Jan Arnošt Smoler
Jan Arnošt Smoler (germane Johann Ernst Schmaler ; naskiĝis la 3-an de marto 1816 en Merzdorf apud Uhyst ; mortis la 13-an de junio 1884 en Bautzen) estis soraba filologo, verkisto kaj eldonisto el Supra Luzacio. Li estis unu el la plej gravaj reprezentantoj de la nacia renaskiĝo de la soraboj en la 19-a jarcento.
| Jan Arnošt Smoler | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Persona informo | |||||
| Jan Arnošt Smoler Johann Ernst Schmaler | |||||
| Naskiĝo | 3-an de marto 1816 en Merzdorf | ||||
| Morto | 13-an de junio 1884 (68-jaraĝa) en Bautzen | ||||
| Tombo | Protschenbergfriedhof vd | ||||
| Etno | Soraboj vd | ||||
| Lingvoj | germana • ĉeĥa • rusa • suprasoraba • soraba vd | ||||
| Loĝloko | Q49375323 vd | ||||
| Ŝtataneco | Reĝlando Prusio • Reĝlando Saksio vd | ||||
| Alma mater | Universitato de Vroclavo • Universitato de Vroclavo vd | ||||
Memorigilo 
| |||||
| Familio | |||||
| Patro | Korla Jan Smoler vd | ||||
| Infanoj | Marko Smoler vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | lingvisto • verkisto • eldonisto vd | ||||
| Laborkampo | lingvoscienco vd | ||||
| Aktiva en | Bautzen • Leipzig vd | ||||
| |||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Vivo redakti
La patro de Jan Arnošt Smoler estis protestanta kantoro. En 1823 li prenis pozicion en Lohsa, kie Jan Arnošt finis bazlernejon antaŭ moviĝado al la mezlernejo de Bautzen en 1827. Kvankam instruado ekzistis nur en la germana, Smoler akiris ampleksan scion pri sia soraba gepatra lingvo en privataj rondoj dum siaj mezlernejaj jaroj.
En 1836 li komencis studi teologion en la Universitato de Breslau. En 1839 li finis siajn studojn kaj revenis al la hejmo de siaj gepatroj en Lohsa por preskaŭ tri jaroj. Dum ĉi tiu tempo, kune kun Joachim Leopold Haupt kaj Handrij Zejler, li kompilis la gravan soraban kantokolekton "Die Volkslieder der Wenden in der Ober- und Nieder-Lausitz" . En rekono de liaj servoj al la soraba lingvo, la Wendische Predigergesellschaft zu Leipzig aljuĝis al li honoran membrecon en 1839.
En 1847, Smoler estis kunfondinto de la soraba kultura kaj scienca unuiĝo Maćica Serbska. En la sama tempo, li ankaŭ estis saĝe engaĝita al la kulturaj rajtoj de la soraba popolo en la kunteksto de la 1848-datita revolucio. La saksa registaro faris koncedojn al la soraboj tiurilate kaj en 1850 sorabaj lecionoj estis lanĉitaj en kelkaj lernejoj. Smoler iĝis la unua soraba instruisto ĉe la mezlernejo de Bautzen en 1850. Li ankaŭ donis lecionojn en la urbolernejo Bautzen. Kadre de tiu ĉi agado li verkis plurajn lernolibrojn.
La sekvan jaron, Smoler fondis sian propran eldonlibrovendejon en Bautzen. Ekde 1852 li eldonis la semajnan gazeton Tydźenska nowina, el kiu aperis en 1854 la Serbske Nowiny, kiu ankoraŭ ekzistas hodiaŭ, kies unua eldonisto kaj redaktoro ankaŭ estis Smoler. Inter 1852 kaj 1856 li ankaŭ publikigis la jarlibrojn por slava literaturo, arto kaj scienco, kiuj akiris altan reputacion inter lingvistoj eksterlande. De 1865 ĝis 1868 Smoler ankaŭ publikigis la Slawische Zentralblatt – Wochenschrift für Literatur, Kunst, Wissenschaft und nationale Interessen des Gesamtslawentums.
Smoler estis unu el la rekomendantoj de kultura panslavismo kaj estis subtenanto de la teorio de slava reciprokeco . Precipe por sia propra eta popolo li esperis, ke kulturaj kontaktoj de la grandaj slavaj nacioj stimulos kaj akcelos la soraban kulturon en Luzacio. Inter 1859 kaj 1883, Smoler faris plurajn ekskursetojn al Rusio por, inter aliaj aĵoj, akiri donacojn por financi siajn naciajn kulturajn projektojn kaj la Maćica Serbska socian domon. Lia filo Marko Smoler (1857–1941) transprenis lian eldonan kaj redaktan laboron de la 1870-aj jaroj.
Jan Arnošt Smoler mortis la 13-an de junio 1884 en Bautzen. Lia tombo estas en la tombejo Protschenberg.
