Esperanto-movado en Hispanio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
kataluna naciismo -> kataluna nacia movado (nacilingvismo) |
korektado de ligoj kaj familinomoj |
||
Linio 9:
La ĵurnalo respublikana ''[[El Nuevo Régimen]]'' ("La nova reĝimo") publikigis artikolon subskribitan de [[Francisco PI Y MARGALL]], prezidinto de la [[unua Hispana Respubliko]] diskonigante Esperanton (Madrido, 29-a de januaro 1898) kaj semajna madrida revuo ''[[Alrededor del Mundo]]'' ("Tra la mondo") publikigis favoran artikolon (22-a de marto 1900) kaj novaĵojn (22-a de novembro 1900).
Tiuj estis unuaj semistoj de Esperanto. La afero baldaŭ ekfruktiĝis, unuaj lokaj grupoj fondiĝis en Murcia (prez. [[Ricardo CODORNIÚ]], inĝeniero pri arbaroj), en [[Logroño]] (prez. [[Jozefo BAIGORRI AGUADO]], staba oficiro), en Valencio (prez. [[
Por unuigi la klopodojn de grupoj kaj Esperantistoj izolitaj, oni starigis je la [[1-a de februaro]] [[1903]] la [[Hispana Societo por Propagando de Esperanto|Hispanan societon por propagando de Esperanto]] (Valencio) kun la monata gazeto "[[La Suno Hispana]]" (oktobro 1903) kiel oficiala organo.
Linio 16:
Tiu epoko estas karakterizata de tre aktiva propagando kaj bona sukceso. Fondiĝis grupoj en [[Manresa]] (la unua de Katalunio 1905); [[La Coruña]] (prezidis [[Manuel MONTEAGUDO]], 1905); [[Bilbao]] (20-a de majo 1906) kaj [[San Sebastián]] (prezidis [[Julio CARRIDO]] 1-a de novembro 1906), la unuaj de [[Eŭskio]]; [[San Fernando]] ([[Kadizio]], januaro 1907, prezidis [[Jozefo GARZÓN RUIZ]]) kaj [[Ĝibraltaro]] (7-a de marto 1907), la unuaj de [[Andaluzio]]; [[Mahón]] (18-a de julio 1907) kaj [[Palma de Mallorca]] (19-a julio 1907), la unuaj de [[Baleara insularo]]; [[Santa Cruz de Tenerife]] (prez. [[Juan CAMBERLENG]], marto 1907), la unua de [[Kanaria insularo]]; [[Santiago de Compostela]] (prezidis [[Santalo]], februaro 1906), [[Málaga]] (prezidis [[Lano]], julio 1907); [[Alicante]] (prezidis [[Miguel ELIZAICÍN]], kavaleria subkolonelo, aprilo 1907); [[Tarancón]], [[Cartagena]], ktp. En 1908 [[Emilio GASTÓN]], Benítez kaj Montagud starigis en [[Zaragoza]] la unuan E-an societon de [[Aragono]], "Frateco", unu el plej viglaj de la lando.
Ĵurnalaro de multaj urboj (ĉefe Alicante,
Hispana Societo preparis la 5-an internacian Kongreson; du urboj petis akcepti la kongresanojn. San Sebastián kaj Barcelono; en ĉi-lasta urbo ekzistis kelkaj grupoj kaj ĝi estis elektata por la kongreso, kiu sub la honora prezido de [[Alfonso la 13-a (Hispanio)|hispanaj gereĝoj]], estis sukcesa (11 septembro 1909); aliĝis 1207 anoj el 32 landoj, kun 19 oficialaj senditoj regnaj. En Valencia profitante regionan ekspozicion, okazis postkongreso kun ĉeesto de [[Ludoviko ZAMENHOF]]. De tiam progresis multe Esperanto en Katalunlando, danke al klopodoj de [[KEF]].
En 1908 la Esperantistoj de [[Bilbao]] publikigis dum iuj monatoj litografite revuon "[[Bilbao Esperantista]]", kaj en 1910 "[[Nova Sento]]"n.
En 1907 Bravo del Barrio, Codorniu, Redondo kaj aliaj starigis en Madrid "Centra E-ista Grupo" (prez. [[Jozefo PEROGORDO]], artileria kapitano), kiu en 1909 publikigis monatan gazeton "[[Hispana Revuo]]", kiu nur vivis tri monatojn (junio-aŭgusto), kaj "[[El Esperantista]]" (dulingva). Sendepende de la grupo, [[Julio MANGADA ROSENÖRN|Mangada]], [[Emilio GONZÁLEZ LINERA|Linera]] kaj [[Fernando REDONDO ITUARTE|Redondo]] publikigis "[[Luz Española]]" (Hispana Lumo) hispane kaj Esperante, [[framasonismo|framasona]] monata revuo (marto 1911 - januaro 1912), al kiu sekvis "[[Homaro (revuo)|Homaro]]" tute en Esperanto (majo 1912 - jul. 1914). En 1911 fondiĝis en Madrid socialista grupo "[[Libera homo]]".
