Tarnów: Malsamoj inter versioj

estro=Ryszard Ścigała||retposxtoretpoŝto=|

posxtkodopoŝtkodo-estraro=|

posxtopoŝto-estraro=|

logxantaroloĝantaro-dato=2005|

logxantaroloĝantaro=117560|

tel_antauxkodotel_antaŭkodo=(+48) 14|

posxtkodopoŝtkodo=33-100 do 33-110|

auxtokodoaŭtokodo=KT|

retpagxaroretpaĝaro=http://www.tarnow.pl|

'''Tarnów''' estas urbo en [[Malgrandopolio]] en sud-orienta [[Pollando]] kun 118 267 logxantojloĝantoj (2005), situanta cxeĉe du riveroj Dunajec kaj Biała Dunajcowa.

Spurojn de la homa aktivado tie oni trovas jam en la fina periodo de la glaciepoko. Tiam sur la tereno de la hodiauxahodiaŭa Tarnów setligxissetliĝis rangifer-cxasistojĉasistoj. Signife pli poste, cxarĉar lime de la 4-a kaj 5-a jarcentoj antauxantaŭ de nia erao la regionon atingis keltoj, kies tombejon antauxnelongeantaŭnelonge retrovis arkeologoj. La kreigxintakreiĝinta lime de la 11-a kaj 12-a jarcentoj vilagxovilaĝo, estis la gxermoĝermo de la hodiauxahodiaŭa urbo. GxiĜi ekde la komenco estis regxareĝa setlejo, kiun regxinoreĝino Judyta transdonis al la benediktana abatejo en [[Tyniec]], pri kiu cetere ni parolis antauxantaŭ unu semajno. Tiun fakton pruvas la dokumento de la papa legato, kardinalo el Toucy, kiu estadis en Pollando versxajneverŝajne en la 1124-jaro. Temas pri la la unua skriba informo pri Tarnów, ankorauxankoraŭ kiel la setlejo. La sekva menciio pri la urbo devenas nur el la komenco de la 14-a jarcento. La 7-an de marto de la 1330-a jaro la pola regxoreĝo Vladislavo la Kubuta per sia privilegio altigis la vilagxonvilaĝon Tarnów gxisĝis la rango de la urbo. GxiajĜiaj logxantojloĝantoj akiris la samajn rajtojn, kiujn gxuisĝuis la logxantojloĝantoj de Krakovo, tiam la cxefurboĉefurbo de Pollando. En la sama jaro oni finikonstruis kastelon por Spycimir Leliwita, la krakova vojevodo la dua - post la regxoreĝo - figuro en Pollando. La konstruajxokonstruaĵo, kies sole imponaj restajxojrestaĵoj konservigxiskonserviĝis gxisĝis hodiauxhodiaŭ trovigxistroviĝis tuj apud la hodiauxahodiaŭa urbo sur la monto de la [[sankta Marteno]]. Sed, la familio Leliwita estis tre firme ligita kun urbo. Iuj gxiajĝiaj reprezentantoj ekde la 15-a jarcento alprenis kiel la familian nomon, Tarnowski. Ili zorgis pri la evoluo de la urbo ia. atribuante apartajn rajtojn al komercistoj kaj metiistoj. En la urbon ekde gxiaĝia komenco alvenas poloniigxintajpoloniiĝintaj germanoj el Krakovo kaj Nowy Sącz. En la 15-jarcentaj kronikoj trovigxastroviĝas informoj pri judo Kalef, kiu translokigxistranslokiĝis cxiĉi tien el Lvovo kaj okupigxisokupiĝis pri silko-komerco. La urbon Tarnów celis ankauxankaŭ ricxajriĉaj skotaj familoj: Nikiels, Dun, Huyson, kiuj komercis kun preskauxpreskaŭ tuta EuxropoEŭropo. GxusteĜuste lauxlaŭ ilia iniciato en la urbo kreigxiskreiĝis la unuaj bankoj kaj komercaj kompanioj. Tamen la plej granda disfloro de la urbo ligxigxasliĝiĝas kun la silueto de Jan Tarnowski, granda regxareĝa hetmano. Li estis renesancstila homo: elstara komandanto, politikisto, verkisto. Inter la jaroj 1554-1560 liajn konsilojn oni notis en la urbaj libroj. Ili koncernis la funkciadon de la urbooficejoj, defendon kontrauxkontraŭ malamiko kaj dumincendiajn kondutregulojn por la logxantojloĝantoj. En la 16-a jarcento jaro en la urbo trovigxistroviĝis 200 domoj, en kiuj logxisloĝis 1200 personoj. Samtiom kiom nun nur en la Malnovurba Kvartalo de Tarnów. Jam tiam funkciis en la urbo kanalizo kaj lignaj akvokonkundukiloj, lernejo, sinagogo kaj kalvina pregxejopreĝejo. Post la morto de hetmano Jan Tarnowski en la 1561-a jaro italo Giovanni Maria Mosca alivorte Padovano skulptis por li en la katedralo de Dipatrino sarkofagon, kies alteco atingas preskauxpreskaŭ 14 metrojn. GxiĜi estas la plej granda cxiĉi speca monumento en Pollando kaj unu el la plej grandaj en EuxropoEŭropo. La trovigxantajntroviĝantajn figurojn de la hetmano kaj lia filo lauxlaŭ la natura grando oni skulptis 12 jarojn. Giovanni Maria Mosca Padavano projektis ankuxankŭ la urbodomon en Tarnów. Tamen la urboevoluon haltigis incendioj kaj militoj antauxintajantaŭintaj la dispartigojn de Pollando.

