Vikipedio

Ejaka lingvo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
Iru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Maksim-bot (diskuto | kontribuoj)
201 405 redaktoj
Nova paĝo: {{Informkesto lingvo |Lingvo=_Eyak_ |Propra_nomo=I<sup>.</sup>ya<sup>.</sup>q |Prononco= |Koloro=Na-denea |Fam2=_Athabaskan_-_Eyak_ |Landoj=Usono |Regiono=_Cordova_, Alasko |Paro...
 
Oryanw (diskuto | kontribuoj)
3 864 redaktoj
prilaborita (la originalo estis tradukita de la anglalingva WP)
Linio 1:
{{Informkesto lingvo
|Lingvo=_Eyak_Ejaka lingvo
|Propra_nomo=I<sup>.</sup>ya<sup>.</sup>q
|Prononco=
|Koloro=Na-denea
|Fam1=[[Na-denea lingvaro|Na-dené-a]]
|Fam2=_Athabaskan_-_Eyak_
|Fam2=[[Atapaska lingvaro|Atabaska]]
|Fam3=[[Atabaska-ejaka lingvaro|Atabaska-Ejaka]]
|Fam4='''Ejaka'''
|Landoj=[[Usono]]
|Regiono=[[_Cordova_Cordova, Alasko]]
|Parolantoj=1
|Skribo=[[Latina alfabeto|Latina]]
|Fam1=[[Na-denea lingvaro|Na-_Dené_]]
|ISO3=eya
}} {{eble IFA}}
}}
La '''_Eyak_Ejaka Lingvo''' estas _moribund_preskaŭ tute mortinta [[Na-denea lingvaro|Na-_Dené_Denéa lingvo]] (tiu, ke, kiu) estis historie diritaparolata en _southcentral_sudcentra [[Alasko]], proksima la buŝo de la [[Kupra Rivero (Alasko)|Kuprarivero RiveroKupro]].
 
[[_Marie_Marie ForĝistoSmith]] (naskiĝinaskiĝinta [[1918]]) de [[_Cordova_Cordova, Alasko|_Cordova_Cordova]] estas la lingva lasta parolanto de la lingvo. Ŝi estis ankaŭ estas la lasta plenaplen-sanga sangis _Eyak_ejak(in)o. Pro la farbanta forformortado de ĝiajsiaj aŭtoĥtonaj parolantoj, _Eyak_la havasejaka iĝiiĝis [[afiŝa afiŝ-infano]] por la kontraŭbatalibatalo kontraŭ [[endanĝerigitaendanĝeriĝinta lingvo|lingva estingiĝo]].
 
