John Brown
John BROWN [ĝon braŭn] (Torrington, Usono, Connecticut, la 9-an de majo 1800 – Charlestown, Virginio, la 2-an de decembro 1859) estis usona aboliciisto, kiu kaŭzis atakon kontraŭ armildeponejo en Harper's Perry, Okcidenta Virginio, kaj kies persona ofero kaj morto estis inter la kaŭzoj de la Usona Enlanda Milito.
| John Brown | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Persona informo | |
| Naskonomo | John Brown |
| Naskiĝo | 9-an de majo 1800 en Torrington |
| Morto | 2-an de decembro 1859 (59-jaraĝa) en Charles Town |
| Mortokialo | pendumo |
| Tombo | North Elba |
| Lingvoj | angla |
| Loĝloko | Torrington • Hudson • North Elba • John Brown Home • Akron |
| Ŝtataneco | Usono |
Subskribo 
| |
| Familio | |
| Patro | Owen Brown |
| Patrino | Ruth Mills |
| Infanoj | Frederick Brown • Watson Brown • Oliver Brown • Owen Brown • John Brown Junior |
| Okupo | |
| Okupo | aktivulo kontraŭ sklaveco • entreprenisto • tanner • poŝtmajstro • socia aktivisto |
| Verkoj | Provisional Constitution |
Biografio redakti
Li naskiĝis kiel dua filo de Owen Brown kaj Ruth Mills. Fontinta en nov-anglio, la familio estis devota kalvinisto, kiu kontraŭis sklavecon pro religiaj kialoj kaj edukis siajn gefilojn ke sklaveco estas krimo antaŭ Dio, tiel li malamis ekde la infanaĝo la sklavecon. Lia avo - John Brown - servis kiel kapitano en la usona sendependiĝa milito, komence en la Milicio de Connecticut, poste en la Kontinenta armeo.
Lia patro estis tanisto, li mem sekvis la profesion, kvankam li intencis iĝi pastro, sed li ne povis finstudi pro monmanko kaj malboniĝo de la sanstato.
Li geedziĝis en 1825, en 1831 translokiĝis en Pensilvanion, kie li ekmalfermis propran tanejon kaj ankaŭ okupiĝis pri bovobredado. Lia edzino naskis 7 infanojn, mortis en 1832. Post tio li geedziĝis kun la 16 jarojn aĝa Mary Ann Day, kiu naskis pluajn dek tri infanojn. Dum 24 jaroj, li provis diversajn entrepenajn agadojn, sed tiuj ne sukcesis. En 1836 Brown translokiĝis al Ohio kaj aĉetis terpecon tie. Ĝi suferis ekonomian krizon en 1837, kio en 1842 kaŭzis al li bankrotan deklaron.
Aboliciismo redakti
En 1847 en Springfield Brown renkontis Frederick Douglass. Douglas, unu el la gvidantoj de nigraj kontraŭsklavecaj aktivuloj kaj granda edukisto, skribis pri Brown: "Kvankam li estis blanka sinjoro, li havis la emociojn de la nigrulo kaj interesiĝis plenumi nian celon, kvazaŭ lia animo ests bruligita en la fajra fero de sklaveco". Ĉe ĉi tiu kunveno, Brown unue klarigis al Douglas sian deziron komenci militon por liberigi la sklavojn.
En 1849 Brown translokiĝis al Novjorka Ŝtato al la nigra urbo Norda Alba. La komunumo formiĝis kiam kontraŭsklaveca viro nomata Griet Smith donacis 486 kvadratajn mejlojn da sia posedaĵo en la Adirondaka Montaro al nigraj familioj, kiuj interesiĝis pri kultivado de la tero. Multaj el la novaj kamparanoj ne konis la bazojn de agrikulturo, kaj Brown helpis ilin pri tio. Tiutempe estis nekutima afero por blankulo ligi kun nigra komunumo. Li vivis jarojn en la libera nigra komunumo en Nov-Jorkio kaj patroprenis en Ohio en la sklav-eskapiga movado.
En junio 1855 Brown translokiĝis al Kansaso, kie iuj el liaj filoj ekloĝis. La Kansasa Nebraska Leĝo de 1854 postulis ke loĝantoj de Kansaso kaj Nebrasko povus decidi ĉu ili volas igi sklavecon laŭleĝa en sia stato. Propagandantoj de sklaveco teruradis la regionon, kaj per minacoj de perforto distordis la elektojn en provo igi Kansason sklavan ŝtaton. Li partoprenis - kun siaj filoj - en la tumultoj konataj kiel Sanguma Kansaso, kiuj ekis pro referendumo pri sorto de la sklaveco.
Li verŝajne partoprenis en la amasmurdo de Pottawatomie la 24-an de majo 1856, kie oni atakis kaj murdis kvin setlantojn, apogantojn de la sklaveco.
La amasmurdo en Pottawatomie rivereto redakti
La 24-an de majo 1856, Brown verŝajne mortigis kvin setlantojn, apogantojn de la sklaveco, en Putautomi Creek per kavaleria glavo. Brown poste deklaris, ke li ne partoprenis la murdon, sed konsentis pri ĝi. La lukto de Brown kun subtenantoj de sklaveco en Kansaso altiris nacian atenton pri lia lukto, kaj li fariĝis heroo en la okuloj de multaj kontraŭsklavecaj aktivuloj.
