝis 380 homoj. Ĝia posedanto estis A. I. Romaŝov. Dum demonstrado de mutaj filmoj ludis pianisto kaj la blinda violonisto Rodionov[109].
La trietaĝa domo N 26 (fakte tri sendistance alpremitaj domoj) estis konstruita fine de la 19-a jarcento kaj ĝis 1898 apartenis al la riĉulo I. A. Babuŝkin. Poste ĝi transiris al M. A. Vereŝĉagin, de 1905 ĝis 1916 ĝin posedis Andreo Tekutjev[110]. En la 2000-aj jaroj estis alkonstruita la tria etaĝo. En la domo gastas pluraj oficejoj, butikoj kaj restoracioj.
De strato Kirov ĝis strato Ĉeljuskincev redakti
Komence de la kvartalo troviĝas piedirejo kun semaforo funkcianta laŭpete.
Maldekstra flanko redakti
Tiu parto de la kvartalo konsistas el tri malnovaj domoj. La domo N 19 staras ĉe stratangulo kaj origine havis du etaĝojn. Ĝi estis posedaĵo de negocisto Andrej Averkijev kaj aperis en 1899. En 1908–1909 estis alkonstruita ĝia dua parto kaj en la sovetia epoko aperis pliaj du etaĝoj, kiuj videble malsamas de la novrenesanca bazo[111]. Por tio oni uzis brikojn de la preĝejo de Endormiĝa forpaso de Maria[112].
En la unua etaĝo origine funkciis vendejo de "koloniaj varoj", en la dua troviĝis oficejo kaj apartamento de la posedanto. En 1913–1916 tie gastis la Tjumena Urba Socia Banko, kies direktoro estis Andrej Averkijev. En marto 1918 unuafoje kaj en aŭtune 1919 definitive la domo estis ŝtatigita kaj iĝis sidejo de la urba plenuma komitato, la urbaj partia kaj komsomola komitatoj. Post fondiĝo de Tjumena provinco en 1944, nombro de ŝtatoficistoj draste kreskis, do oni decidis alkonstrui du pliajn etaĝojn. Fine la duan etaĝon okupis la urba komitato de komsomolo, la trian — la urba plenuma komitato, la kvaran — la urba partia komitato. En la dua etaĝo, ĉe ŝtuparejo funkciis ankaŭ registrejo de civilaj aktoj, kiu registris naskiĝojn, geedziĝojn, divorcojn kaj mortojn[113]. La 22-an de aŭgusto 1983 la urba plenuma komitato translokiĝis al la speciale por ĝi konstruita sidejo en strato Pervomajskaja 20, do tiu ĉi domo plene transiris al la urba komsomola komitato. Poste tie sidis ankaŭ provinca komitato de komsomolo. En novembro 1991 komsomolo estis fakte likvidita kaj la ejo malpleniĝis[114].
La domo jam en januaro 1991 estis transdonita al la Tjumena Ŝtata Instituto pri Artoj kaj Kulturo, samjare kreita surbaze de lerno-konsulta punkto de la Ĉeljabinska Instituto pri Kulturo. Ekde 1997 dum kelkaj jaroj la unua etaĝo estis luigita al privata vendejo[115].
Apud la instituto troviĝas piedirejo kun piedirejo kun semaforo, instalita en 2021.
Post ĝi sekvas skvaro. En 2012 oni planis konstrui tie 10-etaĝan hotelon Hampton by Hilton[116], sed poste rezignis je tiuj planoj. En 2017 la sama kompanio anoncis ĝian konstruadon en strato Minskaja, sed denove sekvis nenio. En 2019 ĝi refoje anoncis konstruadon en strato Minskaja, jam kun la municipa subteno[117], sed denove nenion faris.
La 17-an de oktobro 2023 tie malfermiĝis skvaro. Oni uzis subterajn kelojn de stokejoj, kiuj iam troviĝis sur tiu ĉi loko kaj estis uzataj de la apoteko — la subterkelo transformiĝis je amfiteatro. Malnova fajrohaltiga muro estis ekfunkciis kiel ekspoziciejo, trovitaj artefaktoj iĝis parto de la skvaro[118].
La domo N 21 aperis en 1909, apartenis al la firmao "Heredantoj de Agrafena Sokolova" kaj enspacigis loĝejon kaj vendejon. Tie troviĝis vendejoj kaj loĝejoj. En 1918 la domo estis ŝtatigita. La 12-an de novembro 1922 kadre de la Nova Ekonomia Politiko tie malfermiĝis privata vendejo de sanitaraj kaj higienaj varoj de Morej Kagan. Jam en 1928 ĝia posedanto estis la Uralmedtorg (la Urala Administracio pri Vendado de Medicinaĵoj), dum inter luantoj estis la ĉefa apoteko, la apoteka administracio kaj vendejo de forcejo. En 1934–1941 tie loĝis familio de la estro de la apoteka administracio Vilhelm Krause[119]. Nun tie funkcias apoteko N 1, unu el la plej malnovaj kaj estimataj en la urbo.
Fine de la kvartalo, ĉe stratangulo staras domo N 23, ankaŭ konstruita lime de la 19-a kaj 20-a jarcentoj kaj origine duetaĝa. Ĝia posedanto estis komercisto Jakov Andrejev, kiu havis tie sidejon de propra banko. En la sovetia epoko oni alkonstruis la trian etaĝon, do nur arkaj fenestroj de la dua etaĝo memorigas pri la origina dezajno[120]. La unuan etaĝon okupas apotekoj, kafejo kaj vendejoj, aliaj etaĝoj estas loĝataj.
Dekstra flanko redakti
Tiuflanke staras tri domoj. Ĉe stratangulo situas la duetaĝa domo N 28, konstruita komence de la 20-a jarcento. Ĝi estis posedaĵo de la juda negocisto Ŝlomo Overŝtejn kaj konsistis el apartamentoj kaj vendejo. En 1906-1908 tie funkciis banko[121]. Nun tie troviĝas teknika sekcio de telekomunika firmao. Origine sur la frontono estis Stelo de Davido, poste forigita kaj en la 1990-aj jaroj ĝiaj spuroj ŝirmitaj per litero T (pro la tjumena firmao Tjumentelekom, kiu sidis tiutempe en la ejo)[122].
Ĝin sekvas la kvinetaĝa oficejaro en domo N 28a. Finas la kvartalon komplekso el du domoj sub la sama numero. Unue staras la duetaĝa domo N 30, konstruita en 1870-1880 por la urbestro Pjotr Matjagin. Komence de la 20-a jarcento ĝi transiris al la familio Vorobejĉikov[123][124]. Ĝin sekvas la unuetaĝa domo, konstruigita fine de la 19-a jarcento de la negocisto Prokopij Podarujev. Post lia bankroto en 1898 la domo kune kun ĉiuj aliaj havaĵoj estis aĉetita de la Siberia Komerca Banko. En 1900 ĝi estis tiucele rekonstruita. En 1914 la domo estis renovigita, aperis la unuetaĝa alkonstruaĵo de klienta halo laŭ dezajno de la urba arkitekto Konstantin Ĉakin[125][126]. Tiu tradicio daŭris ĝis 2007, kiam Sberbanko cedis ĝin al la ŝtata organizaĵo, registranta nemoveblaĵojn.
De strato Ĉeljuskincev ĝis strato Dzerĵinskij redakti
La strato Ĉeljuskincev (antaŭe Irkutskaja) markas limon de la urbo fine de la 17-a jarcento. En 1684 post plia incendio oni translokis ĉi tien la urban muron[127].
Maldekstra flanko redakti
Plejparton de la kvartalo konsistigas arkitekturaj monumentoj. Ĉe stratangulo staras la duetaĝa domo N 25, konstruita en 1896. Ĝia posedanto estis negocistino A. P. Dejeva[128]. Tie funkciis ankaŭ vendejoj, inluzive tiujn de Brandt kaj de fratoj Gajnutdinov[129]. Nun tie sidas ŝtatoficejo pri financoj.
Ĝin sekvas eta sennoma skvaro, kie oni povas vidi fragmenton de malnova ligna pavimo, lasita subĉiele kiel objekto in situ. Post la skvaro staras la duetaĝa domo N 29, konstruita en 1907 en la novrenesanca stilo. Tie troviĝis loĝejo kaj vendejo de komercisto Nikolao Pankratjev[130][131]. Nun en la unua etaĝo funkcias ŝuvendejo, en la dua sidas la Societo de la Rusa Kulturo. La duetaĝa domo N 31 estis konstruigita en 1885 de unu el la unuaj fotistoj Fjodor Sokolov. En 1912 ĝi transiris al komercisto S. I. Nekrasov, al kiu ĝi servis kiel loĝejo kaj vendejo. En 1913 li rekonstruis la domon, farinte duetaĝan alkonstruaĵon. Supozeble la domo estis konstruita laŭ dezajno de Konstantin Ĉakin[132][133]. Nun tie sidas organizaĵoj de la armena diasporo.
Ĉe angulo de strato Dzerĵinskij staras la kvinetaĝa domo, konstruita de la turka kompanio kaj malfermita la 5-an de aŭgusto 1997 kiel la Centro de Internacia Komerco[134]. Tamen fine ĝi transformiĝis je la nura hotelo "Prezident", malmulte konata eĉ inter la urbanoj, kun oficejoj kaj restoracio. Apud ĝi sur herbobedo en decembro 1999, laŭ iniciato de Jerĵan Makaŝ, la tiama posedanto de la Centro de Internacia Komerco, estis starigita memorfosto kun surskribo: "2000. Komenco de la ĝenerala rekonstruo de la historia centro de Tjumeno"[135]. Ankaŭ tiu ĉi projekto ne estis realigita.
Dekstra flanko redakti
La kvartalo konsistas el kvar konstruaĵoj, el kiuj du estas malnovaj. En domo N 34, kies fasado estas direktita al strato Ĉeljuskincev, sidas la filharmonio. Krom koncertoj kaj spektakloj en du haloj (granda kaj eta) ofte okazas solenaĵoj, inkluzive de inaŭguro de la guberniestro de Tjumena provinco. Tiun vakan terenon en 1907 aĉetis ĉe P. S. Sapoĵnikov la komercisto Jankel Ŝajĉik, kiu en 1908-1909 konstruigis sur tiu ĉi loko sidejon de la firmao "Komerca Domo de la fratoj Ŝajĉik" (ruse Торговый дом братьев Шайчик), fondita de la fratoj Jankel, Icĥak kaj Abram en 1909[136]. Pri la juda deveno de la posedanto atestis steloj de Davido sur ĝia malnova fasado[122]. Ĝia surstrata parto havis du etaĝojn, tiu en la korto — tri. En la unua etaĝo funkciis vendejoj, en la dua — halo por 400 sidlokoj, kun scenejo, kaj lueblaj ĉambroj. De 1909 ĝis 1918 la ejon luis la Komiza klubo, kiu organizadis tie balojn kaj spektaklojn, disponis bibliotekon. En novembro 1918 la fratoj Ŝajĉik vendis la domon al la negocisto Abram Ĥnoĥ, sed jam en aŭgusto 1919 ĝi estis ŝtatigita[137]. En januaro 1923 tie ekfunkciis la unua en la urbo sporta sekcio. Poste aldoniĝis artaj sekcioj[138]. Oni uzis ĝin kiel klubon ĝis 1937, kiam ĝi estis transdonita al la novestablita Domo de Junpioniroj. En 1942–1944 ĝin okupis la Kubana Medicina Instituto, evakuita el Krasnodaro. En 1945 deponejon en la korto okupis arta kooperativo "Ĥudoĵnik" (Pentristo) subestre de la konata loka pentristo Aleksandro Mitinskij.
En 1946 la domon okupis la novestablita koncerto-estrada buroo, en novembro 1958 transformita ja la Tjumena Provinca Filharmonio. Komenciĝis rekonstruado, fakte konstruado laŭ dezajno de la ĉefa urba arkitekto Pjotr Grinenko, nomita en dokumentoj "rekonstruo", ĉar tiutempe oficiale estis malpermesite konstrui novajn koncertejojn. La teknikan dezajnon faris la provinca kolĥoza konstrua firmao, ĉar kaze de mendo ĉe la specialiĝinta pri tio instituto Giproteatro, la nura dezajnado daŭrus ĝis 4–5 jarojn. La 5-an de novembro 1967 la rekonstruita filharmonio estis solene malfermita, sekvan tagon en ĝi okazis solena kunsido de la provincaj kaj urbaj kadruloj okaze de la datreveno de la Oktobra revolucio, poste denove provizore fermita por korekti ĉion ankoraŭ nefaritan kaj nur la 19-an de decembro ĝi estis definitive malfermita[139].
Pro tio nur laŭ formo de iuj fenestroj eblas diveni ĝian iaman aspekton. En 2002–2003 ĝi estis denove grave rekonstruita. En 1967 antaŭ ĝi estis starigita busto de la komponisto Aleksandro Aljabjev, filo de tobolska guberniestro[140]. Komence de la 1980-aj jaroj ĝi estis translokita en halo de la dua etaĝo. Onidiroj asertis, ke tion ordonis iu partiestro el la urba partia komitato, kiu foje elrigardis el la dua etaĝo kaj rimarkis, ke desupre la busto similas al faluso, do ordonis meti ĝin en lokon, kie ne eblos vidi ĝin de tia pozicio[141]. Dum la lasta rekonstruo ĝi malaperis senspure. En la 1990-aj jaroj la filharmonio ricevis nomon de la fama tjumena kantisto Jurij Guljaev, pri kio informis respektiva memortabulo. Sed dum la menciita rekonstruo ankaŭ ĝi malaperis. La 6-an de junio 2004 antaŭ la enirejo aperis la bareliefo de Jurij Guljaev[142][143]. Ekde la 17-a de oktobro 2000 en la filharmonio funkcias orgena halo[144].
En la unua etaĝo ekde majo 2020 gastas ankaŭ restoracio de la kartvela kuirarto Van Gogi, parto de la restoracia reto "Maksim" (origine tie sidis la restoracio "Mozart", poste "Maksim. La elektita", poste "Maximo" — ĉiuj de la sama reto)[145].
Domo N 36 estis konstruigita en 1908-1910 de juda negocisto Iosel Brandt, pri kio atestis stelo de Davido sur ĝia frontono, kaj estis inter la unuaj trietaĝaj domoj en la urbo. Suprajn etaĝojn okupis granda familio de la negocisto, en la unua etaĝo funkciis lia vendejo de juveloj, gramofonoj, bicikloj ktp. En la sovetia periodo malaperis balkonoj kaj la David-stelo, ŝanĝis sian lokon la enirejo kaj la ejon okupis sovetiaj organizaĵoj[122]. Spuroj de la David-stelo videblis ĝis riparado okazinta en 2006, kiam ĝi estis restaŭrita, sed post kelkaj tagoj kaŝita malantaŭ la blazono de Tjumeno[122][146]. Post foriro de la administracio de la Centra administra distrikto tie restis nur kafejo Teatralnoje (La teatra).
La kvinetaĝa domo N 40/1 staras surloke de malnova unuetaĝa vendejo, en kiu en 1930 ekfunkciis la tjumena radio. En la 1990-aj jaroj ĝi estis detruita kaj en 1999-2003 sur ĝia loko laŭ dezajno de la tjumena arkitekto Ravil Gahabutdinov estis konstruita tiu ĉi sesetaĝa oficejo, kiun longan tempon okupis telekomunika firmao "Tjuementelekom" kaj ĝiaj posteuloj, poste ankaŭ foririnta[147]. En la unua etaĝo ĝis la funkciis kafejo de la reto "Maksim", fermita dum la longdaŭra kvaranteno pro la epidemio[148]. La 17-an de aprilo 2010 okaze de la 80-a datreveno de la tjumena radio oni metis sur la domon memortabulon[149]. Ĝi estis posedaĵo de la telekomunika firmao Rostelekom[150], sed en aŭgusto 2021 estis aĉetita de loka reto de klinikoj "Doktor Arbitajlo"[151].
Malantaŭ ĝi altiĝas la griza kvinetaĝa oficejo de Rostelekom.
Strato Dzerĵinskij tiuloke haltas ĉe barilo, blokanta trairon al la korto de loĝdomo N 57 en strato Lenin, kiu aperis en 1984[152] kaj komplete blokis la straton. Do tiu parto de la strato estas uzata kiel parkumejo.
De strato Dzerĵinskij ĝis strato Pervomajskaja redakti
Maldekstra flanko redakti
La kvartalo konsistas el du relative novaj konstruaĵoj. La naŭetaĝa loĝdomo N 39 aperis en 1975 surloke de la unua en la urbo restoracio "Sibir" (Siberio)[153]. Ĝi estas konata ĉefe kiel "Okean" (Oceano) — laŭ nomo de granda fiŝvendejo, kiu okupis ĝian unuan etaĝon. En la 1990-aj jaroj la vendejo malapepris, cedinte lokon al dekoj da ĥaosaj budoj kaj butikoj. Nun tie gastas pluraj vendejoj kaj rapidmanĝejo.
Antaŭ la domo situas haltejo Magazin Okean (Vendejo Oceano).
Iam krom la menciita restoracio sur tiu ĉi loko staris preĝejo de Sankta Triunuo, kiu apartenis al la Unueca Kredo — specifa branĉo de la malnovritanoj, kiu plu sekvis siajn ritojn, sed agnoskis aŭtoritaton de la Rusa Ortodoksa Eklezio. Tiu kompromisa vojo estis speciale grava por Tjumeno, kie abundis la malnovritanoj. La preĝejo estis ekkonstruita en 1844 kaj finita en 1850. En 1930 la ejo estis konfiskita kaj transdonita por kulturaj organizaĵoj. Oni planis malfermi tie lernejon, sed samjare la preĝejo estis detruita[154].