== Historio ==
Ĝi devus esti notita (tiu, ke, kiu) la disvastigo de [[Angla lingvo|Angla]] kaj _suppression_ de indiĝenaj lingvoj per Amerikaj aŭtoritatoj estas ne la nur kaŭzo por la deklinacii de la _Eyak_ lingvo. La _northward_ migrado de la [[_Tlingit_]] popolo ĉirkaŭ [[_Yakutat_, Alasko|_Yakutat_]] en _precontact_ (tempoj, fojoj) kuraĝigis la uzi de [[_Tlingit_ lingvo|_Tlingit_]] iom ol _Eyak_ laŭ multa de la [[Pacifika Bordo]] de Alasko. _Eyak_ estis ankaŭ sub premo de ĝia (najbaroj, najbaras) al la okcidento, la [[_Alutiiq_]] popolo de [[Princo _William_ Sono]], kaj ankaŭ iu premo de la popolo de la Kupra Rivera valo. _Eyak_ kaj _Tlingit_ kulturo komencita al kunfandi laŭ la Golfa Bordo, kaj nombro de _Eyak_ parolanta (grupoj, grupas) estita absorbita per la Golfa Bordo _Tlingit_ loĝantaroj. Ĉi tiu rezultis en la anstataŭo de _Eyak_ per _Tlingit_ inter la plejparto de la miksis (grupoj, grupas) post kelkaj (generacioj, generadoj), kiel raportita en _Tlingit_ buŝaj historioj de la areo. Ĉi tiu procezo estis tamen tute honorofica, en _stark_ kontrasto al la _coercive_ (klopodoj, penoj, penas) de la U.S. registaro dum la [[Alaska Teritorio|teritoria]] epoko.
Notendas, ke la disvastigo de la [[Angla lingvo|angla]] kaj subpremo de indiĝenaj lingvoj far usonaj aŭtoritatoj ne estis la sola kaŭzo de la malkresko de la ejaka lingvo. La alnorda migrado de la popolo [[Tlingit]] ĉirkaŭ [[Yakutat, Alasko|Yakutat]] en antaŭkontaktaj tempoj kuraĝigis la uzon de la [[Tlingita lingvo|tlingita]] prefere al la ejaka laŭ multe el la [[Pacifika Bordo]] de [[Alasko]]. La ejaka estis ankaŭ sub premo de siaj najbaroj okcidentaj, la popolo [[Alutiiq]] de [[Princo William Sound]], aldone al ioma premo de la popolo de la valo de la rivero Kupro. La ejaka kaj la tlingita kulturoj komencis kunfandi laŭ la [[Golfa Bordo]], kaj nombro da ejake parolantaj grupoj iĝis absorbitaj de tlingitaj loĝantaroj de la Golfa Bordo. Ĉi tio rezultigis la anstataŭon de la ejaka per la tlingita inter la plejparto de la miksitaj grupoj post kelkaj generacioj, kiel raportita en tlingitaj buŝaj historioj de la areo. Ĉi tiu procezo estis tamen tute libervola, en akra kontrasto al la perfortaj klopodoj de la usona registaro dum la epoko [[Alaska Teritorio|teritoria]].
 
== Klasifiko kaj parencaj lingvoj ==
La plej proksima relativaj de _Eyak_ estas la [[Atapaska lingvaro]]. La _Eyak_-_Athabaskan_ akumuliĝa, kaj ankaŭ [[_Tlingit_ lingvo|_Tlingit_]], (formoj, formas) baza divido de la Na-_Dené_ lingva filumo.
La plej proksimaj parencoj de la ejaka estas la [[Atapaska lingvaro]]. La ejak-atabaska aglomero, kune kun la [[Tlingita lingvo|tlingita]], formas bazan dividon de la na-denéa lingva [[filumo]].
 
Multaj _Tlingit_tlingitaj loko (lok-nomoj, nomas) laŭ la Golfa Bordo estas derivitaderivitaj de (nomoj, nomas) en _Eyak_la ejaka; ili havihavas obskuraobskurajn aŭ (eĉ, ebena,sensencajn para) sensencaj signifojsignifojn en _Tlingit_la tlingita, sed buŝa tradicio havaskonservas flegitamultajn multajejakajn _Eyak_etimologiojn. (etimologioj, etimologias). La ekzisto de _Eyak_ejake-derivisderivitaj _Tlingit_tlingitaj (nomoj, nomas) laŭ la plejparto de la bordo al sudorienta Alasko estas forta indikaĵo (tiu, ke, kiu) la antaŭhistoria limigoareo de _Eyak_la ejaka estis iam malproksimetreege pli granda ol ĝi estis je la tempo de Eŭropaeŭropa kontakto. Ĉi tiutio konfirmas ambaŭkaj _Tlingit_tlingitajn kaj _Eyak_ejakajn buŝajbuŝajn historiojhistoriojn de migrado ĉie en la regiono.
<!--
 
{{language
|name=Eyak
|nativename=I<sup>.</sup>ya<sup>.</sup>q
|pronunciation=
|familycolor=Na-Dene
|fam2=Athabaskan-Eyak
|states=[[USA]]
|region=[[Cordova, Alaska]]
|speakers=1
|script=[[Latin alphabet|Latin]]
|fam1=[[Na-Dené languages|Na-Dené]]
|iso3=eya
}}
'''Eyak''' is a moribund [[Na-Dené languages|Na-Dené language]] that was historically spoken in southcentral [[Alaska]], near the mouth of the [[Copper River (Alaska)|Copper River]].
 