Brown pasigis la venontajn du jarojn vojaĝante en Nov-Anglio, akirante financojn por sia celo. Riĉaj subtenantoj en Bostono permesis al Brown formi malgrandan privatan armeon. En januaro 1858 Brown kaj liaj viroj rajdis al Misurio kaj atakis du bienojn. Post liberigo de dek unu sklavoj, ili rajdis dum 82 tagoj por transporti ilin al Kanado, kie sklaveco estis malpermesita per la leĝo.
Atako kontraŭ Harper's Perry redakti
La 16an de oktobro 1859, Brown gvidis 18 homojn en atako kontraŭ federacia armilo en Harper's Perry, Virginio. Li intencis uzi la armilon por armi armeon de cent mil lokaj sklavoj, kiam li kondukos ilin suden kaj lanĉos ĝeneralan revolucion. La 18 rabatakantoj inkludis: fuĝanta sklavo, kolegiostudanto, kaj kelkaj liberigitaj nigruloj, same kiel tri el liaj filoj.
Unue la atako sukcesis. La telegrafaj linioj estis tranĉitaj, kaj la armilejo estis kaptita relative facile, ĉar deĵuris nur unu gardisto. Ili kolektis ostaĝojn. Sed tiam trajno venis al la urbeto, kaj kiam Brown gestis, ke ĝi haltu, la sekurigaj gardistoj sur ŝi ekpafis. La estro de valizoj sur la trajno, Howard Shepard, fariĝis la unua viktimo de la milito de Brown, kiam li estis mortigita en interŝanĝo de fajro. Ironie, Shepard laboris kun liberigita nigro. La trajno pasis tra la urbeto kaj daŭris, kaj tial la federacia registaro eksciis pri la atako.
Dume kamparanoj, milicanoj kaj lokaj butikistoj, kiuj estis postenigitaj sur la ĉirkaŭaj montetoj, ne permesis al Brown kaj siaj viroj forlasi la armilejon. Tagmeze milicanoj ekprenis la ponton, blokante la eskapan vojon al Brown. La rabatakantoj, kiuj restis en la armilejo, kaŝis sin en proksima konstruaĵo, kiu baldaŭ estis sieĝita de militistoj, gvidataj de subkolonelo Robert E. Lee kaj leŭtenanto Jeb Stuart, poste du el la gvidantoj de la konfederacia armeo. Stuart kontaktis Brown kaj liajn virojn kun blanka flago, kaj rakontis al ili ke se ili kapitulacus, oni ŝparus siajn vivojn. Brown rifuzis, kaj la marsoldatoj sturmis la konstruaĵon. Dek du el la rabatakantoj, kaj unu el la marsoldatoj, estis mortigitaj, kaj Brown estis kaptita vivanta.
La 2an de novembro, post tutsemajna proceso, post 45-minuta konsulto la ĵurio decidis, ke Brown kulpas pri murdo, perfido kaj instigo al sklava ribelo. Brown rifuzis provon de unu el siaj amikoj eskapigi lin (la amiko jam estis inter la malliberejaj muroj) kaj preferis morti kiel martirigita sanktulo (liaj lastaj vortoj kiuj estis diritaj en la kortumo - "Kiel mi supozas, ĉi tiu kortumo agnoskas la validecon de la leĝo de Dio, kiu instrukcias min, ke 'ĉion, kion vi volas, ke homoj faru al vi, faru ankaŭ al ili.'"
Brown estis pendigita la 2an de decembro 1859. En la tago de sia morto, Brown skribis sur noto en malliberejo: "Mi, John Brown, estas nun tute certa, ke la krimoj de ĉi tiu lando neniam estos pekliberigitaj krom en sango. Nun mi scias, ke mi trompis min kredante, ke ĝi povus esti farita sen multa sangoverŝado. "Ĉi tiun eventon ĉeestis John Wilkes Booth, kiu murdos Abraham Lincoln je la fino de la civita milito.
Post la Civita Milito, Frederick Douglass skribis: "Ĉu John Brown malsukcesis? Brown komencis la militon, kiu finis sklavecon en Usono, kaj transformis la landon en respublikon de liberaj homoj. Lia fervoro por la afero de mia raso estis pli granda ol la mia. Mi povus vivi por sklavoj. Li mortis por ili. "
John Brown estas entombigita en la John Brown bieno en Norda Alba, Novjorko.
Lia memoro redakti
La atako kontraŭ Harper's Perry estas konsiderata unu el la eventoj, kiuj kondukis Usonon sur la vojon de la Civila Milito. La sklavposedantoj, timante similajn atakojn, armis sin kaj starigis milicojn, kiuj fariĝis la skeleto el kiu formiĝis la Suda Armeo. La Nordo ricevis la martiritan sanktulon, kaj la etoson, kiuj estis necesaj por marŝi la homojn en batalon.
Lian memoron rezervis la kanto John Brown's Body („Korpo de John Brown”), kiu iĝis ekmarŝa kanto de la nordaj usonaj taĉmentoj.
Eksteraj ligiloj redakti
- La korpo de John Brown, Esperantlingva traduko de "John Brown's body"