La oketaĝa oficejo de Lukoil ĉe angulo de strato Pervomajskaja estis konstruita en 2001-2004 surloke de delonge forlasita konstruejo laŭ dezajno de la tjumena arkitekto Ravil Saĥabutdinov[155]. Rimarkindas ĝia specifa konstrukcio kun 12 metrojn longa elstaraĵo supre, kiu ne apogas sin sur la malsuprajn etaĝojn, sed fakte pendas en aero, alkroĉita nur al vertikala malantaŭa stango.
Dekstra flanko redakti
Ankaŭ tiun ĉi flankon formas du konstruaĵoj, ambaŭ arkitekturaj monumentoj. Domo N 42 de la secesia stilo estis konstruita por negocisto Miĥail Brjuĥanov en 1907-1913 kaj variante laŭ alteco foje atingas kvar etaĝojn. La mastro mem loĝis en ligna domo, kiu situis en la korto[156][157]. En ĝi funkcias pluraj vendejoj, kafejoj kaj muzika lernejo de Vladimir Znamenskij, fondita en 1920 kaj nomita honore al ulo, kiu estis ĝia estro en 1923–1929[158]. Parto de la konstruaĵo konservis sian originan aspekton. Sur la parto direktita al strato Pervomajskaja pendas amuza memortabulo, informanta ke "La 20-an de aprilo 1497 en tiu ĉi loko okazis nenio".
En la parto ĉe angulo de stratoj Respubliko kaj Dzerĵinskij la 1-an de februaro 1924 malfermiĝis la Malgranda teatro[159]. En 1930 tie ekfunkciis kinejo "Temp", la unua en la urbo kaj ekde 1932 tie demonstriĝis la sonfilmoj[160]. En 1960 ĝi estis komplete rekonstruita, tie haveblis tri haloj nomitaj la siringa (lila), la helblua kaj la verda[161]. En la 1990-aj jaroj la kinejo kolapsis kaj post granda rekonstruo en 1998 cedis lokon al vendejoj[162].
La duetaĝa domo N 44 staras ĉe angulo de strato Pervomajskaja. Ĝi estis konstruita en la eklektisma stilo fine de la 19-a jarcento por negocisto Anton Kolmakov[163]. En la unua etaĝo funkciis vendejo, en la dua troviĝis sidejo de la komerca firmao de Kolmakov kaj loĝejo de ĝia direktoro[164]. De la 3-an de aprilo ĝis la 8-an de aprilo 1918 tie okazis la 1-a gubernia konferenco de la sovetoj, kiu la 5-an de aprilo decidis alinomi Tobolskan gubernion je Tjumena gubernio kaj transloki ĝian centron de la "burĝa" Tobolsko al la "proleta" Tjumeno. Krome estis elektita la gubernia plenuma komitato subestre de Nikolao Nemcov[165]. Dum la Dua mondmilito la domon okupis hospitalo por la vunditaj soldatoj, pri kio ekde 1985 informas marmora memortabulo, anstataŭigita la 26-an de aprilo 2001[166]. Ekde 1938 tie sidis la municipa polikliniko N 3 kaj nun funkcias stomatologia kliniko de la Tjumena Medicina Universitato.
De strato Pervomajskaja ĝis strato Vodoprovodnaja redakti
Strato Pervomajskaja (ĝis 1922 — Golicin) komence de la 20-a jarcento formis neoficialan limon, trans kiu etendiĝis zono de ĉefe industriaj kaj komercaj aktivaĵoj. Post tiu ĉi strato malnovaj konstruaĵoj preskaŭ tute cedas lokon al tiuj de la sovetia epoko.
Maldekstra flanko redakti
Tiu ĉi flanko konsistas el du konstruaĵoj. La kvinetaĝa domo N 43 aperis en la 1990-aj jaroj surloke de la iam plej fama infanvendejo Detskij Mir (Infana Mondo). Tri ĝiajn etaĝojn okupas la vendejoj, kio ebligas al posedantoj nomi ĝin aĉetcentro "Moskva", tamen malprave, ĉar tute mankas nepra por la aĉetcentro parkumejo. Supre de la konstruaĵo troviĝas surtegmenta apartamento, en kiu loĝas posedanto de la domo.
Ĝin sekvas la kvaretaĝa loĝdomo N 45, kiu etendiĝas ĝis strato Vodoprovodnaja. Tio estas tipa ekzemplo de la Stalin-arkitekturo, destinita por ŝtatoficistoj de la novkreita Tjumena provinco kaj finita en 1947[167]. Rimarkindas ke origine ŝtuparejoj de la domo estis direktitaj al la strato kaj super ili estas skribite под’езд, do anstataŭ malmola signo aperas apostrofo, kio estas arkaikaĵo ne plu uzata. La unuan etaĝon okupas vendejoj de juveloj, kosmetikaĵoj, okulvitroj kaj armilvendejo. En subtera etaĝo flanke de strato Vodoprovodnaja troviĝas rokmuzika vendejo kaj libra brokantejo — eble la lasta en la urbo.
Dekstra flanko redakti
En tiu ĉi flanko komenciĝas la Skvaro de Siberiaj Katoj, kiu etendiĝas laŭlonge de strato Pervomajskaja ĝis strato Lenin. Ĝi estas mallarĝa kaj pli similas al aleo. Tuj poste, kontraŭ la aĉetcentro "Moskva" staras la malnova duetaĝa domo N 46, en kiu funkcias vendejo de juveloj kaj horloĝoj, kaj kafejo. La domo aperis lime de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, sed post la rekonstruo en la 1990-aj jaroj ĝia fasado ŝanĝiĝis ĝis nerekonebla stato.
Ĝin sekvas loĝdomo N 48, kiu estis konstruita en 1963 kaj varias de kvar ĝis ses etaĝoj[168]. Ĝi etendiĝas paralele al la domo N 45, fakte spegulante ĝin. En la unua etaĝo funkcias rapidmanĝejo, frizejo, butikoj kaj sidas la ŝtata geologia instituto ZapSibNIIGG. Iam tie funkciis vendejo "Podarki" (Donacoj), do malnovaj urbanoj konas ĝin per tiu ĉi nomo. Memortabulo informas ke en tiu ĉi domo en 1964–2004 loĝis Heroo de Socialisma Laboro, malkovrinto de pluraj naftogasaj minejoj kaj estinganto de naftogasaj incendioj Nikolao Grigorjev[169]. La strato Vodoprovodnaja finiĝas ĉi tie, ĉar domo N 48 blokas ĝin.
De strato Vodoprovodnaja ĝis strato la 8-a de Marto redakti
Maldekstra flanko redakti
Ĝis la mezo de la 20-a jarcento tiu areo estis parto de la granda Bazarplaco, kiu etendiĝis de la nunaj stratoj Pervomajskaja ĝis Orĝonikidze kaj de Ĥoĥrjakov ĝis Herzen[170]. Post establo de Tjumena provinco ĝi transformiĝis je la administra centro, kio komplete ŝanĝis ĝian aspekton. La tutan kvartalon okupas Centra placo, formita en 1948–1966 laŭ dezajno de la arkitekto Pjotr Grinenko[171]. Profunde videblas la rezidejo de la registaro de Tjumena provinco kaj guberniestro, konstruita en 1952–1956[172]. Onidire ĝin konstruis la germanaj militkaptitoj, sed en realo la lastaj militkaptejoj en la urbo fermiĝis jam en 1948. La konstruadon vere partoprenis la germanoj, sed tio estis volgaj germanoj, deportitaj post likvido de Volgo-Germana ASSR, do lokanoj evidente konfuzis ilin kun la militkaptitoj[173].
Centre de la placo altiĝas statuo de Vladimir Lenin fare de la moskva skulptisto Aleksej Portjanko[72], kiun lokanoj ofte (tamen malprave) nomas la plej alta en Rusio[174]. Ĝi estas starigita la 27-an de oktobro 1979[175].
Proksimume meze inter la Lenin-statuo kaj la Tjumena Industria Universitato iam staris la Aleksandra kapelo. Oni decidis konstrui ĝin en marto 1881, tuj post la murdo de la imperiestro Aleksandro la 2-a fare de revoluciuloj. Origine oni planis konstrui katedralon similan al la Katedralo de Kristo Savinto, sed la urba buĝeto estis magra kaj mecenatoj oferis ne tro abunde, do post kelkjardeka monkolektado en 1913 oni konstruis etan kapelon, solene malfermitan je la 300-a datreveno de la dinastio de Romanovoj. Ĝi estis mallarĝa (5 x 5 metroj) kaj ne tre alta (12 metroj sen kruco), sed klare videblis sur la granda Bazarplaco kie mankis aliaj konstruaĵoj krom provizoraj ŝedoj kaj budoj. En ĝi preĝis komercistoj, aĉetantoj kaj soldatoj de la apuda kazerno, kies trejnejo troviĝis surloke de la posta Maŝinkonstrua teknikumo. En 1930 la kapelo estis konfiskita kaj transformita je deponejo de keroseno. En 1957 ĝi estis detruita. En 1997 arkitekto Konstantin Serĵantov iniciatis restarigon de la kapelo, sed la propono estis rifuzita[176][177].
La placo estis grave rekonstruita en 2001 kaj 2004, pavimita je trotuaraj platetoj, herbobedoj estas atente prizorgataj, benkoj kaj floroj abundas, kio igas ĝin unu el plej ŝatataj promenejoj kaj ludejoj de la urbo[178]. Speciale ŝatas ĝin infanoj sur bicikloj, rulsketiloj kaj rultabuloj, kiuj saltas de sur ŝtuparejo de la registarejo kaj trans speciale starigitaj por ili konstrukcioj. En la placo funkcias senpaga Wi-Fi Tyumen Free (same kiel en plejparto de aliaj publikaj lokoj). Ĉe ambaŭ flankoj de la strato dum la paradoj okaze de la Tago de la Laboro (la 1-a de majo) kaj la Venkotago (la 9-a de majo) aperas tribunoj.
Dekstra flanko redakti
Tiuparte etendiĝas la menciita Centra placo, tamen malpli granda ĝia parto. La sola monumento estas la konstrukcio forme de vortkombino "Mi [amas] Tjumenon", kie la verbon anstataŭas koro. Malantaŭ ĝi videblas rezidejo de la Tjumena Provinca Dumao (N 52), finita en 1963[179]. Tiu parto de la placo estas pli trankvila kaj preskaŭ tute seninfana.
De strato la 8-a de Marto ĝis strato Orĝonikidze redakti
Maldekstra flanko redakti
La kvartalon formas tri konstruaĵoj, aperintaj en la sama postmilita tempo, kiam formiĝis la tuta administra areo.
La trietaĝa domo N 47 origine apartenis al la Tjumena Maŝinkonstrua Teknikumo, establita en 1942 surbaze de la evakuita Odesa Maŝinkonstrua Teknikumo, kaj estis malfermita en 1953[180]. En 2002 la teknikumo iĝis parto de la Tjumena Naftogasa Universitato[181]. En la 2000-aj jaroj la konstruaĵo, kreita en la klasika stilo en 1953[182], estis deklarita neripareble kaduka kaj en 2007–2010 komplete detruita. Sur ĝia loko aperis la nova domo, kiu nur parte similas al sia antaŭulo kaj aspektas pli simple. En ĝi sidas diversaj fakoj de la Tjumena Industria Universitato, kiu okupas fakte la tutan kvartalon kun nur etaj esceptoj. La universitato estis fondita en 1963[183].
Ĝin sekvas la kvinetaĝaj domoj N 49 kaj 49/3, kiuj etendiĝas ĝis strato Orĝonikidze kaj estas tipa ekzemplo de la Stalin-arkitekturo, kvankam finitaj jam en 1959[184]. Domo N 49 estas parte loĝata, domo N 49/3 gastigas sekciojn de la Tjumena Industria Universitato. En la unuaj etaĝoj troviĝas kafejo kaj vendejoj. Inter la domoj N 47 kaj 49 origine estis mallarĝa vaka spaco, kiun oni plenigis en la 2000-aj jaroj per enmetaĵo, kie troviĝas vendejoj, danclernejo, bankoficejo ktp.
Kontraŭ tiu ĉi enmetaĵo situas haltejo Ploŝĉad Centralnaja (la placo Centra).
Dekstra flanko redakti
Tiu ĉi parto konsistas el du konstruaĵoj de la sama Stalin-epoko. La kvaretaĝa domo N 56 staras ĉe stratangulo kaj servas kiel la ĉefpoŝtejo. Dum la Dua mondmilito sur tiu ĉi loko aperis hangaroj de la evakuitaj aviadilaj entreprenoj, kie interalie estis fabrikita la sola fluganta tanko Antonov A-40[55]. Tamen ĝia ĉefa produkto estis aviadiloj Antonov A-7, pri kio informas memortabulo[185].
En 1956 aperis la trietaĝa ĉefpoŝtejo[186], kies kvara etaĝo aldoniĝis por la kreita tiutempe televida studio. Memortabulo, metita la 22-an de oktobro 2007, informas ke en 1957-1964 tie funkciis la unua tjumena televidstacio[187]. En la korto oni instalis la 62 metrojn altan naftoputan borilon kun dissendaj antenoj. La 7-an de novembro 1957 la tjumena televido montris sian unuan programon — tio estis la nigrablanka filmo de la fama reĝisoro Miĥail Romm "Lenin en Oktobro".
Antaŭ la enirejo al la ĉefpoŝtejo la 25-an de julio 2013 oni malfermis monumenton al poŝtisto fare de la tjumena skulptisto Vladimir Zolotuĥin[188]. Ĝi estas farita el vitroplasto kaj poste farbita por imiti bronzon. Laŭ ideo de la aŭtoro, la poŝtujo de la monumento servos por mesaĝoj de la urbanoj al la poŝtistoj, sed prefere ne al la plendoj, sendotaj alimaniere. La unua plendo aŭdiĝis tuj post la inaŭguro, kiam oni rimarkis ke sur la koverto, kiun tenas en la manoj la statuo, estas skribite "главпочтампт" anstataŭ "главпочтамт" (ĉefpoŝtejo), kio estas ofta, sed kruda eraro[189]. Vespere de la sekva tago ĝi estis korektita[190]. Tamen multaj urbanoj plu plendas pri ŝoka malbeleco de la skulptaĵo.
Apud la ĉefpoŝtejo troviĝas sensemaforaj piedirejoj trans stratoj la 8-a de Marto kaj Respubliko.
Reston de la kvartalo okupas la kvinetaĝa loĝdomo N 58 de la sama Stalin-arkitekturo (1953)[191]. En la unua etaĝo funkcias vendejoj de ŝuoj, manĝaĵoj, juveloj, ortodoksa vendejo kaj infanĝardeno, kies promenejo troviĝas en la korto. Memortabuloj informas ke en 1959–1977 tie loĝis fondinto de la urba pediatrio Stanislav Karnaceviĉ (tabulo metita en 1991)[192] kaj en 1959-2001 — instruistino Valentina Trofimova (tabulo el 2001)[193], ambaŭ honoraj civitanoj de la urbo.
De strato Orĝonikidze ĝis strato Profsojuznaja redakti
Maldekstra flanko redakti
Tiu kvartalo komence de la 20-a jarcento troviĝis jam eksterurbe, do strato Iŝimskaja (Orĝonikidze) sin turnis dekstren kaj sekvis al prizono, transformiĝante je Moskva landvojo.
En la 1960-aj jaroj Tjumeno iĝis la centro de la formiĝanta Okcidentsiberia naftogasa komplekso, pri kio memorigas sidejoj de naftogasaj organizaĵoj en la kvartalo.
La unua konstruaĵo estas la unuetaĝa manĝaĵvendejo de la loka reto "Tamara" sub N 51/1. Ĝin sekvas la kvinetaĝa oficejo de la telekomunika firmao Rostelekom, malfermita en novembro 1980[194]. Komence de la 20-a jarcento sur tiu ĉi loko staris kazernoj kaj eĉ en la 1940-aj jaroj tie ankoraŭ troviĝis ligna militkomisarejo, kien venis rekrutoj, sendotaj al la frontoj de la Dua mondmilito[195][55][196]. Pro tio transversa strato nomiĝis Soldatskaja. Poste ĝi ricevis la nomon de loka bolŝevisto Nikolao Nemcov[197] kaj perdiĝis en tiu ĉi kvartalo, plurfoje blokita de novaj grandaj konstruaĵoj.
La oketaĝa griza domo N 55 origine estis sidejo de Glavtjumengeologija (Ĉeftjumengeologio), la grandega ŝtata korporacio, kiu gvidis ĉiujn geologiajn laborojn en Okcidenta Siberio. Nun tie troviĝas oficejoj de diversaj institucioj kaj pri la iama glora pasinteco memorigas nur granita memortabulo (metita la 15-an de aprilo 1999)[198] kaj monumento al Raul-Jurij Ervier, kiu estis estro de Glavtjumengeologija en 1966-1967 kaj estas legendeca geologo. Ekde 1952 li gvidis geologiajn esplorajn laborojn en Tjumeno, inkluzive la konstruadon de la unua borputo fine de strato Respubliko en 1958-1960. En siaj rememoroj li priskribis la tiutempan Tjumenon kiel la arkaikan urbeton de kadukaj lignaj domaĉoj, dronantan en koto. Tamen jam en 1966 li aŭguris ĝian grandan estontecon: "Tjumeno transformiĝos en granda, kun pli ol miliono da enloĝantoj, bela pura urbo kun unu el la plej bonaj en la lando flughavenoj — pordego de Siberio, kun novaj parkoj, muzeoj, kun bonaj opera kaj drama teatroj[199].
La fondoŝtonon de la monumento oni metis la 16-an de aprilo 2004, la monumento fare de la tjumenaj skulptisto Viktor Afanasjev kaj arkitekto Viktor Stankevskij, estis malfermita la 16-an de aprilo 2006. La ŝtono estis alportita al la sidejo antaŭ multaj jaroj, ankoraŭ laŭ ordono de Raul-Jurij Ervier. Nun ĝi simbolas la riĉajn mineralajn resursojn de Tjumena provinco. La figuro alta 2,8 metrojn staras sur la podio el nigra granito — la simbola "naftorivero"[200].