[[Marie Smith]] (born [[1918]]) of [[Cordova, Alaska|Cordova]] is the language's last speaker. She was also the last full blooded Eyak. Because of the dying off of its native speakers, Eyak has become a [[poster child]] for the fight against [[endangered language|language extinction]].
 
It should be noted that the spread of [[English language|English]] and suppression of aboriginal languages by American authorities are not the only reason for the decline of the Eyak language. The northward migration of the [[Tlingit]] people around [[Yakutat, Alaska|Yakutat]] in precontact times encouraged the use of [[Tlingit language|Tlingit]] rather than Eyak along much of the [[Pacific Coast]] of Alaska. Eyak was also under pressure from its neighbors to the west, the [[Alutiiq]] people of [[Prince William Sound]], as well as some pressure from the people of the Copper River valley. Eyak and Tlingit culture began to merge along the Gulf Coast, and a number of Eyak speaking groups were absorbed by the Gulf Coast Tlingit populations. This resulted in the replacement of Eyak by Tlingit among most of the mixed groups after a few generations, as reported in Tlingit oral histories of the area. This process was however entirely voluntary, in stark contrast to the coercive efforts of the U.S. government during the [[Alaska Territory|territorial]] era.
 
The closest relatives of Eyak are the [[Athabaskan languages]]. The Eyak-Athabaskan cluster, together with [[Tlingit language|Tlingit]], forms a basic division of the Na-Dené language phylum.
 
Numerous Tlingit place names along the Gulf Coast are derived from names in Eyak; they have obscure or even nonsensical meanings in Tlingit, but oral tradition has maintained many Eyak etymologies. The existence of Eyak-derived Tlingit names along most of the coast towards southeast Alaska is strong evidence that the prehistoric range of Eyak was once far greater than it was at the time of European contact. This confirms both Tlingit and Eyak oral histories of migration throughout the region.
 
-->
==Konsonantoj==
<br><center>
 
:{| class="wikitable"
|-
!| _rowspan_rowspan=2 colspan=2| &nbsp;
!| _rowspan_rowspan=2 | _Bilabial_[[Bilabialo]]
!| colspan=2 align="center"| _Alveolar_ [[Alveolaro]]
| rowspan=2 | [[Postalveolaro]]
! _rowspan_=2 | _Postalveolar_
!| _rowspan_rowspan=2 | ([[Palatalo, Palataj, Palata)]]
!| colspan=2 align="center"| _Velar_ [[Velara konsonanto|Velaro]]
!| _rowspan_rowspan=2 | _Uvular_[[Uvularo]]
!| _rowspan_rowspan=2 | _Glottal_[[Glotalo]]
|-
| align="center"| centra[[centralo (fonetiko)|centrala]]
| align="center"| _lateral_[[lateralo|laterala]]
| align="center"| ebenosimpla
| align="center"| [[labialo|labiala]]
|-
| _rowspan_rowspan=3| '''Halti[[Halto]]'''
| [[Aspiracio|neaspiracia]]
| _unaspirated_
| &nbsp;
|
| align="center"| '''d''' {{IFA|[t]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| align="center"| '''g''' {{IFA|[k]}}
| align="center"| '''gw''' {{IFA|[kʷ]}}
| align="center"| '''g̣''' {{IFA|[q]}}
| &nbsp;
|
|-
| [[Aspiracio|aspiracia]]
| _aspirated_
| &nbsp;
|
| align="center"| '''t''' {{IFA|[tʰ]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| align="center"| '''k''' {{IFA|[kʰ]}}
| &nbsp;
|
| align="center"| '''q''' {{IFA|[qʰ]}}
| &nbsp;
|
|-
| [[Ejektivo|ejektiva]]
| _ejective_
| &nbsp;
|
| align="center"| '''t' ''' {{IFA|[t’]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| align="center"| '''k' ''' {{IFA|[k’]}}
| &nbsp;
|
| align="center"| '''q' ''' {{IFA|[q’]}}
| align="center"| ''' ' ''' {{IFA|[ʔ]}}
|-
| _rowspan_rowspan=3| '''_Affricate_[[Afrikato]]'''
| neaspiracia
| _unaspirated_
| &nbsp;
|
| align="center"| '''dz''' <!--{{IFA|[ts]}}
 