En Kadizo [[Jozefo GARZÓN RUIZ|Garzón Ruiz]] publikigis en 1910 (januaro-decembro) "[[Gazeto Andaluzia]]", unua Esperanta revuo de tiu regiono; tiu gazeto, post malapero de "La Suno Hispana", fariĝis oficiala organo de Hispana Asocio por propagando de Esperanto kun la nomo [[Gazeto Hispana]] (januaro-decembro 1911) kaj de januaro 1912 ludis tiun rolon "Nova Sento" de Bilbao. En 1913 reaperis "La Suno Hispana"
Krom lokaj bultenoj, estas citindaj gazetoj "[[Jen (gazeto)|Jen]]", de Barcelono, sprita kaj bonstila revuo, "[[Kataluna Esperantisto]]", oficiala organo de KEF, ankaŭ en Barcelono (ekde 1910), "[[La Korespondanto]]" (Valencio, 1911) kaj "[[Tutmonda Espero]]" (Barcelono).
Linio 34:
==3-a parto. [[1914]]-[[1923]]==
Kaŭze de la [[Unua Mondmilito|tutmonda milito]], malgraŭ la neŭtraleco de Hispanio, Esperanto suferis malprogreson; plimultkostiĝo de la papero helpis malaperigon de ĉiuj Esperantaj gazetoj, escepte "Kataluna Esperantisto"; la cirkonstancoj ne estis taŭgaj por fari sukcesan propagandon, ĉar ĉiuj sin priokupis precipe pri la milito kaj ĝiaj sekvoj. KEF daŭrigis sian laboron, ankaŭ [[Vaska Federacio]], kaj post malapero de Hispana Societo, stariĝis en Madrid "[[Zamenhofa Federacio]]" por propagandi Esperanton en la ceteraj hispanaj regionoj (1916). Ĝia oficiala organo estis "[[Hispana Esperantisto]]", revuo plej bela aperinta ĝis tiam en Hispanio, fondita de [[Julio MANGADA ROSENÖRN|Mangada]] (Madrido, januaro 1917 - marto 1923; eldonis Linera, San Lucas 5). Lokaj grupoj klopodis konservi "la sanktan fajron" ĝis la alveno de pli oportunaj tempoj. Oni starigis ankaŭ [[Hispana Esperanto-Konfederacio|Hispanan Esperanto-Konfederacion]] sur la bazo de Federacioj Kataluna, Aragona kaj Vaska; ĝi havis sian unuan kongreson en [[Reus]] (11-13 junio 1916.) koincidante kun la 7-a Kongreso regiona de KEF.
En tia epoko de malvigliĝo de la movado, kelkaj pioniroj faris danke al Esperanto citindan laboron. Kaŭze de la milito aŭstraj infanoj pereis aŭ suferadis pro malsato kaj malvarmo. Aŭstra Esperantisto [[Karlo BARTEL]] petis helpon kaj Esperantistoj de la grupo "Frateco" de Zaragoza organizis ĝin. Sekvo de ilia klopodo estis la gastigado en kelkaj hispanaj urboj (ĉefe [[Tarrasa]], Zaragoza, [[Banyoles]], [[Oviedo]], Barcelono, [[Sabadell]], [[Cheste]], Valencio, kaj aliaj) de 325 infanoj, kiuj alvenis al Barcelono de 10-a de oktobro 1920 ĝis 7-a de aprilo 1921 kaj reiris sian landon de 21-a de julio 1921 ĝis 24-a de aprilo 1922. Estis gvidantoj de tiu bonfara laboro Emilio GASTÓN, de Zaragoza, (direktoro); [[Valentín ALAVEDRA]], de Tarrasa; [[Jozefo CASANOVAS]], de Girona; [[Jozefo SERRAT]], de Barcelono; [[
==4-a parto, [[1923]]-[[1933]]==
Linio 43:
Krom la regionaj kongresoj organizitaj de KEF (la deksesa en ''[[Vendrell]]'', dum la somero 1933 okazis naciaj kongresoj. Ne kalkulante tiun de [[Reus]] (junio 1916) okazis tri nomataj "Diskutantaj kunvenoj de Esperantistoj de Iberaj landoj" en Barcelono (25-30 de junio 1920), Zaragoza (26-29 de majo 1921) kaj Valencia (printempo de 1923). La 4-a okazinta en Bilbao jam estis nomata Kongreso. La 5-a en [[Córdoba (Hispanio)|Córdoba]] (10-12 de majo 1925) petis kaj atingis, ke la registaro ordonu akcepti Esperanton kiel [[klara lingvo]] por la telegramoj. La 6-a (Madrid, junio 1926) starigis [[Hispana Esperanto-Instituto|Hispanan Esperanto-Instituton]], kiu, laŭ la regularo, konsistas el ne pli ol kvardek membroj. La 7-a okazis en [[Sevilo]] (5-9 de novembro 1928) kun la honora prezido de [[Alfonso la 13-a (Hispanio)|la reĝo]] kaj ankaŭ la 8-a en [[Oviedo]] (14-18 de septembro 1929) kun internacia ekspozicio de lernejaj laboraĵoj; la 9-a, estis la dua de Madrido (1522 majo 1932), kaj la 10-a en [[Santander]] (20-24 aŭgusto l933), kun la honora prezido de la [[2-a Hispana Respubliko|respublika]] prezidanto. Dum tiu kongreso oni donis la [[ZEO|nomon de Zamenhof al strato]] de Santander; ja aliaj urboj havas kun tiu nomo placon, kiel [[Tarrasa]], aŭ straton, kiel [[Sant Feliu de Guixols]] kaj [[Cheste]] kaj Barcelono (de 1931). En kongreso de Santander oni nomis komitaton ([[Fernando SOFER]], [[Luis R. ESCARTÍN]] kaj [[Manuel VAZQUEZ]]) por starigi unu solan tuthispanan asocion, sur la bazo de la nunaj.