La sekva sesetaĝa domo N 57 staras en korto kaj al strato estas direktita la duetaĝa aldonaĵo, aperinta en la 2000-aj jaroj. Ambaŭ enhavas oficejojn kaj vendejojn.
Kontraŭ la menciita alkonstruaĵo situas haltejo Skver imeni Nemcova (Skvaro de Nemcov) kun akompanaj vendobudoj.
Sekvas oketaĝa grizaĵo, kie origine sidis Glavtjumenneftegazstroj (Ĉeftjumennaftogaskonstruo), establita la 16-an de februaro 1965 kaj okupiĝanta pri konstruado de naftogasaj objektoj. Memortabulo informas ke tie laboris ĝia unua ĉefo Alekseo Barsukov[201][202]. Nun tie sidas diversaj firmaoj, nur parte rilataj al la naftogasa industrio. Same kiel la sidejo de Glavtjumengeologija ĝi estis dezajnita de la arkitekto Maleĥ Zajnaŝev[203]
Finas la kvartalon la 12-etaĝa oficejaro, konstruita en la 1980-aj jaroj.
Dekstra flanko redakti
La unua domo N 60 tiuflanke samtempe estas la lasta historia monumento en la strato. Temas pri la ortodoksa preĝejo de Simeono. Origine tio estis la Vladimira orfejo-metilernejo, konstruigita de la tjumena negocisto Semjon Trusov. Ĝi malfermiĝis la 21-an de novembro 1872[204] kaj estis nomita honore al la princo Vladimir Aleksandroviĉ, vizitinta Tjumenon en 1868. Li estis filo de la imperiestro Aleksandro la 2-a, kiun la urbanoj amis kaj konsideris "la sia" pro lia junaĝa vizito en 1837. La orfoj oficiale estis paroĥanoj de la fora preĝejo de Elija, sed vojoj estis malebenaj kaj kotoplenaj, kio malfaciligis la vizitadon, do finfine la negocisto financis konstruadon de la hejma preĝejo, vizitebla de la orfoj en iu ajn vetero kaj tempo. Ĝi malfermiĝis en 1885, jam post lia morto[49]. En 1920 la orfejo kaj templo estis fermitaj. En 1930 tie ekfunkciis la soveta kaj partia lernejo. Ekde 1944 tie sidis la pedagogia lernejo N 1. En 1963 la ejo estis transformita en anatomia teatro de la medicina instituto. Ekde 1994 ĝi staris fermita dum la Rusa Ortodoksa Eklezio reference al la hejma preĝejo asertis ke la tuta konstruaĵo devas esti transdonita al ĝi kaj fine sukcesis. En 1999 la konstruaĵo estis transdonita al la eklezio, kaj post restaŭrado malfermita en 2004 kiel oficejo de ekleziaj organizaĵoj kaj preĝejo, sanktigita la 4-an de marto 2004[205].
Sekvas la skvaro de Nemcov, nomita tiel honore al la loka bolŝevisto, same kiel strato Nemcov, kiu iam kruciĝis tiuloke kun strato Respubliko. Komence de la 20-a jarcento tio estis malplenejo, kie oni ofte entombigis mortintajn orfojn, speciale bebojn, kies mortofteco superis 90%. Tiutempe ĉi-loke estiĝis ĝardeno kaj promenejo por la orfoj[49]. En la 1930-aj jaroj ĝi estis nomita la Skvaro de Metalistoj (ĉar ĝin aŭspiciis la proksime situanta fabriko "Meĥanik"), poste la Ĝardeno de Ŝvernik (omaĝe al bolŝevisto Nikolao Ŝvernik), en la 1970-aj jaroj ĝi iĝis la Sporta skvaro, plej ofte nomita mallonge Sportskver (Sportskvaro), kie interalie haveblis ludejoj por gorodki. En 1985 la skvaro estis alinomita honore al Nikolao Nemcov dum la skvaro apud stadiono "Strojmaŝ" sur strato Maksim Gorkij iĝis la Sporta skvaro. En 2002-2003 la skvaro estis grave rekonstruita, en 2004 aperis fontano[206].
Nun tio estas verda tereno kun arboj, floroj kaj eta fontano. En la parto proksima al strato Respubliko videblas busto de Boris Ŝĉerbina, la partiestro de Tjumena provinco en 1961–1973, kiu grave kontribuis al ĝia evoluigo kaj starigo de la naftogasa komplekso en la regiono. En 1986 li gvidis la registaran komisionon pri likvidado de sekvoj de la Nuklea akcidento de Ĉernobilo. Ĝi estis farita de la tjumena skulptisto Nikolao Raspopov, kiu persone konis lin kaj starigita la 26-an de novembro 2004[207].
La oketaĝa domo N 62 iam estis sidejo de Glavtjumenneftegaz (Ĉeftjumennaftogazo), ŝtata korporacio, kiu okupiĝis pri ekspluatado de naftogasaj minejoj. Pri tio memorigas busto al ĝia estro Viktor Muravlenko, starigita antaŭ la enirejo la 15-an de junio 2002[208]. Nun tie sidas la insituto Giprotjumenneftegaz, fondita en 1960[209]. Ĝi dezajnas naftogasajn minjeojn kaj estas parto de la rusia konzerno Grupo GMS. En la unua etaĝo ĉe ĝiaj flankaj finaĵoj funkcias manĝejoj.
Finas la kvartalon skvaro de Naftistoj — malgranda verda tereno ĉe angulo de stratoj Respubliko kaj Severnaja, kiu ricevis tiun ĉi nomon la 2-an de oktobro 2012[210] kaj solene malfermiĝis post rekonstruo la 5-an de septembro 2014. En la skvaro staras monumento forme de plurkolora globuso 2,6 metrojn alta kun baskula naftopumpilo ĉe loko kie situas la naftoriĉa Tjumena provinco[211]. La 11-an de septembro 2020 malantaŭ unu el benkoj de la skvaro por unu monato estis instalita artaĵo forme de granda ruĝa koro el elementoj de naftomezuriloj produktataj de la fabriko Elektron, kiu estis establita en Tjumeno la 29-an de oktobro 1969, haltis pro financaj problemoj en 2019, sed relanĉis la produktadon en aŭtuno 2020 post esti aĉetita de novaj posedantoj. La koron faris ĝia kunlaboranto Iskander Uragazajev kiel simbolon de renaskiĝo de la entrepreno[212].
De strato Profsojuznaja ĝis strato Maksim Gorkij redakti
Ekde tiu ĉi punkto la strato larĝiĝas kaj trafiko iĝas dudirekta.
Maldekstra flanko redakti
Tiu parto konsistas sole el oficejoj kaj vendejoj. La 10-etaĝa plurfunkcia komplekso "Kalinka" en domo N 65 enspacigas butikojn, superbazaron, oficejojn, kafejojn, bankon kaj restoracion "Ŝĉastje" (Feliĉo) en granda vitra globo. La komplekso "Kalinka" malfermiĝis la 30-an de julio 2011[213] kaj estis posedaĵo de loka komercisto Pavel Mitrofanov, eksa vic-guberniestro de Sergej Sobjanin. Li kverelis kontraŭ konstrua firmao, prokrastinta konstruadon de tiu ĉi centro. Sed ĝi havis aŭspiciantojn el altranguloj de FSB, do baldaŭ li estis akuzita pri pluraj krimoj kaj fraŭdoj, kaj fine fuĝis el Rusio, vendinte ĉiujn siajn havaĵojn, inkluzive tiun ĉi konstruaĵon[214] [215][216].
Sekvas steleo Urbo de Labora Gloro, dediĉita al respektiva statuso de Tjumeno, ricevita la 20-an de majo 2021 laŭ ukazo de la prezidanto de Rusio N 304[217]. Ĝi estis solene malfermita la 31-an de oktobro 2022, omaĝe al la unuigo de la Tjumena ŝipfarejo kaj kelkaj evakuitaj ŝipfarejoj, okazinta la 31-an de oktobro 1941. Je la fundamento oni metis kapsulon kun mesaĝo, malfermotan en 2045, je la 100-a datreveno de la venko en la Dua mondmilito. La steleo estas alta je 1 945 cm, kio simbolas la jaron de la venko. Sur la steleo estas bildigitaj tjumenaj entreprenoj, kontribuintaj al la venko, centre de la monolito estas luma parto kiu simbolas la venkon, sur inversa flanko estas la prezidenta ukazo. Sur la steleo kaj apudaj elementoj estas bildoj de personoj kaj situacioj prenitaj el realaj fotoj kaj artikoloj el loka gazeto "Krasnoje Znamja" (Ruĝa Standardo) de la milita tempo[218]. La konstruado komenciĝis en majo 2022 kaj estis financita de loka komercisto Vladimir Ŝevĉik, kies kompanio konstruas kvartalon Maŝarov malantaŭ la monumento[219]. Antaŭe sur tiu ĉi loko troviĝis parkumejo de la aĉetcentro Kalinka. La monumento estas dezajnita de Anastasija Lukina, studentino de la Tjumena Industria Universitato, venkinta en la urba konkurso okazinta en septembro 2021. En la konkurso partoprenis 13 aŭtoroj, el kiuj tri ne trapasis unuan selekton, kaj finaj tri verkoj estis voĉdonitaj de la ĵurio kaj urbanoj. Loka arkitekto Anton Kanatkin, regule nuntempan kritikanta arkitekturon de la urbo, akre kritikis ankaŭ tiun ĉi objekton, proponinte sian varianton[220].
Sekvas skvaro de Nikolao Maŝarov, fondinto de gisferofanda fabriko, kiu situis apude, tuj malantaŭ la skvaro. En la sovetia periodo ĝi estis transformita je la Tjumena Maŝinkonstrua Fabriko, kiu en la 1990-aj jaroj estis translokita, ĝiaj konstruaĵoj detruitaj. Nun restis nur la iama fabrika oficejo kun unika adreso strato Stankostroitelej 1 (strato Maŝinkonstruistoj) kaj monumento al laboristoj de la fabriko, pereintaj dum la Dua mondmilito, kiu staras centre de la skvaro. Inter ili estis la litova partizanino Marytė Melnikaitė, la Heroo de Sovetunio, kiu estis evakuita al Tjumeno kaj kelkajn monatojn laboris en la fabriko. La skvaro estis malfermita post rekonstruo la 1-an de aŭgusto 2006[221] kaj la 15-an de decembro 2006 oficiale ricevis la nomon de Nikolao Maŝarov[222][223].
Post ĝi troviĝas barita aŭtovendejo, kiun eblas enveturi nur de strato Stankostroitelej. Post forbrulo de duetaĝa ligna loĝdomo, kiu staris tie ĝis la 1980-aj jaroj, oni faris grandan fosaĵon por pluretaĝa domo, sed la konstruado neniam okazis. En la 1990-aj jaroj oni ebenigis la terenon kaj malfermis tie merkaton "Trian", kiu tamen montriĝis malsukcesa, onidire pro komploto de loka mafio. Finfine la tereno transformiĝis je nura parkumejo kaj aŭtovendejo.
Post ĝi staras tri samaspektaj kvinetaĝaj domoj kun N 81, 83 kaj 83a, plenaj je oficejoj, manĝejoj kaj diversaj servoj. Antaŭ ili troviĝas haltejo Ulica Maksima Gorkogo (Strato Maksim Gorkij).
Finas la kvartalon la sepetaĝa komerca centro "Demidov Stan" (N 85), kie krom oficejoj funkcias ankaŭ vendejo de peltoj kaj ledvestoj kaj salono, kie konstruaj firmaoj vendas siajn novkonstruitajn apartamentojn rekte, do sen makleraĵoj de perantoj.
Dekstra flanko redakti
Tuj post la kruciĝo kun strato Profsojuznaja situas la relative granda skvaro Sibirskij (Siberia). Ĝi ankoraŭ estas ne rekonstruita, nura aro da verdaĵoj kaj padoj. Rimarkindas ke inter aliaj arboj tie kreskas kverkoj — maloftaj gastoj en la severa siberia klimato. La skvaro okupas la tutan areon inter stratoj Respubliko, Profsojuznaja, Lenin kaj Maurice Thorez.
Post ĝi antaŭe iris fervojo, kiu ligis la Transsiberian fervojon kun la fabriko "Meĥanik", situanta norde de strato Respubliko kaj plu kun riverhaveno Tura. Laŭ tiu fervojo interalie la 4-an de aŭgusto 1917 sekvis al la riverhaveno la eksa imperiestro Nikolao Romanov kun siaj familianoj kaj servistaro. En la haveno ili enŝipiĝis kaj navigis al sia ekzilejo en Tobolsko[224]. Antaŭ la 400-jariĝo de Tjumeno, festita en 1986, oni fermis la fervojon, kiu foje blokis la trafikon sur la ĉefa strato de la urbo. En 1988 ĝi estis plene malmuntita, lignaj domoj inter stratoj Profsojuznaja kaj Maurice Thorez detruitaj, kaj sur ilia loko aperis la menciita skvaro[225].
Jen kiel priskribis tiun urboparton en 1966 la fama geologo Raul-Jurij Ervier:
| |
|
Post strato Maurice Thorez aperas eta sennoma skvaro, centre de kiu staras la mekanika kariljono kun 14 sonoriloj kaj tri ciferplatoj. Ĝi estis farita de la nederlanda metiisto Hans van Doyhogen kaj malfermita la 24-an de majo 2007. Origine oni planis ke la kariljono muzikludos tage kaj nokte, sed post plendoj de loĝantoj de apudaj domoj oni limigis la horaron, do nova melodio sonas ĉiuhore de la 9a matene ĝis la 6-a vespere[226].
En 2018 apude aperis la stratartaĵoj kiel "Mi [amas] Tjumenon" ktp.
Sekvas longa kvinetaĝa loĝdomo N 86 (1965)[227], kies unua etaĝo estas okupita de apotekoj kaj vendejoj. Antaŭ ĝi situas haltejo Stankostroitelnij Zavod (Maŝinkonstrua Fabriko). Fine de la domo, sed transverse al ĝi staras simila kvinetaĝa loĝdomo N 88 (1965)[228], en kies unua etaĝo funkcias privata infanvartejo. Ĉe kruciĝo de tiuj du domoj en la 1990-aj jaroj aperis la 12-etaĝa loĝdomo N 86/1 kun bankoficejoj en la unua etaĝo. Malantaŭ domo N 86 en 2010 kreskis la 15-etaĝa loĝdomo (N 86/2)[229], ankaŭ kun oficejoj en la unua etaĝo. Inter domoj N 86/1 kaj 88 haveblas arko por piedirantoj.
Poste videblas pluretaĝaj konstruaĵoj de loĝdomo kaj polikliniko "Neftjanik" (Naftisto), sed formale ili apartenas al strato Friedrich Schiller, kiu kruciĝas tie kun strato Respubliko, sed en realo delonge perdiĝis en kortoj kaj ne troveblas sen mapo. Antaŭ ĝi la 21-an de septembro 2020 estis solene malfermita skvaro de Kirurgoj kun busto de profesoro Raŝid Ziganŝin, tjumena kirurgo, kiu interalie inventis "kompresian suturon". Tio estas eble la unua busto en la urbo, starigita dumvive (la kuracisto havis tiam 90 jarojn)[230].
Finas la kvartalon la naŭetaĝa loĝdomo N 90, konstruita en 1973[231] sur artefarita termonto, kaj konata inter urbanoj kiel "Universam" pro samnoma vendejo, kiu estis la unua (ankoraŭ sovetia) supermerkato de la urbo. Post privatigo ĝi degeneris kaj nun iam granda spaco estas dividita je pluraj vendejoj kaj manĝejoj.
Ĉe T-forma kruciĝo kun strato Maksim Gorkij, kiu malaperas ĉi tie por reaperi 325 metrojn sude, funkcias la plej granda en la urbo subtera pasejo kun tri elirejoj kaj lifto por handikapuloj. Ĝia longa konstruado kaj alta kosto kaŭzis grandan indignon de la urbanoj[232].
De strato Maksim Gorkij ĝis strato Ĥolodilnaja redakti
Maldekstra flanko redakti
Plejparton de la kvartalo okupas la Placo de la 400-jariĝo de Tjumeno, konstruita en 1984 kaj poste grave rekonstruita. Ĝi rimarkindas per la granda konstruaĵo de la Tjumena Drama Teatro, sunhorloĝo kaj "seka fontano", kiu ne havas akvujon, ĉar akvostrioj fluas rekte el de subtere. En la placo ĉiam promenas familioj kaj ludas infanoj, ofte okazas festoj, festivaloj, konkursoj. Post la teatro situas la skvaro de Djakonov-Djaĉenkov kie sur benko sidas la bronza statuo de tiu ĉi tjumena aktoro fare de la tjumena skulptisto Gennadij Vostrecov, malfermita la 5-an de majo 2017. Lin apudas malnova ŝtono, trovita dum rekonstruo de strato Komsomolskaja[233][234].
Meze de la placo troviĝas haltejo Tjumenskij Dramatiĉeskij Teatr (Tjumena Drama Teatro). En decembro 2020 ĝi iĝis unu el tri unuaj inteligentaj haltejoj, kie oni povas konsulti interagajn ekranojn pri busaj itineroj, ŝarĝi siajn elektronikaĵojn per USB, uzi Wi-Fi[12].
Post la placo staras la 11-etaĝa loĝdomo N 131 (1974)[235]. Ĝian supran etaĝon okupis metiejoj de la Tjumena sekcio de la Pentrista Unio. En unuetaĝa alkonstruaĵo origine malfermiĝis kafejo "Kristall", kiu specialiĝis pri kokaĵoj, do estis moke nomata kurjatnik (kokinejo), plurfoje ŝanĝinta nomojn kaj posedantojn. La unuan etaĝon nun okupas manĝejo kaj butikoj, inkluzive de duetaĝan vendejon de horloĝoj.