Fine de la 18-a jarcento en Tarnów enmondigxisenmondiĝis Józef Bem pli posta generalo kaj batalheroo favore al la libereco de Pollando kaj Hungario. Lia figuro ekzempligas la jam tiam konatan proverbon, pri „frat-kompaneco de polo kaj hungaro same dum la sabroskermado kiel ankauxankaŭ dum la drinkado”. La 19-a jarcento signas lavangan urboevoluon. Oni konstruis akvokondukilojn kaj instalis en la urbo gaslanternojn, aperis la unua gazeto, estis konstruitaj moderna elektrejo, kaj stacidomo. Tarnów farigxisfariĝis la distrika cxefurboĉefurbo kaj lauxvicelaŭvice diocezosidejo.

La urbo alportis ankauxankaŭ kontribuon al la reakiro de sendependeco de Pollando. CxiuĈiu kvina legiano de Józef Piłsudski devenis gxusteĝuste el tiu cxiĉi urbo. Tarnów estis ankauxankaŭ la unua urbo liberigita post la 123-jaraj dispartigoj, nokte inter la 30-a kaj la 31-a de oktobro de la 1918-a jaro. Sojle de la 2-a mondmilito en la urbo logxisloĝis 40 mil personoj. Ties duonon konsistigis judoj. GxusteĜuste el tiu cxiĉi urbo germanoj direktis la unuan transporton al Auschwitz-koncentrejo kaj Tarnów-logxantojloĝantoj pereis en gxiĝi kiel la unuaj.

La nunaj logxantojloĝantoj de la urbo asertas, ke se iu nur foje ekvidos ilian urbon sopiros al gxiĝi gxisĝis la vivfino. Ne sole pro gxiaĝia aparta atmosfero, tipa por multaj polaj urboj en la sudo. Ne nur pro tio, ke la Malnovurba Kvartalo konservis mezepokan konstruplanon kaj najbaras en gxiĝi konstruajxojkonstruaĵoj gotikaj kaj renesancaj. Nome, Tarnów rolis kiel rifugxejorifuĝejo por pluraj nacioj: judoj, germanoj, ukrainanoj, skotoj, auxstojaŭstoj, cxehxojĉeĥoj kaj aliaj kaj ties reprezentantoj lasis en la urbo siajn firmajn spurojn.

===Famaj naskigxintojnaskiĝintoj de la urbo===

[[Kategorio:Urboj de Pollando lauxlaŭ alfabeto]]