==Consonants==
 
:{| class="wikitable"
|-
! rowspan=2 colspan=2|
! rowspan=2 | Bilabial
! colspan=2 | Alveolar
! rowspan=2 | Postalveolar
! rowspan=2 | Palatal
! colspan=2 | Velar
! rowspan=2 | Uvular
! rowspan=2 | Glottal
|-
| align="center"| central
| align="center"| lateral
| align="center"| plain
| align="center"| labial
|-
| rowspan=3| '''Stop'''
| unaspirated
|
| align="center"| '''d''' {{IPA|[t]}}
|
|
|
| align="center"| '''g''' {{IPA|[k]}}
| align="center"| '''gw''' {{IPA|[kʷ]}}
| align="center"| '''g̣''' {{IPA|[q]}}
|
|-
| aspirated
|
| align="center"| '''t''' {{IPA|[tʰ]}}
|
|
|
| align="center"| '''k''' {{IPA|[kʰ]}}
|
| align="center"| '''q''' {{IPA|[qʰ]}}
|
|-
| ejective
|
| align="center"| '''t' ''' {{IPA|[t’]}}
|
|
|
| align="center"| '''k' ''' {{IPA|[k’]}}
|
| align="center"| '''q' ''' {{IPA|[q’]}}
| align="center"| ''' ' ''' {{IPA|[ʔ]}}
|-
| rowspan=3| '''Affricate'''
| unaspirated
|
| align="center"| '''dz'''
 
-->{{IFA|[ts]}}
| align="center"| '''dl''' {{IFA|[tɬ]}}
| align="center"| '''j''' {{IFA|[tʃ]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
|-
| aspiracia
| _aspirated_
| &nbsp;
|
| align="center"| '''ts''' {{IFA|[_tsʰ_tsʰ]}}
| align="center"| '''tl''' {{IFA|[_tɬʰ_tɬʰ]}}
| align="center"| '''ch''' {{IFA|[_tʃʰ_tʃʰ]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
|-
| ejektiva
| _ejective_
| &nbsp;
|
| align="center"| '''ts' ''' {{IFA|[ts’]}}
| align="center"| '''tl' ''' {{IFA|[tɬ’]}}
| align="center"| '''ch' ''' {{IFA|[tʃ’]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
|-
| colspan=2| '''_Fricative_[[Frikativo|Frikativa]]'''
|
| align="center"| '''s''' {{IFA|[s]}}
| align="center"| '''ł''' {{IFA|[ɬ]}}
| align="center"| '''sh''' {{IFA|[ʃ]}}
| &nbsp;
|
| align="center"| '''x''' {{IFA|[x]}}
| align="center"| '''xw''' {{IFA|[xʷ]}}
Linio 203 ⟶ 123:
| align="center"| '''h''' {{IFA|[h]}}
|-
| colspan=2|'''Naza[[Nazala konsonanto|Nazala]]'''
| align="center"| '''m''' {{IFA|[m]}}
| align="center"| '''n''' {{IFA|[n]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
|-
| colspan=2|'''_Approximant_[[Alproksimanto|Alproksimanta]]'''
| align="center"| '''w''' <!--{{IFA|[w]}}
| &nbsp;
 