Sekvas la kvinetaĝa loĝdomo N 133 (1965)[236] kun vendejoj en la unua etaĝo. Ĝia sola rimarkindaĵo estas la marmora memortabulo, metita la 30-an de junio 1995 kaj informanta, ke en tiu ĉi domo loĝis Tamerlan Iŝmuhamedov, Heroo de Sovetunio, veterano de la Dua mondmilito, kiun li partoprenis kiel piloto de ĉasaviadilo[237]. Antaŭ ĝi troviĝas haltejo Ulica Ĥolodilnaja (Strato Ĥolodilnaja).
Finas la kvartalon la kvaretaĝa loĝdomo Respubliko N 135 / Ĥolodilnaja 120 (1957)[238], kies duono troviĝas en strato Ĥolodilnaja. Tio estas la lasta ekzemplo de la Stalin-arkitekturo en la strato. Ĝian unuan etaĝon flanke de strato Respubliko okupas ŝtatoficejo, en teretaĝo funkcias malnova kaj populara vendejo de teksaĵoj, butonoj kaj akompanaj akcesoraĵoj.
Dekstra flanko redakti
Du trionojn de la kvartalo okupas la 13-etaĝa loĝdomo N 92, moke nomata muravejnik (formikejo) aŭ kitajskaja stena (ĉina muro) pro sia enorma grandeco (300 m longa, 576 apartamentoj). Ĝi estis konstruata ekde 1974 kaj oficiale finkonstruita en 1981, kvankam enloĝigo komenciĝis jam en 1980 kaj daŭris ĝis 1982[239][240] kiel daŭrigo de eksperimento kun la tiel nomataj "domoj sur piedoj". Ĝi ne havas kelon kaj origine staris sur kolonoj, spaco inter kiuj estis malplena kaj trairebla. Ĝis la 2000-aj jaroj tio estis la plej alta domo en la urbo. Tamen malbona prizorgado, fuŝaj konstruaj materialoj kaj enorma grandeco kaŭzis plurajn problemojn kiel ekzemple likoj de akvotuboj kaj kanalizo (ambaŭ en la dua etaĝo, do super la tero), kiuj vintre frostiĝis kaj pendis forme de glacikonusoj inter la kolonoj. La domo plurfoje estis nomita la plej malbela kaj aĉa en la urbo. En la 1990-aj jaroj preskaŭ ĉiuj trairejoj inter la kolonoj estis okupitaj de komercistoj kaj transformitaj je vendejoj, apotekoj ktp[239]. La sola trairebla arko troviĝas meze de la domo kaj kondukas al strato Saltikov-Ŝĉedrin, kiun la domo komplete baris kaj dividis je du partoj tiel ke ĝia sekva domo N 3 situas 420 metrojn norde, trans la strato Respubliko kaj fakte staras en strato Fabriĉnaja. Laŭlonge de la domo etendiĝas sennoma bulvardo kun infanludejo centre.
Sekvas la naŭetaĝa loĝdomo N 94 (1976)[241], konata al urbanoj kiel "Odeĵda" (Vestoj), ĉar en la sovetia epoko en ĝia unua etaĝo funkciis la granda samnoma vendejo. En la 1990-aj jaroj ĝi kolapsis kaj fine estis dividita je kelkaj vendejoj, manĝejoj kaj bankoficejoj.
Finas tiun ĉi parton la kvaretaĝa domo N 94/1, en kiu troviĝas pluraj vendejoj, manĝejoj kaj oficejoj. Ĝi estis konstruita en la 1990-aj jaroj kontraŭ ĉiuj reguloj, eliĝinte trans la "ruĝajn liniojn" kaj kovrinte subterajn komunikilojn. Dum kelkaj jaroj ĝi staris vaka pro manko de permesilo, sed finfine la posedantoj ricevis ĝin kaj ekfunkciigis la konstruaĵon, kiu servas kiel videbla memorigo pri la ĥaosaj kaj senleĝaj 1990-aj jaroj.
De strato Ĥolodilnaja ĝis strato Melnikaite redakti
Maldekstra flanko redakti
En tiu parto tute mankas loĝdomoj. La trietaĝa domo N 137 gastigas vendejojn, rapidmanĝejon kaj bankon. Post ĝi staras la 11-etaĝa sidejo de kompanio Transneft-Sibir (Transnafto-Siberio), filio de la ŝtata konzerno, kiu okupiĝas pri transportado de nafto laŭ naftoduktoj. Origine la domo estis destinita por telefona stacio, sed telekomunikistoj ne sukcesis fini ĝin kaj en la 1990-aj jaroj ĝin transprenis kompanio Sibnefteprovod (Sibnaftodukto), poste transformita je Transneft-Sibir. Sekvas la malnova trietaĝa domo N 137, iam loĝata, sed en la 2000-aj jaroj transformita je vendejoj, manĝejoj kaj oficejoj. Post ĝi situas subĉiela parkumejo malantaŭ kiu videblas skvaro de Kuraĝeco, ricevinta sian nomon la 11-an de novembro 2010[242]. Centre de la skvaro ekde la 9-an de novembro 2013 staras monumento fare de skulptisto Sergej Fefelov kaj Konstantin Evtuŝenko, dediĉita al viktimoj de radiadaj katastrofoj kaj akcidentoj, inter kiuj ne malmultis ankaŭ tjumenanoj[243].
Post T-forma kruciĝo kun strato Minskaja, kiu finiĝas ĉi tie, kun sensemafora piedirejo trans ĝi, staras longa kvaretaĝa domo N 143/1 konata en la urbo kiel Taksopark (Taksiejo) pro sia origina destino. En la 1990-aj jaroj ĝi iom post iom transformiĝis je aro de vendejoj kaj oficejoj. En la 2000-aj jaroj vakan spacon inter ĝi kaj sekva domo N 145 okupis la oketaĝa sidejo de Tjumenenergobanko, kiu estis kerna parto de industrio-financa grupo. Tamen dum la konstruado la tuta grupo kolapsis kaj bankrotis, do la ejo dum pluraj jaroj staris malplena kaj nur fine de la 2010-aj jaroj transformiĝis je oficejaro "Aŭrora". Ĝin sekvas la sesetaĝa oficejaro, konstruita en la sovetia periodo. Malantaŭ ili troviĝas nevidebla de surstrate duetaĝa konstruaĵo N 143/4, kie plu gastas granda taksiejo kaj akompanaj servoj.
Ĉi-loke formale finiĝas strato Kievskaja, tamen reale ĝi perdiĝas cent metrojn norde, do ĝia T-forma kruciĝo kun strato Respubliko povas esti trovita nur de spertulo. Tuj poste altiĝas domo N 143a, kiu konsistas el du partoj. La malnova parto, kie origine sidis Zapsibgazpromo (Okcidentsiberia Gazpromo) estis konstruita en la sovetia periodo kaj rekonstruita de jugoslava firmao en 2007-2008[244]. La apuda 19-etaĝa turo estis inaŭgurita la 6-an de aŭgusto 2004[245]. Tamen ĝia malfermo koincidis kun apero de gravaj problemoj en la firmao, kiu baldaŭ preskaŭ komplete kolapsis kaj perdis plejparton de siaj posedaĵoj, inkluzive tiun ĉi konstruaĵon. Nun ambaŭ ejoj funkcias kiel la oficejaro Gazoil-Plaza. En la duetaĝa alkonstruaĵo troviĝas restoracio kaj banko.
La kvartalon finas la naŭetaĝa domo N 147 — sidejo de la Tjumena Sciencesplora Instituto pri Regiona Infekta Patologio. Ĝi estis establita en la 1960, kiam komenciĝis aktiva esplorado kaj ekspluatado de la naftogasaj minejoj en la regiono kaj unuafoje dekmiloj da eŭropanoj venis al la nordaj regionoj, alfrontiĝinte lokajn infektojn kiel encefalito, opistorĥozo ktp[246]. Dum pluraj jardekoj la instituto sidis en la duetaĝa domo, laŭdire iama fajrobrigadejo, sed en 2007-2011 estis konstruita tiu ĉi ejo, kien ĝi translokiĝis[247].
Antaŭ la domo N 147 situas haltejo Gazprom.
Dekstra flanko redakti
La konstruaĵoj preskaŭ tute mankas tiuflanke. Ĉe kruciĝo kun strato Ĥolodilnaja situas haltejo Ulica Ĥolodilnaja (Strato Ĥolodilnaja). Malantaŭ ĝi laŭlonge de la samnoma strato lokiĝas skvaro de Junnatoj en kiu staras memorŝtono okaze de la 65-jariĝo de la Junnata movado (Movado de Junaj Naturalistoj). Ĝi estis starigita la 27-an de aprilo 2017 kadre de la internacia ekologia festivalo "Ni savu nian Teron". La lokiĝon oni elektis ĉar apude (iom sude) en 1952 estis malfermita la unua tjumena stacio de la junaj naturalistoj[248].
Laŭlonge de strato Respubliko ĝis la T-forma kruciĝo kun strato Kievskaja etendiĝas Tekutjev-bulvardo, en kiu rimarkindas monumento al Andreo Tekutjev, tjumena komercisto, urbestro, mecenato kaj bonfaranto, malfermita la 12-an de aŭgusto 2008[34][249]. Ĝiaj aŭtoroj estas skulptisto Andrej Antonov kaj arkitekto Dmitrij Belik. La bronza monumento estas du metrojn alta kaj pezas proksimume du tunojn. Sur ĝi videblas lakona surskribo: “Tekutjev”. Ĉe ambaŭ flankoj staras po unu lanterno imitantaj stilon de tiu epoko. Tekutjev aspektas tre memfida kaj potenca kaj similas al sia fama fotoportreto. Laŭ plurjara tradicio, fine de julio, antaŭ la Urbotago, tjumenanoj metas florojn ĉe la monumento kiel dankosignon al la homo, kiu multe zorgis pri Tjumeno[250][251].
La bulvardo troviĝas sur la norda parto de la Tekutjev-tombejo, do fakte iras laŭ ebenigitaj tomboj. Pri tio memorigas tomboŝtono, metita sur lokon, kie supozeble estis enterigita la Konstantin Ĉakin, la urba arkitekto en 1905-1919[252][253][254][255]. La tombejo mem estas fermita ekde 1966 kaj deklarita historia monumento. Reale tio estas ĥaosa aro da verdaĵoj kaj duondetruitaj tomboj, alirebla de strato Respubliko tra pordego ĉe la menciita haltejo. Post ĝi en la 1950-aj jaroj estis nura malplenejo kaj somera flugkampo por malpezaj aviadiloj Polikarpov Po-2. Inter la tombejo kaj la flugkampo urbanoj kultivis terpomojn[256].
La bulvardo finiĝas ĉe sennoma placo antaŭ la duetaĝa domo N 142. Origine tio estis la kulturdomo "Geolog", la plej bela en la urbo. Ĝia konstruado komenciĝis en 1979 kaj daŭris kvar jarojn. La 4-an de aprilo 1984 ĝi estis solene malfermita. En 1990 en ĝia kvaretaĝa flanka alo malfermiĝis la Muzeo de Geologio, Nafto kaj Gaso kiel filio de la Tjumena Provinca Lokhistoria Muzeo. Ĝia ekspozicio prezentis historion kaj nuntempon de la norda parto de Tjumena provinco, vivon de ĝiaj indiĝenoj kaj novaj loĝantoj — geologoj, naftistoj, gasistoj, konstruistoj ktp. En 1992 al apuda alo translokiĝis la Palaco de Geedziĝoj[257]. En 2001 la kulturdomo "Geolog" estis transformita je la provinca Palaco de Junularo[258].
En 2005 oni deklaris neceson de starigo de teknoparkoj kaj specialaj ekonomiaj zonoj kaj la tjumena registaro tuj reagis. Origine oni esperis ke Tjumena provinco ricevos statuson de speciala ekonomia zono, sed ne eniris la finan liston de la elektitaj regionoj. Rekompence en novembro 2005 kvin malgajnintaj regionoj ricevis permeson starigi la teknoparkojn[259][260]. Komenciĝis kompleta rekonstruado de "Geolog" por transformi ĝin en la sidejo de la Tjumena teknoparko[261]. La artaj kolektivoj, kiuj laboris tie, estis forpelitaj[262], la Muzeo pri Geologio, Nafto kaj Gaso, likvidita, la Palaco de Geedziĝoj fermita. La 14-an de novembro 2008 la tute rekonstruita ejo estis malfermita[263][264]. Dum la rekonstruado oni interalie starigis kupolon super la interna korto, kiu iĝis atrio. En la teknoparko sidas dekoj da firmaoj kaj en ĝiaj haloj ofte okazas diversspecaj konferencoj, simpozioj kaj aliaj eventoj, ne nepre rilataj al avantaĝaj teknologioj. En ĝi funkcias ankaŭ kafejo "Brasserie" de la reto "Maksim" kun enirejo de strato Melnikaite[265]. Ĉe la orienta flanko staras busto de Miĥail Lomonosov, inaŭgurita la 24-an de aprilo 2016 kiel donaco al la urbo kadre de la nacia projekto "Aleo de la Rusa Gloro"[266]. Sur la sennoma placo ekde la 26-a de julio 2018 staras artaĵo forme de la granda Kubo de Rubik kies kvadratoj formas literon T, sugeste al Tjumeno. Apude aperis ligna benko forme de cifero "72" — kodo de Tjumena provinco. La malfermo okazis en la urbotago kaj estis akompanata de konkurso pri rapida kombinado de Kubo de Rubik[267]. Tamen komence de 2020 la artaĵo estis translokita al kruciĝo de stratoj Ŝirotnaja kaj Permajkov.
Surplace ofte okazas festoj kaj festivaloj, vintre funkcias glitejo.
De strato Melnikaite ĝis strato Odesskaja redakti
Maldekstra flanko redakti
Ĉe stratangulo staras la sesetaĝa domo N 155a, kie sidas pluraj oficejoj kaj rapidmanĝejo Burger King. Sur ĝia angulo pendas la alta reliefo de Marite Melnikaite fare de la tjumena skulptisto Gennadij Vostrecov[72]. Ĝin sekvas la kvinetaĝa loĝdomo N 155 (1964)[268], kies unuan etaĝon okupas vendejoj de vestoj kaj ŝuoj. Meze de la domo estas arko, ebilganta enveturadon al la korto. Post ĝi staras la alpremita al ĝi 10-etaĝa loĝdomo N 155b, konstruita en 1986[269]. Ĝian unuan etaĝon okupas granda arta salono. Transverse al ĝi staras la kvinetaĝa loĝdomo N 157 (1964)[270], kiu etendiĝas ĝis strato Riĵskaja kie en la 1990-aj jaroj al ĝi estis alkonstruita la kvinetaĝa domo N 157/1 kun oficejoj.
Post la semafora kruciĝo de strato Respubliko kun sennoma veturejo, kondukanta al strato Riĵskaja, staras domo N 159, kiun okupas la tristela hotelo "Vostok" (Oriento), unu el plej malnovaj kaj grandaj en la urbo. Ĝi estis malfermita en 1973 kaj staras sur fundamento de la Sporta Palaco (ruse Дворец спорта), kies konstruadon ordonis la unua sekretario de la provinca partia komitato Vasilij Kosov. Li ne ricevis anticipe aprobon de superaj instancoj kaj tio estis unu el kaŭzoj de lia eksigo en 1961[271]. La Sporta Palaco aperis poste kaj en alia loko.
En la unua etaĝo de la hotelo funkcias restoracio kaj vendejoj. Antaŭ ĝi situas bulvardo de Gastigemo (ruse бульвар Гостеприимства) kun fontano kaj malantaŭ la hotelo troviĝas skvaro de Nikolao Ĵvavij, nomita omaĝe al rektoro de la Tjumena Medicina Akademio, situanta tuj malantaŭ la skvaro. La 27-an de septembro 2018 antaŭ la hotelo, sur la menciita bulvardo aperis la bronza (laŭ aliaj informoj — latuna)[272] skulptaĵo "Bonvenon" (ruse Добро пожаловать) forme de servisto kiu marŝis laŭ la ruĝa tapiŝo kaj etendis al gasto la manon por manpremo. Ĝia aŭtoro estas la skulptisto Sergej Titlinov el Jekaterinburgo. Ĝia malfermo estis ligita al la Monda Tago de Turismo kaj la 45-a datreveno de la hotelo[273].
Antaŭ la hotelo situas haltejo Gostinica Vostok (Hotelo Vostok).
Sekvas T-forma semafora kruciĝo kun strato Odesskaja, kiu finiĝas ĉi tie.
Dekstra flanko redakti
La kvartalon komencas la kvinetaĝa loĝdomo N 144 (1965)[274], en kies unua etaĝo funkcias vendejo "Filatelisto", poŝtejo, juvela kaj aliaj vendejoj. Sekvas simila kvinetaĝa loĝdomo N 146 (1965)[275] kun vendejoj kaj bankoficejo en la unua etaĝo. Memortabuloj informas ke tie loĝis verkisto Ivan Jermakov (metita en 1998)[276] kaj boristo kaj geologo Nikolao Melik-Karamov, filo de la boristo Boris Melik-Karamov, kiu en 1948-1950 traboris la unuan naftoputon en la urbo surloke de la nuna teknoparko[277][278][279]. Antaŭ la domo situas haltejo Ploŝĉad Pamjati (Placo de Memoro). Post ĝi, trans semafora kruciĝo kun sennoma veturejo, staras la kvinetaĝa loĝdomo N 148 (1964)[280], kies unuan etaĝon okupas apotekoj, manĝejoj kaj vendejoj. Transverse al ĝi sekvas simila loĝdomo N 150 (1964)[281] kaj transverse al tiu (do paralele al N 148) staras simila loĝdomo N 148a (1963)[282]. Spacoj inter ĉiuj tri domoj estas plenigitaj je duetaĝaj alkonstruaĵoj, okupitaj de vendejoj, bankoj kaj oficejoj.