_1966,_MiNr_1165.jpg)
Lokoj omaĝe al Smoler redakti
En Lohsa, la heredaĵo de Smoler kaj Handrij Zejler estas konservita en la rendevuejo Zejler-Smoler-Haus, kiu estis starigita en 1994 en la iama eklezia lernejo de la vilaĝo, kie Smoler pasigis parton de sia infanaĝo.
La Smoler'sche Verlagsbuchhandlung (sorabe Smolerjec kniharnja) estis reestablita en Bautzen en 1991 fare de la Domowina eldonejo. Ĉi tiu estas la sola librovendejo kun kompleta gamo de aktuala soraba literaturo. Ekzistas ankaŭ ampleksa antikvaĵbutiko tie.
La regiona asocio Bautzen de Domowina portas la nomon "Jan Arnošt Smoler".
Verkoj redakti
- Wendisch-deutsche Gespräche. Bautzen 1841
- Volkslieder der Wenden in der Ober- und Nieder-Lausitz, 2. Bde. 1841 und 1843 (hrsg. gemeinsam mit Leopold Haupt)
- Krótke wułoženje powšitkomneho Serskeho prawjepisanja (Kurze Darstellung der allgemeinen wendischen Rechtschreibung) Bautzen 1843.
- Deutsch-Wendisches Wörterbuch. Mit einer Darstellung der allgemeinen wendischen Rechtschreibung. Bautzen 1843
- Überreste der alten Mythologie in der wendischen Lausitz. [1848]
- Sorbisch-wendische Sprachlehre. Bautzen 1850
- Kleine Grammatik der serbisch-wendischen Sprache in der Oberlausitz. Bautzen 1852
- Die slavischen Ortsnamen in der Oberlausitz und ihre Bedeutung. Festschrift zum 300 jährigen Jubiläum des Gymnasiums zu Budissin. Bautzen 1867.
De Smoler eldonitaj skribaĵoj (elekto) redakti
- Eduard Rüffer: Die Balkanhalbinsel und ihre Völker vor der Lösung der orientalischen Frage: Eine politisch-ethnographisch-militärische Skizze. 1869
- P. Broniš: Die slavischen Familiennamen in der Niederlausitz. 1867
- Karl August Jentsch: Geschichte der Lausitzer Predigergesellschaft zu Leipzig und Verzeichnis aller ihrer Mitglieder vom Jahre 1716–1866. 1867
- Christian Traugott Pfuhl: Laut- und Formenlehre der oberlausitzisch-wendischen Sprache. Mit besonderer Rücksicht auf das Altslawische. 1867
- Carl Friedrich Robert Immisch: Die slavischen Ortsnamen im Erzgebirge. 1866
- Christian Traugott Pfuhl, Handrij Zejler: Lausitzisch wendisches Wörterbuch. 1866
- Slavisches Centralblatt: Wochenschrift für Literatur, Kunst, Wissenschaft und nationale Interessen des Gesammtslaventhums. (Zeitschrift 1865/1866)
- Centralblatt für slavische Literatur und Bibliographie. (Zeitschrift 1867/1868)
- Zeitschrift für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft
- Alexander Hilferding: Bosnien. 1858
- Alexander Hilferding: Die sprachlichen Denkmäler der Drevjaner und Glinjaner Elbslaven im Lüneburger Wendlande. 1857
- Jahrbücher für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft 1852–1856.
Literaturo redakti
- Peter Kunze: Jan Arnošt Smoler. Ein Leben für sein Volk. In: Schriften des Sorbischen Instituts Band 10. 1. Auflage, Domowina-Verlag, Bautzen 1995. ISBN 3-7420-1624-5 (Sorbisch: Pětr Kunze: Štóž swoju narodnosć z česću zańdźe. Nadźije a skutki Jana Arnošta Smolerja. In: Wobrazki ze Serbow. 1. nakł. Ludowe Nakł. Domowina, Budyšin 1995. ISBN 3-7420-1637-7).
- Peter Kunze: Smoler, Jan Arnošt. En: Nova Germana Biografio (NDB). Band 24, Duncker & Humblot, Berlin 2010, ISBN 978-3-428-11205-0, S. 512–514 (Digitalisat).
- Hermann Arthur Lier: Schmaler, Johann Ernst. En: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 31, Duncker & Humblot, Leipzig 1890, S. 617–619.
- Trudla Malinkowa: Sorbische Denkmale. Handbuch sorbischer Gedenk- und Erinnerungsstätten. Domowina Verlag, Bautzen 2022, ISBN 978-3-7420-2647-7, S. 24f., S. 89, S. 120f.
Retaj ligiloj redakti
- Informoj pri Jan Arnošt Smoler en katalogo de la Germana Nacia Biblioteko (germane)
- Peter Kunze: Johann Ernst Schmaler. In: Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde (Hrsg.): Sächsische Biografie.
- Begegnungsstätte Zejler-Smoler-Haus Lohsa e. V.