{{IPA|[ts]}}
| align="center"| '''dl''' {{IPA|[tɬ]}}
| align="center"| '''j''' {{IPA|[tʃ]}}
|
|
|
|
|
|-
| aspirated
|
| align="center"| '''ts''' {{IPA|[tsʰ]}}
| align="center"| '''tl''' {{IPA|[tɬʰ]}}
| align="center"| '''ch''' {{IPA|[tʃʰ]}}
|
|
|
|
|
|-
| ejective
|
| align="center"| '''ts' ''' {{IPA|[ts’]}}
| align="center"| '''tl' ''' {{IPA|[tɬ’]}}
| align="center"| '''ch' ''' {{IPA|[tʃ’]}}
|
|
|
|
|
|-
| colspan=2| '''Fricative'''
|
| align="center"| '''s''' {{IPA|[s]}}
| align="center"| '''ł''' {{IPA|[ɬ]}}
| align="center"| '''sh''' {{IPA|[ʃ]}}
|
| align="center"| '''x''' {{IPA|[x]}}
| align="center"| '''xw''' {{IPA|[xʷ]}}
| align="center"| '''x̣''' {{IPA|[χ]}}
| align="center"| '''h''' {{IPA|[h]}}
|-
| colspan=2|'''Nasal'''
| align="center"| '''m''' {{IPA|[m]}}
| align="center"| '''n''' {{IPA|[n]}}
|
|
|
|
|
|
|-
| colspan=2|'''Approximant'''
| align="center"| '''w'''
 
-->{{IFA|[w]}}
|
| align="center"| '''l''' {{IFA|[l]}}
| &nbsp;
|
| align="center"| '''y''' {{IFA|[j]}}
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
| &nbsp;
|
|}
</center><br>
<!--
== Vokaloj ==
 
<br><center>
{{IPA|[w]}}
{|class="wikitable"
|
| align="center"| '''l''' {{IPA|[l]}}
|
| align="center"| '''y''' {{IPA|[j]}}
|
|
|
|}
 
-->
==Vokaloj==
 
:{|class="wikitable"
|-
| _rowspan_rowspan=2|
| colspan=3 align="center"|'''_Tense_Streĉa/Longa'''
| colspan=3 align="center"|'''_Lax_Loza/Mallonga'''
|-
| align="center"|antaŭoantaŭa
| align="center"|centra
| align="center"|dorsodorsa
| align="center"|antaŭoantaŭa
| align="center"|centra
| align="center"|dorsodorsa
|-
| [[ferma]]
| fermi
| align="center"|'''mii<sup>.</sup>''' {{IFA|[mii:]}}
|
| align="center"|'''u<sup>.</sup>''' {{IFA|[u:]}}
| align="center"|'''mii''' {{IFA|[ɪ]}}
|
| align="center"|'''u''' {{IFA|[ʊ]}}
|-
| [[meza]]
| _mid_
| align="center"|'''e<sup>.</sup>''' {{IFA|[e:]}}
|
Linio 324 ⟶ 175:
|
|-
| [[malferma]]
| (malfermi, malfermita)
| align="center"|'''a<sup>.</sup>''' {{IFA|[a:]}}
|
Linio 331 ⟶ 182:
|
|
|} </center><br>
|}
::Vokaloj sekvitaj de "n" estas nazaligitaj.
 
== Eksteraj ligiloj ==
Vokaloj sekvis per "n" estas _nasalized_.
<!--
 
* [http://www.nveyak.com Aŭtoĥtona Vilaĝo de Eyak] (oficiala hejmpaĝo de la Tribo)
==Vowels==
* [http://multinationalmonitor.org/hyper/issues/1993/03/mm0393_09.html From Stewards to Shareholders: Eyaks Face Extinction] (~De Stevardoj al Akciuloj: Ejakoj alfrontas estingiĝon) (intervjuo)
 