Sekvas placo de Ivan Gubkin, nomita tiel honore al la fama sovetia geologo, kiu prognozis malkovron de grandaj minejoj de nafto kaj gaso en Okcidenta Siberio. Pri tio informas memortabulo sur la domo N 148/1 (duetaĝa alkonstruaĵo inter N 148 kaj 150)[283]. Tio estis la unua placo en la urboparto, formiĝinta post malkovro de la Okcidentsiberia naftogasa provinco kaj sekvinta ĝin drasta kresko de la urbo. La loĝdomoj, kiuj borderas ĝin, aperis en la 1960-aj jaroj, la artlernejo en 1968. La placo unue nomiĝis placo de Geologorazvedĉikov (Geologoskoltistoj), sed en la 1980-aj jaroj ricevis nomon de Ivan Gubkin[284].
Centre de la placo staras templo de Dimitrij Donskoj, konstruita laŭ dezajno de la tjumena arkitekto Tatjana Afanasjeva[285]. Unuafoje peto pri ĝia konstruado venis al la registaro de Tjumena provinco aŭtune 1995 fare de la socia organizaĵo "Komitato de Soldataj Patrinoj". La fondoŝtonon oni metis la 26-an de julio 2006, solene enteriginte kapsulon kun tero el la Kulikova kampo, sur kiu en 1380 la princo Dmitrij Donskoj batalis kontraŭ la armeo de la Ora Hordo[286]. La 21-an de oktobro 2007 la templo estis sanktigita, la 28-an de septembro 2008 okazis la unua liturgio, la 9-an de aŭgusto 2009 estis solene sanktigita la nova ikonostazo. La konstruadon financis la Tjumena filio de la Nacia Milita Fonduso. La ikono de la rusa princo kaj sanktulo Dmitrij Donskoj estis farita laŭmende de monaĥoj de Athos. La templo havas statuson de militpreĝejo[287].
Antaŭ ĝi la 14-an de aŭgusto 2014 malfermiĝis la monumento "De kio komenciĝas la patrujo..." fare de la jekaterinburga skulptisto Sergej Titlinov, aludanta al komencaj vortoj de la kanto el la famega sovetia televidserio Deksep momentoj de printempo. Ĝi estas tri metrojn alta kaj same larĝa, kaj prezentas knabon, kiu stariĝis sur seĝo kaj klopodas surprovi soldatan palton de sia avo. Ĉion ĉi ornamas larĝa panelo, imitanta muron kun kadroj en kiuj ĉiu ajn rajtas alkroĉi portreton de siaj parencoj, pereintaj en iu ajn milito aŭ armita konflikto. Dum la malferma ceremonio la muro estis kovrita je bildoj de ambaŭ flankoj jam post kvaronhoro. La samaj monumentoj estis starigitaj en 2015 en Jekaterinburgo kaj vilaĝo Verĥneje Dubrovo (Sverdlovska provinco)[288]. Ĝi estas kritikata pro amatora plenumo, kiu fuŝis la bonan ideon[72].
Malantaŭ la preĝejo meze de la skvaro staras monumento al la veteranoj de la Afgana milito, malfermita la 2-an de novembro 2002. Ekde la 15-a de marto 1999 tie staris memorŝtono. La konstruado de la monumento komenciĝis en junio 2001[289]. En Afganio pereis 134 loĝantoj de Tjumena provinco[290], inkluzive de 63 el Tjumeno[291]. Kontraŭ ĝi la 15-an de februaro 2019, okaze de la 30-a datreveno de la foriro de la sovetiaj trupoj el Afganio, la veteranoj de la Afgana milito starigis memorŝtonon, en kiu ili metis leteron al la posteuloj, malfermotan post 50 jaroj[290].
La 8-an de decembro 2019 post ĝi kaj kiel ĝia daŭrigo malfermiĝis plia memormonumento fare de la tjumena skulptisto Gennadij Vostrecov, dediĉita al la tjumenanoj, pereintaj dum la militoj en Ĉeĉenio, Sud-Osetio kaj aliaj konfliktoj, okazintaj post la Dua mondmilito[292].
Post la placo kaj fronte al ĝi staras domo N 152, kie sidas la Kolegio de Artoj, kiu estas fako de la Tjumena Instituto pri Kulturo.
Sekvas la T-forma kruciĝo kun strato Odesskaja, kiu finiĝas ĉi-loke.
De strato Odesskaja ĝis strato Tulskaja redakti
Maldekstra flanko redakti
La kvartalo startas de la kvinetaĝa loĝdomo N 163 (1963)[293], kies unuan etaĝon okupas vendejoj kaj fitnesklubo. Sekvas florbudo kaj unuetaĝa vetoficejo en domo N 165/1.
Poste staras la unuetaĝa junulara teatra centro "Kosmos". Origine tie troviĝis la samnoma kinejo, malfermita en 1965, en kies vestiblo troviĝis granda mozaiko pri la unua eliro de la homo el kosmoŝipo[294]. En la 1990-aj jaroj ĝi degeneris, sed la 12-an de majo 2000 malfermiĝis post longa rekonstruo kaj modernigo[295]. Tamen eĉ tio ne helpis fari ĝin konkurenckapabla post malfermo de modernaj plurhalaj kinejoj en aĉetcentroj Premier kaj Goodwin kaj en 2013 ĝi definitive fermiĝis. En 2016 la ejo estis aĉetita de la municipo kaj post rapida riparado transdonita por kreado la junulara teatra centro, kiu malfermiĝis la 1-an de marto 2017. Ekde tiam en ĝi funkcias kelkaj amatoraj teatraj grupoj, okazas spektakloj kaj aliaj kulturaj eventoj. Oni planas pluan, pli seriozan riparadon kaj rekonstruadon[296][297][298].
Antaŭ ĝi situas haltejo Teatralnij Centr "Kosmos" (Teatra Centro "Kosmos").
Sekvas la kvaretaĝa domo N 169/1, origine destinita por la fiŝkaptada instituto, sed nun plejparte okupita de aliaj firmaoj kaj vendejoj, kaj alkonstruita al ĝi en la 1990-aj jaroj naŭetaĝa domo N 169a/1 kun vendejoj kaj oficejoj. Post ili ĝis strato Tulskaja etendiĝas la kvinetaĝa loĝdomo N 169 (1969)[299], kies unuan etaĝon okupas vendejoj. Rimarkindas ke inter ili haveblas la iam tre fama infanvendejo "Buratino", kiu origine troviĝis en la sekva domo N 171, sed poste estis fermita. Centre de la domo haveblas arko, ebliganta enveturan al la korto, kie transverse al ĝi staras tute nevideblaj de surstrate kvinetaĝaj loĝdomoj N 167 kaj 167, ambaŭ konstruitaj en 1968,[300][301], kun vendejoj en la unua etaĝo.
La kvartalo finiĝas ĉe skvaro Slavjanskij (Slava), kiu etendiĝis inter du veturejoj laŭlonge de strato Tulskaja, de strato Respubliko al strato Riĵskaja. En la centro funkcias du fontanoj. Origine tio estis sennoma promenejo inter du veturejoj de strato Tulskaja. En la 1990-aj jaroj la areon okupis ĥaosa pulbazaro, kie privataj personoj vendis ajnaĵojn metitajn sur teron. Poste oni forigis ĝin kaj la 14-an de novembro 2002 la skvaro ricevis la nomon[302]. Baldaŭ antaŭ ĝi aperis la delfena statuo, kiu estis ofte kritikata pro manko de ajna komprenebla rilato inter tiu besto kaj la slavoj[303], kaj fine malaperis. En 2006 la skvaro estis rekonstruita, du etaj fontanoj estis anstataŭigitaj per florbedoj dum la granda fontano estis modernigita[304].
Dekstra flanko redakti
La kvartalo komenciĝas de la longa kvinetaĝa loĝdomo N 156 (1967)[305] kun arko en la centro kaj vendejoj kaj turisma agentejo en la unua etaĝo. Informtabulo, unuafoje metita en 1986 kaj anstataŭigita en 2005, informas ke de 1969 ĝis 1983 tie loĝis Heroo de Sovetunio, veterano de la Dua mondmilito Vasilij Levuŝkin[306]. Malantaŭ ĝi en 2009 aperis la naŭetaĝa loĝdomo N 156/1[307] kun vendejoj kaj kliniko en la unua etaĝo. Transverse al domo N 156 staras la kvinetaĝa loĝdomo N 158 (1967)[308], kies unuan etaĝon okupas vendejoj. Sekvas T-forma kruciĝo kun strato Geologorazvedĉikov, kies branĉo finiĝas ĉi tie.
Post ĝi iom profunde de la stratlinio staras la kvinetaĝa domo N 162. Origine tie estis hotelo "Turist", malfermita en la sovetia periodo, sed en la 1990-aj jaroj ĝi kolapsis kaj nun la konstruaĵo estas okupita de diversaj firmaoj, inter kiuj elstaras Alfa-Banko. Malantaŭ kaj transverse al ĝi, laŭlonge de strato Geologorazvedĉikov, staras la sepetaĝa domo N 160, la kvinetaĝa 160/1, la duetaĝa 160a kaj la trietaĝa N 162a, plene okupitaj de oficejoj, vendejoj, lingvolernejo, kliniko ktp.
Ekde la domo N 162 ĝis strato Tulskaja etendiĝas skvaro Tenistij (Ombra), kiu ricevis sian nomon laŭ propono de la toponimia komisiono de la 25-a de novembro 2003[309]. La 26-an de julio 2014 centre de ĝi estis malfermita la monumento al la Patro. Temas pri vitroplasta statuo de viro kun geedziĝa ringo surmane, kiu tenas en la dekstra brako knabinon kaj brakumas per la maldekstra brako knabon, kiu siavice tenas libron kun surskribo "Historio". La aŭtoro estas Vladimir Zolotuĥin. Foje oni malprave nomas ĝin la unua en Rusio monumento al la patro[310], sed en realo ĝin je kelkaj jaroj antaŭis la monumento al la feliĉa patro en Sankt-Peterburgo[311]. La skvaro estas rekonstruita, do havas akuratajn padojn, benkojn, lanternojn, infanludejojn, necesejon ktp.
Antaŭ ĝi situas haltejo Teatralnij Centr "Kosmos" (Teatra Centro "Kosmos").
Malantaŭ la skvaro staras la naŭetaĝa loĝdomo N 164 (1974)[312] kun vendejoj en la unua etaĝo. Antaŭ ĝia orienta finaĵo, proksime al strato Tulskaja en la 2000-aj jaroj aperis la kvaretaĝa domo 164/2. Laŭ dokumentoj oni konstruis ĝin kiel infanan librejon, sed fine aperis nura oficejaro, neniel rilata al la Tjumena Provinca Infana Biblioteko, kiu plu nestas en la unua etaĝo de loĝdomo cent metrojn suden, en strato Tulskaja.
De strato Tulskaja ĝis strato Parfjonov redakti
Maldekstra flanko redakti
La kvartalon malfermas la kvinetaĝa loĝdomo N 171 (1967)[313], konata en la urbo kiel Buratino pro la samnoma infanvendejo en la unua etaĝo, kiu en la 1990-aj jaroj cedis lokon al aro da vendejoj kaj bankoj. Tamen ĝis nun sur la flanka muro, turnita al skvaro Slavjanskij, pendas granda figuro de tiu fabela persono. Malantaŭ ĝi en la korto staras la oketaĝa loĝdomo kun oficejoj kaj vendejoj en la unua etaĝo, konstruita en la 2000-aj jaroj. Ilin sekvas la kvinetaĝa sidejo de geologia instituto, kiu en la 2000-aj jaroj ricevis novan fasadon. Malantaŭ ĝi sin kaŝas domo N 173a, kie gastas la infanvartejo N 83. Antaŭ la menciita instituto situas haltejo Magazin Buratino (Vendejo Buratino).
Finas la kvartalon la kvinetaĝa loĝdomo N 175 (1970)[314], kies unuan etaĝon okupas bankoficejoj, manĝejoj kaj la iam sola en la urbo kaj pro tio fama armilvendejo "Oĥotnik" (Ĉasisto), kie aĉeteblas necesaĵoj por ĉasistoj, fiŝkaptistoj kaj turistoj ĝenerale. Ĝi staras ĉe angulo de strato Parfjonov, do sur ĝi pendas memortabulo, informanta ke tiu strato estis nomita honore al Fjodor Parfjonov, kamparano el Tjumena distrikto de Tobolska gubernio, ekzekutita en 1916 pro sia partopreno en la kontraŭregistara insurekcio apud Rigo[315]. Malantaŭ ĝi, en la korto staras domo N 177, okupata la infanvartejo N 82 kiu samtempe servas kiel bazlernejo kaj estas destinita por handikapaj infanoj.
Dekstra flanko redakti
Tiu ĉi parto konsistas sole el loĝdomoj, kies unuaj etaĝoj senescepte estas okupitaj de vendejoj, manĝejoj kaj bankoficejoj. La unua estas kvinetaĝa domo N 172 (1965)[316], kiu staras transverse al strato Respubliko, laŭlonge de strato Tulskaja. Ĝin sekvas simila domo N 174 (1966)[317] antaŭ kiu situas haltejo Magazin Buratino (Vendejo Buratino). Sekvas la kvinetaĝa domo N 176 (1965)[318], malantaŭ kiu sin kaŝas la kvaretaĝa N 178 (1965)[319] kaj la du kvinetaĝaj domoj N 180 (1968)[320] kaj 182 (1966)[321], kiuj jam pli proksimas al la paralela strato Geologorazvedĉikov. Apud ili en la sama korto staras domo N 176a, kie funkcias la infanvartejo N 85. Finas la kvartalon la menciita kvinetaĝa domo N 176, kies finaĵo atingas T-forman kruciĝon kun strato Parfjonov. Antaŭ ĝi situas haltejo Ŝkola N 17 (Lernejo N 17).
De strato Parfjonov ĝis strato Permjakov redakti
Maldekstra flanko redakti
La parton ekdede strato Parfjonov ĝis T-forma kruciĝo kun strato Tekstilnaja okupas domo N 179, kiun okupas kulturdomo "Stroitel" (Konstruisto). Ĝi estis malfermita la 30-an de majo 1986 kiel la plej lasta kulturdomo de la urbo. En 2001 ĝi estis transformita je la Domo de Naciaj Kulturoj kaj iĝis sidejo de pluraj etnaj organizaĵoj, inkluzive tiujn de la rusa, pola, kirgiza, tatara kaj aliaj etnaj komunumoj[322]. Tie okazas koncertoj, festivaloj kaj aliaj kulturaj eventoj, grandparte ligitaj al etnaj kulturoj. Krome en la ejo funkcias kelkaj vendejoj, plejparte kun apartaj enirejoj. Malantaŭ la kulturdomo troviĝas skvaro de Jurij Kutalov kun fontano en la centro. Antaŭ la kulturdomo situas haltejo DK Stroitel.
Post la menciita stratkruciĝo, rimarkebla preskaŭ sole surmape, viciĝas tri naŭetaĝaj loĝdomoj N 181 (1976)[323], 183 (1975)[324], 189 (1976)[325], konektitaj per unuetaĝaj alkonstruaĵoj. En unu el ili en la sovetia periodo funkciis restoracio "Rus" (Rusujo), do malnovaj urbanoj memoras ĝin laŭ tiu ĉi nomo. La unuaj etaĝoj kiel kutime estas okupitaj de vendejoj, manĝejoj, apotekoj, hostelo ktp. Tio estas verko de la arkitektoj Anatolij Otradnov kaj M. P. Serkov[326]. Malantaŭ ili staras du kvinetaĝaj loĝdomoj N 185 kaj 187, konstruitaj en 1970[327][328], kun vendejoj en la unuaj etaĝoj.
La kvartalo finiĝas per T-forma sensemafora kruciĝo kun la parto de strato Permajkov, kiun oni neoficiale nomas la Malgranda Permjakov, opozicie al la Granda Permjakov, kiu estas pli larĝa kaj iras paralele al ĝi cent metrojn oriente, sekvante super strato Respubliko laŭ viadukto suden.
Dekstra flanko redakti
La kvartalo komenciĝas per la longa kvinetaĝa loĝdomo N 188 (1968)[329], en kies unua etaĝo ekde la sovetia periodo funkcias vendejo de hejmaĵoj "Progres", unu el la plej malnovaj kaj arkaikaj en la urbo, tamen plu populara pro abundo de utilaj kaj ĉipaj hejmaĵoj. Malantaŭ ĝi staras du kvinetaĝaj loĝdomoj N 190 (1966)[330] kaj 190a (1967)[331].
Post semafora piedirejo trans strato Respubliko, sekvas la naŭetaĝa loĝdomo N 194 (1974)[332], en kies unua etaĝo funkcias Sberbanko kaj vendejoj. Antaŭ ĝi situas haltejo DK Stroitel. Malantaŭ ĝi sin kaŝas la konstruitaj en 1968 kvinetaĝa loĝdomo N 192[333] kaj simila domo N 198[334], kiu fakte staras en strato Geologorazvedĉikov. Finas la kvartalon la longa naŭetaĝa loĝdomo N 196 (1975)[335] kun vendejoj en la unua etaĝo, kiu fakte etendiĝas laŭlonge de strato Permajkov. Post ĝi kaj antaŭ la Permjakov-viadukto staras la trietaĝa domo N 196a, okupita de diagnozejo, kie eblas fari magnetan resonancan bildigon, ultrasonon kaj densometrion.
