|
[[Image:Carthage location.png|frame|right|Situo de Kartago estas indikita per la rugxaruĝa rondeto]]
'''Kartago''' estas [[Tunizio|Tunizia]] [[urbo]] (Fenice: קרת חדשת, Qart-hadasxthadaŝt = Nova Urbo, Greklingve: Καρχηδών, Arablingve: قرطاج kaj قرطاجة, Latinlingve: Carthago auxaŭ Karthago), kiu en antikva epoko estis komplete detruita de [[romianoj]] rezulte de longaj militoj inter kartaganoj kaj romianoj.
[[Image:Karthago.JPG|thumb|250px|Karthago]]
GxiĜi situas cxeĉe la bordo de Mediteranea maro, apud la [[cxefurboĉefurbo]] [[Tunizo]], kaj enhavas multajn historiajn ruinojn kaj la palacon, kie logxasloĝas la Prezidento de Tunizia Respubliko.
LauxLaŭ la tradicio, Kartago en la 9a jc a.Kr. estis fondita de regxinoreĝino [[Didona]] elde Tiro en Fenicio. Certe unualoke temis pri Fenica kolonio, utila por maristoj survoje al Hispanio, kie interalie trovigxistroviĝis la grava komerca urbo konata kiel [[Tarteso]], kiun oni ankauxankaŭ renkontas en la [[biblio|biblia]] libro [[Jona]].
En la [[Eneado]] de [[Vergilio]] legeblas, ke la [[Trojo|Troja]] heroo [[Eneo]] (Latine Aeneas) fugxisfuĝis el sia brulanta gepatra urbo Trojo, kaj ke post multa vagado, kun pluraj sxipojŝipoj plenaj je amikoj, li surbordigxissurbordiĝis cxeĉe Kartago, kiun jxusĵus tiumomente la regxinoreĝino Didona estis fondanta. Dank' al interveno de lia patrino, la Diino [[Venera]] (Latine Venus), Didona enamigxisenamiĝis je Eneo. Kiam post certa tempo la Dioj memorigis al Eneo, ke estas lia tasko fondi la praurbon el kiu pli poste estos fondita [[Romo]], li fornavigis, postlasante tute senesperan Didonan, kiu malbenis lin elde sia mem-ordonita brulsxtiparobrulŝtiparo, sur kiu sxiŝi sinmortigis.
Plipostaj generacioj en Romo konsideris tiun cxiĉi miton kiel bazon de la malamo inter Kartago kaj Romo.
Kartago iom post iom vastigis sian influon kaj potencon en okcidenta [[Mediteraneo]], interalie por uzi la minejojn en Hispanio ricxajnriĉajn je pluraj metaloj, sed ankauxankaŭ sur parto de [[Sardinio]] kaj [[Sicilio]].
[[Romo]] lauxlaŭ la tradicio fondita en la 8a jc a.Kr., iom post iom ekregis super tuta Italio, kie en la sudo estigxisestiĝis tensioj inter tie logxantajloĝantaj Grekoj kaj Kartaganoj. Tio estigis la Unuan Punikan Militon ([[Punikoj|puniko]] estas la Latina indiko por Fenico auxaŭ Kartagano - Latine Poenus auxaŭ Punicus); en 241 a.Kr. Romo venkis, kaj faris el Sicilio sian unuan [[provinco|provincon]]. La Dua Punika Milito (218-201) komencigxiskomenciĝis dank' al [[Hanibalo]]: el Hispanio, tra Sud-Francion, trans Alpojn (kun elefantoj!) li atakis armeojn de Romo en Italio, plurfoje venkobatis ilin, mortigis [[konsulo|konsulojn]], preskauxpreskaŭ konkeris Romon mem - sed fine, parte pro dauxradaŭra hezitema sinteno de Kartago (cxuĉu subteni lin finance, cxuĉu subteni per sendado de trupoj auxaŭ cxuĉu, anstatauxanstataŭ helpi al li, prefere favori politikajn rivalojn de Hanibalo en Kartago mem...) finfine Romo venkis. Hanibalo unue fugxisfuĝis al regxoreĝo [[AntiohxoAntioĥo]], fine al la eta regno [[Bitinio]], kie malinde li sinmortigis en 183. Je Roma flanko tiumilite famigxisfamiĝis i.a. Fabio la Granda ([[Fabio la Hezitema]]) kaj [[Publio Kornelio Skipiono]].
En la jaro 146 Skipiono Afrikano la Juna neniigis Kartagon (tiel nomata Tria Punika Milito).
En la jaro 122 a.Kr. la Roma [[tribunuso]] [[Kajo GrakhxoGrakĥo]] kadre de sia socia politiko faris senrezultan provon refondi Kartagon kiel ''Colonia Iunonia Carthago''. KontrauxisKontraŭis tion la [[senato]] de Romo. Post la murdo de GrakhxoGrakĥo lia plano estis forgesita.
Fine estis Kajo Julio [[Cezaro]], kiu ja realigis la renaskigon de Kartago: post sia venko super [[Gnaeus Pompeius Magnus|Pompejo]] en 46 a.Kr. Cezaro decidis, ree konstruigi urbon sur la malnova loko. CxiĈi tio realigxisrealiĝis efektive nur dum imperiestro [[AuxgustoAŭgusto]], kiu en 29 a.Kr. logxigisloĝigis tie 3000 kolonistojn. La urbo ricevis la nomon ''Colonia Iulia Concordia Carthago'' (Kolonio Julia Konkordo Kartago).
Precipe surbaze de komercado de greno kaj pot-farado la urbo rapide kreskis kaj floris. En la 2a jc p.Kr. kun siaj pli ol 300.000 logxantojloĝantoj Kartago estis post [[Romo]] kaj [[AntiohxioAntioĥio]] la tria urbo de l' [[Romia Imperio]].
Jam fine de la 2a jc en Kartago ekzistis granda [[kristanismo|kristana]] komunumo; pro sia amplekso gxiĝi estis apud Romo la cxefaĉefa [[episkopo|episkopa]] sidejo de l' okcidenta [[eklezio]].
La [[akto]] pri la ''Martiroj de [[Skilio]]'', kiujn oni mortigis en 180 p.Kr. en Kartago, estas la plej unua konservita ''kristana'' Latina teksto.
El la sama medio, sed de iom pli poste, restas al ni la famegaj ''Aktoj de [[Perpetua kaj FelicxitaFeliĉita]]'', du kristaninoj, el kies propramane verkita "taglibro" en la karcero oni ekhavas tre personan impreson pri ilia fido je Dio.
Gravaj ekleziaj auxtorojaŭtoroj kiel [[Tertuliano]] kaj [[Cipriano]] laboris en Kartago, kaj profunde influis la estigxantanestiĝantan kristanan Latinan literaturon. Samtempe plioftigxisplioftiĝis la [[persekutado]] de kristanismo, kaj Cipriano mortis [[martiro|martire]] en 258. Fine de la 4a jc [[AuxgustenoAŭgusteno de Hipono|AuxgustenoAŭgusteno]], kiu poste farigxisfariĝis la fama episkopo de [[Hipono]] studis en Kartago.
==Vidu ankauxankaŭ==
En Esperanto oni vidu en la unuaj du volumoj de [[Antologio_latina|Antologio Latina]].
| 