Oficiala organo de [[Hispana Esperantista Asocio|HEA]] estis unue "[[La Suno Hispana]]" (1926), poste "Hispana Esperanto" madrida revuo, fondita de [[Julio MANGADA ROSENÖRN|Mangada]] (januaro 1928), kiu en aprilo 1931 ŝanĝis sian nomon en "Hispana Esperanto-gazeto", kaj [[Julio MANGADA ROSENÖRN|Mangada]] cedis la revuon al HEA.
Kelkaj ĵurnaloj publikigis periode E-an rubrikon, kiel "[[Las Noticias]]" de Barcelono (1928). Aliaj publikigis int. informaron pri novaĵoj ĉiuspecaj publikigitaj en E-a gazetaro, kiel "[[La Libertad]]" kaj "[[Correo Extremeño]]" de [[Badajoz]] (duonsemajne, 1928-30) kaj "[[La Última Hora]]" (ĉiusemajne, 1930-33) de [[Palma de Mallorca]]. Per Radio ankaŭ oni faris propagandon: Pastro [[Mariano
===Suplementa parto===
En 1933 [[Hispana Esperantista Asocio|HEA]] konsistis el 740 membroj (prezidis [[Julio MANGADA ROSENÖRN|Julio Mangada]]) kun oficiala organo [[Hispana Esperanto-Gazeto]], 16-32 paĝa, formato 20x14, ne estas abonebla sed oni disdonas ĝin senpage al HEA-anoj. Tiu asocio (sidejo Sagasta, 10, ĉe la Ruĝa Kruco) enkalkulas dudek grupojn kaj estas aliĝinta al ĝi Hispana Esperantista Fervojista Konfederacio kun 300 membroj, multaj el ili estas ankaŭ HEA-anoj.
[[Hispana Esperantista Konfederacio]] konsistas el federacioj Aragona, Asturia, Kanaria, Kataluna, kaj Orienthispana; dum 1932-33 la prezidanto estas ĉe la Aragona Federacio; en Zaragoza publikiĝas "[[Progreso Esperantista]]", informa bulteno de la Konfederacio, 4-paĝa, 26x17.5 monata; en [[Barcelono]], "[[Kataluna Esperantisto]]", dumonata oficiala organo de KEF, 16-paĝa, 22x16. "Frateco", plej grava grupo de Aragona Federacto, publikigas "[[Nia Vivo]]"n, ankaŭ 4-paĝa kaj 26x17,5 kiel "Progreso Esperantista". Honora prezidanto de HEK estas [[Manuel MAYNAR]], malnova pioniro de Esperanto en Aragono. Prezidanto de HEK [[Jozefo ORBS]]. Prezidanto de KEF [[Sebastián ALBERICH]]. Prez. de Orienthispana Esperanto-Federacio, [[Miĥaelo ELIZAICIN]]. Prezidanto de Kanaria Esperanto-Federacio [[Viktor FERRAZ]].
Pri [[Hispana-esperanta vortaro|vortaroj]], krom tiu de Inglada kaj Villanueva jam citita, kaj la "[[Universala Terminologio de la Arkitekturo]]" de [[
==Post 1933==
Linio 61:
==[[Esperanto-movado en Katalunio]]==
La movado en Katalunio de eko estis forte influita de [[kataluna
En la 1990-aj jaroj, [[Jarlibro de UEA]] publikigis du perantojn por UEA en Hispanio: [[Hispana Esperanto-Federacio]] kaj [[Kataluna Esperanto-Asocio]].
Nur en alia regno estis ankaŭ duo da perantoj: [[Esperanto-movado en Ĉinio|Ĉinia Popola Respubliko]] kun ĉeflanda kaj hongkonga perantoj.
| |||