La Permjakov-viadukto komenciĝas norde de strato Respubliko, pasas super ĝi, super strato 50 Let VLKSM, super la Transsiberia fervojo kaj subeniras post strato 30 Let Pobedi. Ĝia konstruado komenciĝis en decembro 1979 kaj finiĝis la 9-an de aŭgusto 1980. La viadukto estas 77,8 metrojn longa[336].
De strato Permjakov ĝis strato Vorovskij redakti
Maldekstra flanko redakti
Post la Permjakov-viadukto super strato Permjakov ĝis 2018 troviĝis popla bosko el pli ol 350 arboj, kiu servis kiel sanitara zono de la Tjumena Fabriko de Medicinaj Instrumentoj. Sed nokte de la 21-a al la 22-a de aprilo 2018 ĝi estis forhakita kaj sur tiu ĉi loko komenciĝis konstruado de merkato. Urbanoj protestis kaj eĉ turnis sin al la urba administracio, sed tiu respondis ke la tereno estis destinita por tiuj celoj antaŭ dek jaroj kaj la posedanto agadas laŭleĝe[337].
Post ĝi sekvas skvaro de Lev Kornejev, nomita tiel la 6-an de aŭgusto 2012 honore la unua direktoro de la menciita fabriko[338], kiu estis ĝia estro de 1968 ĝis 1986. La skvaro estis konstruita en la 1970-aj jaroj laŭ iniciato de Lev Kornejev, kiu persone partoprenis komunistajn sabatojn dum kiuj kunlaborantoj de la fabriko faris tion. Laŭdire li iniciatis ankaŭ kreadon de la skulptaĵo, kiu ĝis nun staras centre de la skvaro kaj supozeble simbolas ligon inter scienco kaj fabrikado. Laŭdire ĝin dezajnis Zurab Cereteli kaj fabrikis en Leningrado[339].
La fabrikaj produktejoj mem troviĝas en konstruaĵoj N 205 kiu situas malantaŭ ĝi kaj okupas la tutan spacon ĝis strato Energetikov. De surstrate videblas nur la trietaĝa oficejaro. La fabriko ekfunkciis la 28-an de februaro 1962[340] kaj estis inter la plej grandaj en la lando. Ĝi kolapsis en la 2000-aj jaroj kaj nun gastigas plurajn firmaojn, plu fabrikante nur iom da steriliziloj[341]. Apud la skvaro situas haltejo Zavod Medoborudovanija (Fabriko de Medicinaj Instrumentoj). Ĉi tie estas vojrondo, ebliganta al grandaj veturiloj kiel busoj kaj iam trolebusoj returniĝi kaj ekveturi laŭ strato Respubliko en inversa direkto.
Sekvas la oketaĝa domo N 207, okupita de oficejoj, vendejoj kaj manĝejo kaj la sesetaĝa domo N 209, plejparte okupita de naftodezajnista instituto. Post ĝi sekvas eta primitiva aŭtoriparejo kaj la sesetaĝa domo N 211, iam tute okupita de la naftogasa dezajna instituto SibNIPIGazstroj. En la 1990-aj jaroj oni alkonstruis al ĝi naŭetaĝan ejon kaj nun la tuto nomiĝas komerca centro "Respubliko". Post ĝi, fakte jam sur strato Vorovskij staras konstruita en la sama periodo sepetaĝa domo N 211a, okupita de oficejoj. Malantaŭ ili, en la korto troviĝas kelkaj duetaĝaj domoj, plenaj je deponejoj kaj oficejoj.
Antaŭ domo N 211 situas haltejo SibNIPIGazstroj.
Dekstra flanko redakti
Post la Permjakov-viadukto iam estis popla bosko, kiu servis kiel sanitara zono de la teksaĵa fabriko, ĉefe konata laŭ la rusa siglo KSK. En la 1990-aj jaroj la bosko estis forhakita kaj sur ĝia loko aperis bazaro "Privoz", unu el plej grandaj kaj popularaj en la urbo. En la 2000-aj jaroj surloke de subĉielaj vendovicoj aperis du- ĝis trietaĝa aĉetcentro, kiun plenigis ĉefe la samaj vendistoj. Post apero de pli modernaj aĉetcentro kiel Premier, Goodwin kaj aliaj, "Privoz" situanta en la urborando, rapide perdis popularecon. En la 2000-aj jaroj oni provis revenigi ĝiam iaman gloron, sed nek grava riparado, nek allogo de kelkaj grandaj vendejoj, nek ŝanĝo de la nomo al "Malaĥit" donis videblan efikon. Malantaŭ la aĉetcentro plu funkcias subĉiela bazaro de aĵoj rilataj al aŭtoj kaj veturiloj ĝenerale, aŭtoriparejo ktp.
Post ĝis strato Vorovskij etendiĝas domoj N 204, kio estas korpusoj de la menciita teksaĵa fabriko (KSK). Ĝia konstruado komenciĝis en januaro 1962[342] kaj finiĝis en 1971, la unua produktejo ekfunkciis en 1968[343]. Iam ĝi estis inter la plej grandaj en Sovetunio, sed en la 2000-aj jaroj tute kolapsis kaj en 2018 komenciĝis ĝia laŭpaŝa detruado. Sur tiu loko ekkreskis la nova kvartalo Respubliko. La tri unuaj 27-etaĝaj turoj jam videblas apud strato Vorovskij. Laŭlonge de KSK etendiĝas sennoma kaj neprizorgita bulvardo.
De strato Vorovskij ĝis strato Montaĵnikov redakti
Maldekstra flanko redakti
Ĉe stratangulo troviĝas skvaro de Prospektoroj, nomita tiel pro proksimeco de TjumenNIIgiprogazo, kie ĝis nun funkcias granda prospektora sekcio. Ĝi ankoraŭ restas ne rekonstruita kaj ĥaosa. Malantaŭ ĝi ĉe la angulo de stratoj Respubliko kaj Vorovskij etendiĝas kurba kvin- ĝis sepetaĝa loĝdomo N 213 (1973)[344] kaj la kvin- ĝis sesetaĝa 213a (1983)[345], en kies unuaj etaĝoj troviĝas vendejoj, poŝtejo, apoteko kaj oficejoj. Antaŭ ĝi situas haltejo Ulica Vorovskogo (Strato Vorovskij).
Ĝin sekvas la duetaĝa domo N 215, ĥaose plenigita je vendejoj, servoj kaj oficejo de Sberbanko. Ĝin sekvas la unuetaĝa ŝtala hangaro N 219a, en kiu gastas superbazaro Pjatjoroĉka. Malantaŭ ili viciĝas tri ĝemele similaj naŭetaĝaj loĝdomoj N 217 (1984)[346], 219 (1983)[347] kaj 221 (1977)[348]. Transverse al domo N 221 staras longa naŭetaĝa domo N 223 (1977)[349]. Memortabulo, metita en 1992, informas en la rusa kaj siberia-tatara lingvoj, ke en 1978-1991 ĉi tie loĝis la siberitatara verkisto Bulat Sulejmanov[350]. Post ili staras unuetaĝa domo N 225, okupita de kafejo.
La kvartalon finas la Montaĵnikov-viadukto, kiu kunigas la stratojn 50 Let Oktjabrja (norde) kaj Montaĵnikov (sude). Ĝi estis malfermita en oktobro 1979 post dujara konstruado kaj estas 40 metrojn longa. Antaŭe laŭ suba raveno fluis rivereto Zmejka ankaŭ konata kiel Kljuĉi. Nun ĝi estas komplete superŝutita je tero kaj aperas jam ĉe Gilova bosko kiel rivero Vojnovko[351].
Dekstra flanko redakti
La tutan kvartalon formas ĝemelaspektaj naŭetaĝaj domoj N 210 (1975)[352], 212 (1975)[353], 214 (1974)[354], 216 (1975)[355], 218 (1977)[356], 220 (1976)[357] — komunloĝejoj, konstruitaj de la Tjumena Motora Fabriko por siaj kunlaborantoj. Nun plejparto de loĝantoj havas nenian rilaton al iu ajn fabriko, tio estas nura ĉipa loĝejaro. Antaŭ domo N 212 situas haltejo Ulica Vorovskogo (Strato Vorovskij).
Malantaŭ ili troviĝas aro de konstruaĵoj N 204, 206 kaj 208, kiuj okupas la tutan areon ĝis strato 50 Let VLKSM kaj apartenas ĉefe al aŭtoentrepreno, specialiĝanta pri publika transporto. Fakte ili alireblas de sur strato Vorovskij.
Fine de la kvartalo, antaŭ la Montaĵnikov-viadukto troviĝas benzinstacio kaj du duetaĝaj domoj N 222a/1 kaj 222a/2, okupitaj aŭtaj vendejoj kaj servoj.
De strato Montaĵnikov redakti
Maldekstra flanko redakti
Post la Montaĵnikov-viadukto, iom profunde videblas du komunloĝejoj — la naŭetaĝaj domoj N 229 (1985)[358] kaj 233 (1986)[359]. Ilin sekvas la kvaretaĝa domo N 237/1, kies sidas la Tjumena Kolegio de Transportaj Teknologioj kaj Servoj. Sekvas la similaspektaj oketaĝaj loĝdomoj N 237 (1978)[360], 239 (1979)[361], 241 (1978)[362] kaj 243 (1980)[363], kunigitaj per unuetaĝaj konstruaĵoj, en kiuj funkcias vendejoj, manĝejoj kaj servoj. Tio estas ĉipa loĝejaro. Antaŭ la lasta domo situas haltejo Zavod Elektron (Fabriko Elektrono) pro la fabriko, kiu situas ĉe apuda strato Novatorov.
Poste staras la kvaretaĝa domo N 245 kaj la duetaĝa domo N 247, okupitaj de registara telekomunika organizaĵo. Sekvas kruciĝo kun fervojo, priservanta ĉirkaŭajn fabrikojn kaj deponejojn. Post ĝi staras la trietaĝa domo N 249/11 kun oficejoj. Malantaŭ ĝi staras domoj N 249, origine destinitaj por la Ferbetona Fabriko N 1, nun fakte morta.
Sekvas la duetaĝa domo N 251, kiun okupas la Tjumena Provinca Kontraŭtuberkuloza Dispanserio kaj la Tjumena Provinca Psikiatra Hospitalo. Antaŭ ĝi situas haltejo Tjumenskaja Domostroitelnaja Kompanija (Tjumena Domonstrua Kompanio). Ĉirkaŭ ĝi ariĝas domoj N 253, kie troviĝas oficejoj kaj fabrikejoj de la Tjumena Domkonstrua Kompanio (DSK) — unu el la plej grandaj konstruaj firmaoj de la urbo, kiu specialiĝas pri produktado de la slaboj kaj konstruado de domoj el ili. Antaŭ la oficejo de DSK funkcias semafora piedirejo.
Sekva rimarkindaĵo estas domo N 253/4, kie funkcias sportejo "Domostroitel" (Domkonstruisto) — moderna komplekso kun pluraj sportaj fakoj, banejo, saŭno ktp, malfermita la 8-an de oktobro 2004 okaze de la 40-a datreveno de DSK[364]. Ĝin sekvas benzinstacio kaj aro de malaltaj konstruaĵoj, ĉefe rilataj al produktado kaj servoj. Tiu areo nomiĝas loĝloketo Raboĉij (Laborista), ĉar origine tie staris lignaj dometoj de laboristoj de apudaj fabrikoj. Ĝi formiĝis en 1954-1964 dum la konstruado de la domkonstrua kombinato, surbaze de kiu poste kreiĝis DSK[365]. Tiutempe tiu areo estis ankoraŭ eksterurba, la kombinato estis konstruata sur terenoj de sovĥozo de la apuda vilaĝo Vojnovko. En 1958 aperis du unuaj barakoj (unu por viroj, alia por virinoj). Iom post iom formiĝis la loĝloketo, kiu konsistis el kvar stratoj (Ĉekistov, Gazovikov, Julius Fučík kaj Krasnaja), havis infanvartejon, bazlernejon kaj ricevis akvon el propra akvoputo. La rivereto Zmejka (Kljuĉi) estis ankoraŭ pura. Post lanĉo de la Ferobetona Fabriko kaj la Domkonstrua kombinato en Tjumeno komenciĝis produktado de betonaj slaboj, kio ebligis amasan konstruadon de slabaj domoj por la rapide kreskanta urbo. Poste la loĝantaro ŝanĝiĝis, multaj domoj estis detruitaj, stratoj Krasnaja kaj Gazovikov tute malaperis, kaj en la lastaj dometoj de la Laborista loĝloketo loĝas homoj apenaŭ rilataj al la domkonstruado. Tio estas nura aro de ĉipaj loĝejoj[366].
Antaŭ la sportejo "Domostroitel" situas haltejo Raboĉij posjolok (Laborista loĝloketo). Tio estas la lasta punkto de plejparto de busaj kaj busetaj itineroj, do haveblas la sama vojcirklo kiel ĉe la Tjumena Fabriko de Medicinaj Instrumentoj. Ĉe la vojcirklo situas samnoma haltejo. La vojcirklo havas T-forman kruciĝon kun strato Julius Fučík. Sekvas verda areo, post kiu aperas plia T-forma kruciĝo, jam kun strato Ĉekistov. Post pliaj 460 metroj okazas la dua kruciĝo kun la sama strato (tio estas normala afero en Tjumeno). Antaŭ ĝi situas haltejo Ulica Ĉekistov (Strato Ĉekistov). Post longa verda areo aperas veturejo al la duetaĝa domo N 281, okupita de restoracio Gold City. Post ĝi situas haltejo Jalutorovskij trakt (Jalutorovska landvojo), kie busoj haltas nur laŭpete. Post ĝi aperas semafora T-forma kruciĝo kun strato Starij Tobolskij trakt (Malnova Tobolska landvojo), kondukanta al industria zono kaj apudurbaj vilaĝoj.
En majo 2018 oni anoncis konstruadon de la nova ĉefa moskeo de la urbo, kiu okupos 1 hektaron inter la menciitaj kruciĝoj kun strato Ĉekistov. Ĝi havos preĝohalon por 1500 homoj kaj klerigan centron, kie studos imamoj. Tio estos la plej granda moskeo en Tjumena provinco[367][368].
La lastaj konstruaĵoj estas la duetaĝa domo N 287 kun aŭtovendejo de Hyundai kaj la unuetaĝa superbazaro Lenta. Antaŭ tiu lasta situas haltejo TC Lenta (aĉetcentro Lento). Poste etendiĝas nura verda areo kaj industriaj ejoj, jam rilataj al Jalutorovska landvojo, je kiu transformiuĝas ĉi-loke strato Respubliko.
Dekstra flanko redakti
La kvartalo komenciĝas je la du similaj naŭetaĝaj domoj N 246 (1982)[369] kaj 248 (1987)[370], ĉipaj komunloĝejoj. Ilin apudas unu- kaj duetaĝaj vendejoj kaj aŭtoservoj. Sekvas T-forma kruciĝo kun strato Novatorov.
Post ĝi aperas la sepetaĝa domo N 250b, kie sidas naftogasa dezajna instituto, banko kaj kelkaj aliaj firmaoj. Antaŭ ĝi situas haltejo Zavod Elektron (Fabriko Elektrono). Sekvas longa trietaĝa domo N 250, kie sidas pluraj firmaoj. Malantaŭ ĝi staras produktejoj, kiuj iam estis parto de la sama kompanio, fabrikanta konstruajn materialojn ekde 1980[371].
Sekvas pluraj etaj konstruaĵoj, ĉefe rilataj al servoj kaj vendoj. Rimarkindas la kvaretaĝa domo N 252, kie sidas pluraj oficejoj, instruejoj kaj sportejoj. Al ĝi limas alkonstruaĵoj kun kafejo en domo N 252/37. Antaŭ ĝi, ĉe semafora piedirejo situas haltejo ĴBI, kio estas mallongigo de la rusa nomo de la Ferbetona Fabriko. Ĉi-tie la 14-an de julio 1984 estis malfermita la unua subtera pasejo de la urbo. Sed pro fuŝa akvoizolado ĝi pleniĝis je grundakvo post la unuaj pluvoj kaj fakte neniam estis uzata[372]. Anstataŭe aperis la menciita semafora piedirejo, aktive uzata de tiam multnombraj laboristoj de la apudaj fabrikoj, nun plejparte kolapsintaj. En la 1990-aj jaroj oni kradis la enirejojn kaj dum la konstruado de spotejo Domostroitel en 2004 tute superŝutis ĝin per tero[373].
Poste viciĝis du- ĝis kvaretaĝaj vendejoj kaj oficejoj, ĉefe rilataj al konstruado kaj aŭtoj; malantaŭ ili videblas grandaj produktejoj, nun plejparte malplenaj aŭ uzataj kiel deponejoj. Kontraŭ la vojcirklo por publika transporto situas haltejo Raboĉij posjolok (loĝloketo Laborista). Aro da tiaj konstruaĵoj kaj benzinstacioj viciĝas ĝis T-forma kruciĝo kun strato Ĉekistov, kiu finiĝas tiuloke. Post la kruciĝo situas haltejo Ulica Ĉekistov (Strato Ĉekistov).
Antaŭ T-forma kruciĝo kun strato Starij Tobolskij trakt (Malnova Tobolska landvojo) situas haltejo Jalutorovskij trakt (Jalutorovska landvojo), kie busoj haltas nur laŭpete.
Poste etendiĝas longa vico de aŭtovendejoj kun komuna nomo "Avtograd" (Aŭtourbo)[374], plejparte konstruita en 2005-2007[375][376][377], sed ĝis nun kreskanta danke al pliaj aŭtaj varmarkoj[378][379]. Tie funkcias oficialaj vendejoj de Citroën, Peugeot, Chery, Fiat, Ford, Volvo, Jaguar, KIA, Land Rover, Jeep, Renault, Subaru, Suzuki, Lifan, UAZ, GAZ. Antaŭ ĝi situas haltejo TC Lenta (aĉetcentro Lento). Malantaŭ kaj poste staras kelkaj oficejoj, deponejoj kaj la unusola kvinetaĝa loĝdomo N 258[380]. La strato finiĝas, transformiĝante je Jalutorovska landvojo.