:{|class="wikitable"
|-
| rowspan=2|
| colspan=3 align="center"|'''Tense/Long'''
| colspan=3 align="center"|'''Lax/Short'''
|-
| align="center"|front
| align="center"|central
| align="center"|back
| align="center"|front
| align="center"|central
| align="center"|back
|-
| close
| align="center"|'''i<sup>.</sup>''' {{IPA|[i:]}}
|
| align="center"|'''u<sup>.</sup>''' {{IPA|[u:]}}
| align="center"|'''i''' {{IPA|[ɪ]}}
|
| align="center"|'''u''' {{IPA|[ʊ]}}
|-
| mid
| align="center"|'''e<sup>.</sup>''' {{IPA|[e:]}}
|
|
| align="center"|'''e''' {{IPA|[ɛ]}}/'''æ''' {{IPA|[ɛ]}}
| align="center"|'''a''' {{IPA|[ə]}}
|
|-
| open
| align="center"|'''a<sup>.</sup>''' {{IPA|[a:]}}
|
|
| align="center"|'''a''' {{IPA|[a]}}
|
|
|}
 
Vowels followed by an "n" are nasalized.
 
-->
==Eksteraj ligiloj==
 
* [http://www.nveyak.com Aŭtoĥtona Vilaĝo de _Eyak_] (oficiala hejmpaĝo de la Tribo)
* [http://multinationalmonitor.org/hyper/issues/1993/03/mm0393_09.html De Stevardoj al (Akciuloj, Akciulas): _Eyaks_ (Vizaĝo, Edro) Estingiĝo] (intervjuo)
* [http://www.uaf.edu/anlc Alaska Aŭtoĥtona Lingva Centro]
* [http://www.redzone.org/pages/culture.htm _Eyak_Eyak Konservada Koncilio]
* [http://www.eyakcorporation.com La _Eyak_Eyak Korporacio] (_ANSCA_ANSCA Korporacio)
<!--
 
==External links==
 
* [http://www.nveyak.com Native Village of Eyak] (official homepage of the Tribe)
* [http://multinationalmonitor.org/hyper/issues/1993/03/mm0393_09.html From Stewards to Shareholders: Eyaks Face Extinction] (interview)
* [http://www.uaf.edu/anlc Alaska Native Language Center]
* [http://www.redzone.org/pages/culture.htm Eyak Preservation Council]
* [http://www.eyakcorporation.com The Eyak Corporation] (ANSCA Corporation)
 
-->
==Bibliografio==
* _Krauss_Krauss, MikaeloMichael E., ed. 1982. EnIn HonoriHonor deof _Eyak_Eyak: LaThe ArtoArt deof _Anna_Anna _Nelson_Nelson ElrabiHarry. _Fairbanks_Fairbanks: Alaska AŭtoĥtonaNative LingvaLanguage CentroCenter. ISBN 0-933769-03-2 (~Honore al Ejako: La Arto de Anna Nelson Harry)
* NovaNew _Yorker_Yorker, 6-aJune de junio6, 2005: "LastajLast VortojWords, A Language Dies" by [[Elizabeth Kolbert]] (~"Lastaj Vortoj, Lingvo Mortas" perde [[Elizabeto _Kolbert_Kolbert]]
 
<!--{{_NaNa-lang-stub_stub}}<!-->
 
==Bibliography==
* Krauss, Michael E., ed. 1982. In Honor of Eyak: The Art of Anna Nelson Harry. Fairbanks: Alaska Native Language Center. ISBN 0-933769-03-2
* New Yorker, June 6, 2005: "Last Words, A Language Dies" by [[Elizabeth Kolbert]]
 
{{na-lang-stub}}
 
-->
 
[[Kategorio:Mortaj lingvoj de Nordameriko]]
Linio 417 ⟶ 206:
[[Kategorio:Lingvoj laŭ alfabeto]]
 
[[ca:Eyak]]
[[de:Eyak]]
[[en:Eyak language]]
[[es:Eyak]]
[[fr:Eyak (langue)]]
[[ik:Eyak uqautchit]]
[[pl:Język eyak]]
[[fi:Eyak]]
[[tr:Eyak]]
 
{{ĝermo-lingvo}} <!--mankas priskribo de la morfologio kaj de la sintakso-->
 
[[Kategorio:Aŭtomate tradukitaj, kontrolindaj]]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Ejaka_lingvo"