Transporto redakti
La strato tradicie funkciis kiel la ĉefa veturejo de la urbo kaj ĝis nun estas la sola vojo por traveturi la tutan historian, administran kaj komercan urbocentrojn.
De komenco ĝis kruciĝo kun strato Profsojuznaja trafiko estas unudirekta, laŭ kvar strioj. Poste la strato iĝas pli larĝa (ses strioj, inter stratoj Ĥolodilnaja kaj Melnikaite — sep). Ekde strato Permjakov ĝis la aŭtovendejaro Avtograd la strato havas nur kvar striojn, sed en 2021-2022 oni planas larĝigi ĝin ĝis ses[381].
De strato Pervomajskaja ĝis strato Tulskaja haveblas buskoridoro. En ĉiuj kruciĝoj la strato Respubliko estas la ĉefa, do havas prioritaton. Trafikado de kamionoj estas malpermesita. En ĉiuj stratkruciĝoj (krom strato Melnikaite) kaj ĉe ĉiuj semaforoj staras gvatkameraoj. Sensemaforaj pasejoj malmultas. Subtera pasejo funkcias ĉe kruciĝo kun strato Maksim Gorkij. Fine de la strato, en industria zono, haveblas du traknivelaj pasejoj. La strato estas ĉiujare riparata kaj plejparte en perfekta stato. Funkcias pluraj surteraj kaj unu subtera parkumejo (sub la placo de la 400-jariĝo de Tjumeno). Benzinstacioj aperas nur fine de la strato, en la industria zono.
En 1968 laŭ la strato ekveturis la unua trolebuso, kiu navedis de la muzeo (domo N 2) ĝis la Tjumena Motora Fabriko, do tra la tuta strato[382]. Ekde 2009 trolebusoj estis plene forigitaj el la urbo, do nun laŭ la strato veturas nun busoj kaj itineraj taksioj. Biciklejoj mankas, biciklaj parkumejoj abundas.
En literaturo kaj arto redakti
La fama rusia ĵurnalisto Konstantin Nosilov tiel priskribis la straton en 1914.
| |
|
Referencoj redakti
- ↑ Stanislavo Belov (2018-04-08) Cara Remparburgo — de festejo al ludejo (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 46-47.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 325
- ↑ Stanislavo Belov (2019-05-23) Stratoj de Tjumeno: labirinto de nomoj kaj historio (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-05-25. Alirita 2019-05-25.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 49-51.
- ↑ Stanislavo Belov (2018-11-19) Vojoj de Tjumeno aŭ Siberianoj kontraŭ koto (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-04-26. Alirita 2019-04-26.
- ↑ Улицы Тюмени рассказывают. Свердловск, 1979. С. 31.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 47-48.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 51.
- ↑ Stanislavo Belov (2019-09-12) Sarai — historio de la tjumena Harlemo (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-09-12. Alirita 2019-09-12.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 52-53.
- ↑ 12,0 12,1 На Новый год Сбер подарил Тюмени две «умные» автобусные остановки (ruse). 72.ru (2020-12-30). Arkivita el la originalo je 2021-01-01. Alirita 2021-01-23.
- ↑ Набережная в Тюмени (ruse). TMN (2015-08-03). Arkivita el la originalo je 2019-05-02. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Елена Познахарёва (2018-02-28) Строительство тюменской набережной полностью закончено (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-02. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Благовещенский собор (ruse). Gorod-T. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Юлия Мальцева (2021-05-26) У Моста влюбленных в Тюмени установили светофор для пешеходов (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2021-05-31. Alirita 2021-08-13.
- ↑ Дом Колмогоровых (ул. Республики, 1) (ruse). Gorod-T (2018-10-24). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-05-01.
- ↑ Дом Колмогоровых (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 335.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 336.
- ↑ Семёнова, В. И.. (1989) Раскопки в исторической части города Тюмени, en "Областная научно-практическая конференция "История, краеведение и музееведение Западной Сибири", посвященная 110-летию Тюменского областного краеведческого музея (ноябрь 1989 года): Тезисы докладов" (ruse), p. 29–31. ISBN =.
- ↑ Тюменский "Мост Влюбленных" стоит на костях? (ruse). NewsProm.ru (2008-09-10). Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 340.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 350.
- ↑ Тюменская область. Памятник Ермаку станет клином, вбитым между русскими и татарами — областная дума (ruse). Regnum (2003-01-20). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Тюмень: Памятника Ермаку в Тюмени, скорее всего, не будет (ruse). Regnum (2003-02-07). Alirita 2019-04-24.
- ↑ Памятник и крест поставят в Историческом сквере (ruse). NashGorod.ru (2010-03-18). Arkivita el la originalo je 2019-04-29. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Распоряжение Администрации города Тюмени № 847 от 30.07.2010 "Об организации и проведении открытого публичного конкурса на архитектурно-художественную концепцию благоустройства Исторического сквера в городе Тюмени (ruse). La Administracio de Tjumeno (2010-07-30). Arkivita el la originalo je 2019-04-29. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Ольга Радутная (2010-02-26) "Мы сохранимся в бронзовых ваяньях..." (ruse). Tjumenskaja Pravda. Arkivita el la originalo je 2019-04-29. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Людмила Филатова (2010-08-31) Памятник прошедшей эпохе (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-04-29. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Людмила Добровольская (2010-10-19) Выбор остается за горожанами (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-04-29. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Статьев И.А. (2010) Поклонный крест "Ермаку Василию Тимофеевичу с товарищами" г. Тюмени (ruse). Казачество Сибири от Ермака до наших дней: история, язык, культура: Материалы II Всероссийской научно-практической конференции. Тюмень, 2010.. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Распоряжении Администрации города Тюмени № 1417 от 24 марта 2004 года "О присвоении наименования безымянному объекту лесопаркового хозяйства, расположенному в квартале улиц Республики — Ленина (ruse). La administracio de Tjumeno. Alirita 2019-04-25.
- ↑ 34,0 34,1 Stanislavo Belov (2018-11-14) Andreo Tekutjev — severa bonfaranto (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-04-29. Alirita 2019-04-15.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 6» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 6А» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ ГАУЗ ТО "Областной кожно-венерологический диспансер": История (ruse). La Tjumena Provinca Haŭto-Venerologia Dispensario. Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Усадьба Лагиных (ruse). Gorod-T (2018-10-30). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом из состава усадьбы купцов Лагиных (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Флигель из состава усадьбы купцов Лагиных (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Усадьба А. М. Севрюгина — О. М. Шмыровой (ruse). Gorod-T (2018-11-30). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 44-45.
- ↑ Мемориальная доска Штабу формирования 65-й стрелковой дивизии (ruse). Gorod-T. Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Мемориальная доска штабу 6-й стрелковой бригады (1945-1953) (ruse). Gorod-T (2018-11-02). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 56.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 8» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 10» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Новый светофор (ruse). Tjumengortrans (18-08-2020). Arkivita el la originalo je 24-09-2020. Alirita 24-09-2020.
- ↑ 49,0 49,1 49,2 Stanislavo Belov (2018-04-01) Tjumenaj bonfarantoj (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-04-15. Alirita 2019-04-15.
- ↑ Stanislavo Belov (2017-12-24) Nikolao Ĉukmaldin: historio de la kamparana filo (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-04-15. Alirita 2019-04-15.
- ↑ Stanislavo Belov (2018-01-24) Glacirompilo «Krasin» — la rezervita heroo (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2018-01-27. Alirita 2018-01-27.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 107.
- ↑ Stanislavo Belov (2019-05-03) Nikolao Kuznecov — spiono, teroristo, esperantisto (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-05-03.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 335.
- ↑ 55,0 55,1 55,2 Stanislavo Belov (2010-12-27) Vortoj de la milito (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-03-13. Alirita 2019-04-15.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 302.
- ↑ Мемориальная доска В. И. Ленину (ruse). Gorod-T (2018-11-14). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Памятная доска И. Я. Словцову (ruse). Gorod-T (2018-02-02). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Мемориальная доска М. М. Пришвину (ruse). Gorod-T (2018-05-17). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Мемориальная доска Л. Б. Красину (ruse). Gorod-T (2018-04-09). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Памятная доска Н. И. Кузнецову (ruse). Gorod-T (2018-02-21). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 342.
- ↑ Тюменский государственный аграрный университет Северного Зауралья (ruse). Gorod-T (2017-12-05). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 97.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 343.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 335.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 341.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 63-64.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 60-61.
- ↑ В Тюмени после реконструкции открыли площадь Борцов Революции (ruse). Federal Press (2014-06-02). Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Дерево счастья в Тюменском сквере (ruse). PUTI-shestvuy (2015-09-11). Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ 72,0 72,1 72,2 72,3 72,4 Александр Новик (2018-11-21) Памятники Тюмени: идея может быть великолепна, а конечный результат — безобразным (ruse). МегаТюмень. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Почтовая контора (ruse). Gorod-T (2017-12-22). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Почтовая контора (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 327.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 329.
- ↑ Распоряжение Администрации г. Тюмени от от 29 декабря 2003 года N 5977 "О присвоении наименования безымянному объекту лесопаркового хозяйства, расположенному на улице Республики у памятника "Учащимся школ города Тюмени, не вернувшимся с войны" (ruse) (2003-12-29). Alirita 2019-04-24.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 349.
- ↑ Бирюков, В. П.. (2000) Годы и люди земли тюменской: Книга в трех частях (ruse), p. 127. ISBN = 5-93020-083-1.
- ↑ Жученко Б. А., Заварихин С. П. Тюмень архитектурная. Свердловск, 1984. С. 188.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 119.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 96.
- ↑ Евгения Ноговицына (2021-01-27) Главный корпус Тюменского госуниверситета решено снести (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2021-03-06. Alirita 2021-02-22.
- ↑ Евгения Ноговицына (2021-01-27) В ТюмГУ рассказали, каким будет новый корпус на улице Республики (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2021-02-03. Alirita 2021-02-03.
- ↑ Артур Галиев (2021-02-18) Будущая головная боль ТюмГУ? Что не так со сносом бывшего уездного училища (ruse). Arkivita el la originalo je 2021-02-18. Alirita 2021-02-22.
- ↑ Не допустите сноса исторического здания уездного училища в центре Тюмени! (ruse). Change.org (2021). Arkivita el la originalo je 2021-12-04. Alirita 2021-02-22.
- ↑ Радик Енчу (2021-08-30) Останутся только щепки. Как сносят 168-летнее здание в Тюмени, которое не признали историческим (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2021-08-30. Alirita 2021-02-22.
- ↑ 88,0 88,1 Усадьба С. И. Колокольникова (ruse). Gorod-T (2017-10-19). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 346.
- ↑ Магазин Колокольниковых (ruse). Gorod-T (2018-06-01). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Stanislavo Belov (2017-10-28) La Granda Purigo en Tjumeno (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2017-10-31. Alirita 2017-10-31.
- ↑ Stanislavo Belov (2018-08-08) “Mi sidis en ĉeloj de NKVD…” (rememoroj de malliberulino) (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2018-08-11. Alirita 2018-08-11.
- ↑ Вычугжанин А. Тюмень. Сквозь глубину веков // Лукич. 1999. Ч. 6. С. 145.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 56.
- ↑ Юрий Пахотин (2018-10-29) «Перевыполнили план». Историк — о жертвах репрессий и «врагах» народа (ruse). Argumenti i Fakti. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Распоряжение Администрации города Тюмени от 26 октября 2001 года N 4625 "Об увековечивании памяти жертв политических репрессий 1937-1938 годов" (ruse). La administracio de Tjumeno (2001-10-26). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 340.
- ↑ Елена Дубовская Загадки дома Багаева (ruse). Tjumenskaja Pravda. Arkivita el la originalo je 2019-07-03. Alirita 2019-04-29.
- ↑ Дом И. П. Войнова — А. А. Багаева (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Дом И. П. Войнова — А. А. Багаева (ruse). Gorod-T (2017-10-20). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 313.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 337.
- ↑ Усадьба Ядрышниковых (ruse). Gorod-T (2017-10-20). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Комплекс из 3-х зданий: Административно-торговое (Дом Н. Ю. Ядрышникова) (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Мемориальная доска П. А. Иоанидису (ruse). Gorod-T (2018-05-15). Alirita 2019-04-25.
- ↑ Усадьба П. П. Воробейчиковой (ruse). Gorod-T (2018-09-21). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Бирюков, В. П.. (2000) Годы и люди земли тюменской: Книга в трех частях (ruse), p. 123. ISBN = 5-93020-083-1.
- ↑ Мемориальная доска В. Е. Бугаеву (ruse). Gorod-T (2018-04-09). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Улыбин А. С. Заметки о Тюмени (1906-1956 гг.) // Земля Тюменская: Ежегодник Тюменского областного краеведческого музея: 2006. Вып. 20. Тюмень, 2007. С. 169.
- ↑ Дом И. А. Бабушкина (ruse). Gorod-T (2018-10-11). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом А. Ф. Аверкиева (ул. Республики, 19) (ruse). Gorod-T (2018-06-18). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Улыбин А. С. Заметки о Тюмени (1906-1956 гг.) // Земля Тюменская: Ежегодник Тюменского областного краеведческого музея: 2006. Вып. 20. Тюмень, 2007. С. 170.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 111-112.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 112-113.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 114.
- ↑ Евгения Мурзина (2012-06-22) Hilton в Тюмени построят через два года на улице Республики (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Елена Познахарёва (2018-08-16) В центре Тюмени появится новая гостиница стоимостью около 1 млрд рублей (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Екатерина Петрова (2023-10-17) В квартале вузов в центре Тюмени открыли сквер с амфитеатром за 43 млн рублей (ruse). Delovoj Kvartal. Arkivita el la originalo je 2024-03-21. Alirita 2024-03-21.
- ↑ Дом А. И. Соколовой (ruse). Gorod-T (2017-10-24). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 160.
- ↑ Дом Ш. М. Оверштейна (ruse). Gorod-T (2018-05-30). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ 122,0 122,1 122,2 122,3 Stanislavo Belov (2018-05-30) Tjumeno sub la Stelo de Davido (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-04-15. Alirita 2019-04-15.
- ↑ Дом Матягиных — Воробейчиковых (ruse). Gorod-T. Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом Воробейчиковых (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-04. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Сибирский торговый банк — Дом купца П. И. Подаруева (ул. Республики, 30) (ruse). Gorod-T (2017-10-25). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Сибирский торговый банк (Дом купца П. И. Подаруева) (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 321.
- ↑ Дом А. П. Деевой (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Дом А. П. Деевой (ruse). Gorod-T (2018-05-24). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом Н. Л. Панкратьева (ruse). Gorod-T (2019-01-17). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом Н. Л. Панкратьева (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Дом с торговыми лавками (ruse). Gorod-T (2019-01-18). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом с торговыми лавками (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 352.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 104.
- ↑ Чупин В. А был ли Яша Шайчик? // Лукич. 2000. Ч. I. С. 105-106
- ↑ Чупин В. А был ли Яша Шайчик? // Лукич. 2000. Ч. I. С. 112
- ↑ Калугин Н. В. Мои воспоминания // Сибирский исторический журнал. 2004. № 1. С. 100.
- ↑ Згерский Л. Обаяние интеллекта // В пламени жизни: Книга воспоминаний о Борисе Евдокимовиче Щербине. Тюмень, 1999. С. 210.
- ↑ Жученко Б. А., Заварихин С. П. Тюмень архитектурная. Свердловск, 1984. С. 227.
- ↑ Пристеночный Алябьев // Лукичок. 2008. Вып. 1. С. 167.
- ↑ Мемориальная доска Ю. А. Гуляеву (ул. Республики, 34) (ruse). Gorod-T (2018-09-11). Arkivita el la originalo je 2019-07-05. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 166-167, 201.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 354.
- ↑ Артур Галиев (2020-05-24) Известный тюменский ресторан сети «МаксиМ» сменил место «прописки» и поселился у филармонии (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2020-06-08. Alirita 2020-06-18.
- ↑ Дом И. Х. Брандта (ruse). Gorod-T (2017-10-23). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Административное здание на ул. Республики, 40 (ruse). OAO Grad. Arkivita el la originalo je 2019-05-06. Alirita 2019-05-06.
- ↑ Екатерина Петрова (2020-04-30) В Тюмени закрылось легендарное заведение сети «Максим» (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2020-05-03. Alirita 2020-06-18.
- ↑ Памятная доска первому тюменскому радиоузлу (ruse). Gorod-T (2018-05-17). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ «Ростелеком» продает тюменский офис с рестораном «Максим» за 288 млн рублей (ruse). Znak.com (2017-09-15). Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-06-16.
- ↑ Екатерина Петрова (2021-08-19) «Ростелеком» продал огромное здание в историческом центре Тюмени. Там откроется клиника (ruse). Деловой квартал. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2021-10-14.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Ленина, 57» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 39» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Юрий Пахотин (2015-12-02) Чей это дом? (ruse). АиФ в Западной Сибири. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Представительство ООО "Лукойл — Западная Сибирь" (ruse). OAO Grad. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Дом М. А. Брюханова (ruse). Gorod-T (2018-05-29). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Дом М. А. Брюханова с торговыми помещениями (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Детская школа искусств имени В. В. Знаменского (ruse). Gorod-T (2018-12-05). Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-01.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 335.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 336.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 108-109.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 99-100.
- ↑ Дом с магазинами усадьбы купцов Колмаковых (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-03. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Дом с магазинами усадьбы купцов Колмаковых (ruse). Gorod-T (2018-02-27). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-04-30.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 44.
- ↑ Мемориальная доска Госпиталю для раненых воинов Советской Армии (Республики, 44) (ruse). Gorod-T (2018-11-20). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 45» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 48» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-18. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Мемориальная доска Н. И. Григорьеву (ruse). Gorod-T (2018-12-17). Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Stanislavo Belov (2019-09-16) De bazaro al registaro: du vivoj de unu placo en Tjumeno (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-09-21. Alirita 2019-09-21.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 339.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 122.
- ↑ Stanislavo Belov (2011-03-05) Tjumeno: du vizaĝoj de la milito (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-03-14. Alirita 2019-03-14.
- ↑ В честь кого в Тюмени установили памятники (ruse). Komsomolskaja Pravda (2014-11-08). Arkivita el la originalo je 2019-07-01.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 346.
- ↑ Владимир Калининский (2013-02-26) История одной часовни (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-03-16. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Владимир Калининский (2013-11-07) Жемчужина торговой площади (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-03-15. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 122.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 342.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 92.
- ↑ Машиностроительный техникум (Институт промышленных технологий и инжиниринга Тюменского индустриального университета) (ruse). Gorod-T (2017-12-19). Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 113.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 97.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 49» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Памятная доска Авиационному заводу (ruse). Gorod-T (2017-10-24). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 341.
- ↑ Памятная доска студии телевидения (ruse). Gorod-T (2018-10-25). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Анна Георгиева (2013-07-25) В центре Тюмени появился памятник почтальону (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анастасия Яковлева (2013-07-25) У "главпочтампта" Тюмени появился памятник почтальону (ruse). Tjumenskaja Linija. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Памятник почтальону в Тюмени и его грамматическое недоразумение (ruse). LiveJournal (2013-08-07). Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 58» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Мемориальная доска С. И. Карнацевичу (ruse) (2017-10-25). Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Мемориальная доска В. Ф. Трофимовой (ruse). Gorod-T (2018-02-02). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 346.
- ↑ Бирюков, В. П.. (2000) Годы и люди земли тюменской: Книга в трех частях (ruse), p. 147. ISBN = 5-93020-083-1.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 195.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 196-197.
- ↑ Мемориальная доска Ю.-Р. Г. Эрвье (ул. Республики, 55) (ruse). Gorod-T (2018-09-17). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ 199,0 199,1 Stanislavo Belov (2012-12-30) Raul-Jurij Ervier, franco, kiu malkovris Siberion (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2017-09-18. Alirita 2019-04-15.
- ↑ Валентина Перова (2006-04-16) В Тюмени открыт памятник великому первопроходцу — Юрию Эрвье (ruse). NewsProm.Ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Мемориальная доска А. С. Барсукову (ruse). Gorod-T (2018-05-14). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 343.
- ↑ Жученко Б. А., Заварихин С. П. Тюмень архитектурная. Свердловск, 1984. С. 194-195.
- ↑ Владимирское сиропитательное заведение (ruse). Registaro de Tjumena provinco. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Церковь Симеона Богоприимца при Сиропитательно-ремесленном заведении (ruse). Gorod-T (2017-10-31). Arkivita el la originalo je 2019-04-30. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 198-199.
- ↑ В Тюмени открылся памятник Борису Щербине (ruse). Regnum (2004-11-26). Alirita 2019-04-24.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 356.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 342.
- ↑ Распоряжение от 02.10.2012 г № 520-РК "О присвоении наименования безымянной территории общего пользования, расположенной в границах улиц Республики — Профсоюзная — Ленина" (ruse). La administracio de Tjumeno. Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Виктория Волк (2014-08-28) В сквере Нефтяников установили глобус (ruse). 72.ru. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Дмитрий Терентьев (2020-09-11) В сквере Нефтяников в Тюмени установили большое металлическое сердце (ruse). Komsomolskaja Pravda. Arkivita el la originalo je 2020-09-12. Alirita 2020-09-24.
- ↑ Оксана Чечета (2011-07-20) За нарядами в «Калинку» (ruse). Tjumenskij Kurier. Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-22.
- ↑ «Со свиньей можно бороться, если больше нечем заняться…» (ruse). Ura.ru (2012-03-26). Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-22.
- ↑ «Сначала он увел у меня имущество на 3,3 млрд рублей. Теперь шлет издевательские смс: «С 8 марта, сучка. И ты знаешь, почему…» (ruse). Ura.ru (2012-03-19). Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Павел Митрофанов: «Мой бизнес захватили оккупанты…» (ruse). Znak.com. Arkivita el la originalo je 2019-05-01. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Тюмени присвоено почетное звание «Город трудовой доблести» (ruse). Urbestro de Tjumeno (2021-05-21). Arkivita el la originalo je 2023-03-17. Alirita 2023-03-17.
- ↑ Радик Енчу (2022-10-31) По соседству с элитным ЖК в центре Тюмени открыли 20-метровую стелу — денег на нее дал местный коммерсант Объект возвели напротив ЖК «Машаров» (ruse). 72.ru. Alirita 2023-03-17.
- ↑ Павел Красоткин (2022-05-28) В Тюмени начали строить стелу в центре города. Из-за нее спорили архитекторы, а денег дал бизнесмен Ее установят до конца октября (ruse). 72.ru. Alirita 2023-03-17.
- ↑ Антон Канаткин (2021-11-02) Почему конкурс по выбору стелы «Город трудовой доблести» оказался нечестным — мнение архитектора Качество организации и результатов проведения архитектурного конкурса вызвало много вопросов (ruse). 72.ru. Alirita 2023-03-17.
- ↑ Тюмень: сквер у станкозавода назовут именем Николая Машарова (ruse). NewsProm.ru (2006-08-01). Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Распоряжение от 15.12.2006 г № 2090-РК "О присвоении имени Николая Машарова скверу, расположенному на перекрестке улиц Республики и Мориса Тореза" (ruse) (2006-12-15). Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Сквер Машарова у станкостроительного завода (ruse). PUTI-shestvuy (2015-09-01). Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 49.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 223.
- ↑ Динара Хайруллина (2007-05-24) В ближайшие дни в Тюмени заработают "поющие" часы (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 86» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 88» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-18.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 86, к. 2» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Виктор Александров (21-09-2020) На территории тюменской больницы открыт сквер Хирургов (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Alirita 24-09-2020.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 90» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-05-01.
- ↑ «Скажи-ка, Моор, ведь не даром?..» Тюменцы требуют раскрыть тайну подземного перехода, вырытого еще Евгением Куйвашевым (ruse). Ura.ru (2013-10-04). Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-05-05.
- ↑ Елена Познахарёва (2017-05-05) После двух лет работы в Тюмени появился памятник Георгию Дьяконову-Дьяченкову (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Анастасия Жердина (2017-05-05) В Тюмени открыли памятник актеру-фронтовику Георгию Дьяконову-Дьяченкову (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 131» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 133» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Мемориальная доска Т. К. Ишмухамедову (ruse). Gorod-T (2018-05-15). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Холодильная, 120» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ 239,0 239,1 Дмитрий Падерин (2017-12-18) Короткая история длинного дома (ruse). Tjumenskije Izvestija. Alirita 2022-05-17.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 92» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 94» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Распоряжение Администрации города Тюмени от 11 ноября 2010 года N 1248-рк "О присвоении наименования безымянной зеленой зоне, расположенной в районе пересечения улиц Минская и Республика (ruse). La administracio de Tjumeno (2010-11-11). Alirita 2019-04-25.
- ↑ Юрий Шестак (2013-11-09) В Тюмени установили памятник ликвидаторам радиационных катастроф (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-02. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Газойл Плаза: О бизнес-центре (ruse). Gazoil Plaza. Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Состоялось торжественное открытие нового административного здания ОАО «Запсибгазпром» (ruse). Gazpromo (2004-08-06). Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 100.
- ↑ ФБУН «Тюменский научно-исследовательский институт краевой инфекционной патологии Роспотребнадзора: История (ruse). la Tjumena Sciencesplora Instituto pri Regiona Infekta Patologio. Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Памятный камень тюменским юннатам (ruse). PUTI-Shestvuy (2017-08-19). Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-05-05.
- ↑ Ирина Тарабаева (2008-08-14) Андрей Текутьев: добрый след на земле (ruse). Tjumenskije Izvestija. Arkivita el la originalo je 2019-03-20. Alirita 2019-03-12.
- ↑ Людмила Дрозд (2016-07-28) Современным бизнесменам и чиновникам — пример! Тюменцы возложили цветы к памятнику Текутьеву (ruse). Park72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-07-02. Alirita 2019-03-12.
- ↑ Николай Ступников (2018-07-26) Тюменцы возложили цветы к памятнику Текутьеву (ruse). Tjumenskaja Linija. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-03-12.
- ↑ Жил-был архитектор Чакин (ruse). Tjumenskaja Pravda (2016). Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ В Тюмени может появиться памятник известному архитектору Константину Чакину (ruse). МегаТюмень (2012-05-12). Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Оксана Чечета (2012-05-12) Знаковое место (ruse). Tjumenskij Kurier. Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Дмитрий Падерин (2018-05-20) Городской архитектор и его наследие (ruse). Tjumenskije Izvestija. Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Бирюков, В. П.. (2000) Годы и люди земли тюменской: Книга в трех частях (ruse), p. 126. ISBN = 5-93020-083-1.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 300.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 347.
- ↑ Утешительный технопарк (ruse). Russtroy.ru (2005-12-23). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Алексей Шаповалов (2005-12-12) "Технопарки появятся не позже 2008 года" (ruse). Kommersant. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Западно-Сибирский Инновационный Центр: история (ruse). La Tjumena teknoparko. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Илья Ненко (2006-09-18) Якушев обеспокоен тем, как происходит информационное обеспечение создания технопарка (ruse). Nakanune.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Сегодня открывается технопарк (ruse). Vsluh.ru (2008-11-14). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Яна Нетребовская (2008-11-17) Наука и бизнес о тюменском технопарке (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Кафе Brasserie (ruse). Restoracia reto "Maksim". Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ У технопарка установили бюст Михаила Ломоносова (ruse). Vsluh.ru (2016-04-25). Arkivita el la originalo je 2019-05-02. Alirita 2019-04-22.
- ↑ На площади у тюменского Технопарка установили кубик Рубика почти за полмиллиона рублей (ruse). Tumix.ru (2018-07-26). Arkivita el la originalo je 2019-04-22. Alirita 2019-04-22.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 155» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 155б» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 157» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Петрушин, А. А.. (2018) Тюмень выбирает...: историко-краеведческое издание (ruse), p. 92. ISBN = 9785904271220.
- ↑ Марина Белова (2018-09-27) В областной столице появилась скульптура «Тюменское гостеприимство» (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Игорь Боровский (2018-09-27) На бульваре Гостеприимства установили скульптуру «Добро пожаловать» (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 144» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 146» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Мемориальная доска И. М. Ермакову (ruse). Gorod-T (2018-05-15). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Мемориальная доска Н. Б. Мелик-Карамову (ruse). Gorod-T (2018-05-16). Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 340.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 300.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 148» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 150» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 148А» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Мемориальная доска И. М. Губкину (ruse). Gorod-T (2018-05-14). Arkivita el la originalo je 2019-07-02. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 299.
- ↑ Часовня благоверного великого князя Дмитрия Донского (ruse). OAO Grad. Arkivita el la originalo je 2019-05-06. Alirita 2019-05-06.
- ↑ Юлия Давыдова (2006-07-26) В центре Тюмени заложен первый камень часовни Дмитрия Донского (ruse). NewsProm.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Храм во имя святого благоверного князя Димитрия Донского, город Тюмень (ruse). Tobolska mitropolio. Arkivita el la originalo je 2019-07-01. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Павел Захаров (2014-08-14) Тюмень узнала «С чего начинается Родина» (ruse). Vsluĥ.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-19.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 353.
- ↑ 290,0 290,1 Татьяна Тихонова (2019-02-15) В сквере Губкина воины-афганцы запечатали капсулу с письмом для потомков (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-05-04. Alirita 2019-05-04.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 300.
- ↑ Елена Кухальская (2019-12-08) Мемориальный комплекс воинам, погибшим в вооруженных конфликтах, открыли в Тюмени (ruse). Park72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-12-10. Alirita 2020-06-18.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 163» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Тюмень. Путеводитель-справочник. Свердловск, 1974. С. 108.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 354.
- ↑ Елена Познахарёва (2017-03-02) «Космос» здесь: молодежный театральный центр официально открыт (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Ирина Никитина (2017-03-02) В Тюмени открылся центр «Космос» (ruse). Tjumenskaja Oblast Segodnja. Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Тюменский "Космос" стал театральным центром (ruse). Tumix.ru (2017-03-02). Arkivita el la originalo je 2019-04-23. Alirita 2019-04-23.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 169» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 167» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 167а» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Распоряжение Администрации города Тюмени от 14.11.2002 N 4147 “О присвоении наименования зоне отдыха, расположенной по улице Тульской“ (ruse). La administracio de Tjumeno (2002-11-14). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Марина Полуэктова (2005-06) Город-сказка. Робинзон Крузо здесь не проходил? (ruse). Veĉernaja Tjumen. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Сквер на Тульской изменится (ruse). NewsProm.ru (2006-08-30). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 156» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Мемориальная доска В. Н. Левушкину (ruse). Gorod-T (2018-11-08). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 156, к. 1» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 158» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Андрей Николаев (2003-11-25) В Тюмени розданы названия 14 улицам, двум кладбищам и одному скверу (ruse). Nakanune.ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-02. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Павел Захаров (2014-07-26) В Тюмени установили первую в России скульптуру отцам (ruse). Vsluh.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Нина Петрова (2014-07-28) Памятник отцу обошелся Тюмени почти в миллион рублей (ruse). Park72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 164» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 171» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 175» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Мемориальная доска Ф. И. Парфёнову (ruse). Gorod-T (2018-05-17). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 172» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 174» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 176» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 178» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 180» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 182» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 348.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 181» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 183» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 189» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Жученко Б. А., Заварихин С. П. Тюмень архитектурная. Свердловск, 1984. С. 200-201.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 185» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 187» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 188» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 190» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 190, к. а» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 194» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 192» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 198» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 196» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 37.
- ↑ Почему очередной рынок оказался нужнее деревьев? Вспоминаем сквер, вырубленный год назад у «Привоза» (ruse). 72.ru (2019-04-20). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Распоряжение Администрации г. Тюмени от 6 августа 2012 года N 385-рк "О присвоении наименования безымянной территории общего пользования, расположенной по ул. Республики, 205, перед территорией ОАО "Тюменский завод медицинского оборудования и инструментов" (ruse). La administracio de Tjumeno (2012-08-06). Arkivita el la originalo je 2019-04-24. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Памятник «Связь науки с производством» (ruse). Gorod-T (2018-05-14). Arkivita el la originalo je 2019-05-02. Alirita 2019-04-24.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 342.
- ↑ Завод медицинского оборудования и инструментов (ruse). Gorod-T (2018-05-11). Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-05-05.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 342.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 344.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 213» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 213, к. а» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 217» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 219» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 221» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 223» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Мемориальная доска Б. В. Сулейманову (ruse). Gorod-T (2018-05-17). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 37.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 210» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 212» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 214» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 216» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 218» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 220» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 229» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 233» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 237» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 239» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 241» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 243» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ В Тюмени открылся новый спорткомплекс "Домостроитель" (ruse). Tjumenskaja Linija (2004-10-08). Arkivita el la originalo je 2019-04-25. Alirita 2019-04-25.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 235.
- ↑ Иваненко А. С. Новые прогулки по Тюмени. Тюмень, 2008. С. 237.
- ↑ На улице Республики в Тюмени построят соборную мечеть на 1500 посетителей (ruse). NG72.ru (2018-05-29). Arkivita el la originalo je 2020-02-23. Alirita 2019-06-16.
- ↑ Елена Познахарёва (2018-05-31) На ул. Республики построят самую большую мечеть в Тюменской области (ruse). Arkivita el la originalo je 2019-12-30. Alirita 2019-06-16.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 246» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-04-19. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 248» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-04-19.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 344.
- ↑ Иваненко А. С. Четыре века Тюмени. Очерк живой истории старинного сибирского города. Тюмень, 2004. С. 347.
- ↑ Сергей Ермолаев (2015-06-26) Слово о тюменских пешеходных подземках (ruse). Park72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-05-05. Alirita 2019-05-05.
- ↑ О компании Автоград (ruse). Автоград. Arkivita el la originalo je 2022-05-28. Alirita 2022-05-28.
- ↑ Сезон открытий в Тюмени. Автомобильный рынок города расширяется! (ruse). Car72.ru (2005-12-16). Alirita 2019-04-25.
- ↑ В «Автограде» открывается мультибрендовый автомобильный бутик (ruse). Car72.ru (2006-10-13). Alirita 2019-04-25.
- ↑ В Тюмени открыт уникальный 'Автоград Премиум' (ruse). Car72.ru (2007-03-27). Alirita 2019-04-25.
- ↑ Компания Автоград открыла новый салон своего дилерского центра «ГАЗ» (ruse). Car72.ru (2013-04-15). Alirita 2019-04-25.
- ↑ Дилером Subaru в Тюмени стал "Автоград" (ruse). Car72.ru (2017-02-01). Alirita 2019-04-25.
- ↑ Анкета дома «г. Тюмень, ул. Республики, 258» (ruse). Дом.МиниЖКХ. Arkivita el la originalo je 2019-05-06. Alirita 2019-05-06.
- ↑ Екатерина Петрова (2019-11-14) Улицу Республики в Тюмени расширят до шести полос (ruse). 72.ru. Arkivita el la originalo je 2019-12-20. Alirita 2020-02-18.
- ↑ Иваненко А. С. Прогулки по Тюмени: Путеводитель. Тюмень, 1999. С. 55.
- ↑ Носилов К. Из Тюмени // Лукич. 2002. Ч. 2. С. 158.