|
Io simila okazis ĉe la [[Inkaa imperio]], malvenkita [[Francisco Pizarro]] en [[1531]]. La unua epidemio de [[variolo]] okazis en 1529 kaj mortigis inter aliajn la imperiestron [[Huayna Capac]], patro de [[Ataŭalpo]]. Novaj epidemioj de variolo eksplodis en 1533, 1535, 1558 kaj 1565, kaj same de [[tifo]] en 1546, [[gripo]] en 1558, [[difterio]] en 1614 kaj [[morbilo]] en 1618.<ref>Mann, Charles (2006). ''1491''; Madrid:Taurus, pag. 133</ref> Dobyns ĉirkaŭkalkulis, ke 90 % de la populacio de la Inkaa Imperio mortis pro tiaj [[epidemio]]j.
== Debato pri ebla genocido kaj detruo de la indiĝenaj kulturoj ==<!--
[[Dosiero:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|thumb|220px|[[LienzoPentraĵo de Tlaxcala]]Tlakskalo (1552). La [[MatanzaMortigado de CholulaĈolula]]. AlgunosKelkaj sectoressektoroj sostienenasertas, queke estostiuj cuadrosartaĵoj callansilentas losla crímenesmurdojn perpetradosfare porde losla nativosindiĝenoj como loskiel [[sacrificios humanoshombuĉado]] y elkaj [[canibalismokanibalismo]], ykaj queke losla conquistadoreskonkeristoj habríanfavoris beneficiadola aindiĝenajn lospopolojn pueblosper indígenasprotekto protegiéndoloskontraŭ de esostiuj actosfaktoj. ComoTiele argumentooni citancitas ella relatorakonton de [[Bernal Díaz del Castillo]], cronistakronikisto de losla conquistadoreskonkeristoj, quienkiu cuentarakontas queke pocotuj antes deantaŭ la [[Conquista de México#Guerra y posterior alianza con Tlaxcala. Matanza de Cholula|MatanzaMortigado de CholulaĈolula]], losla aliadostlakskalaj tlaxcaltecasaliancanoj lediris habrían dicho aal [[La Malinche|la esclava-amantekunulino de CortésKorteso]]: {{cita|''MiraRigardu, MalincheMalinĉe, quetiu estaurbo ciudadmalbonfartas estáĉar deni malascias manerake porqueĉinokte sabemosili quebuĉoferis estaal nochesia han sacrificado a su ídoloidolo, quekiu esestas el de la guerramilita, sietesep personaspersonojn, yel loskiuj cincokvin de ellos sonestis niñosinfanoj, parapor queke lestiu devenkigu victoriailin sobresuper vosotrosvi.''<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01715418982365098550035/ima0283.htm Díaz de Castillo, Bernal (1575). ''Historia verdadera de la conquista de Nueva España''. T.I, pag.paĝo 283, Biblioteca Virtual Cervantes]</ref>}} EnMale sentidoaliaj contrariosektoroj otrosasertas, sectoreske sostienenla quekonkeristoj losdemoniigis conquistadoresla demonizaron a los indígenasindiĝenojn, creando unakreante [[leyendanigra negralegendo|nigran legendon]] concele elfaciligi finla degenocidon facilitarkaj el genocidio y explotaciónespluatado de todos losla pueblosindiĝena indígenaspopolaro.]]
Ekzistas akra debato pri la konsidero de [[genocido]] de la agado de la hispanaj konkeristoj en Ameriko en kiu oni esprimis diversajn vidpunktojn:
*'''Konstanta genocido fare de la eŭropaj koloniaj potencoj kaj la amerikaj ŝtatoj:''' la [[Pintokunveno de la Indiĝenaj Popoloj de Ameriko]] konsideras, ke la konkero fare de ĉiuj eŭropaj potencoj estis fizika kaj kultura genocido kaj ke tiu genocido estis pluigata de la amerikaj ŝtatoj.
*'''Genocido fare nur de hispanoj:''' tiun sintenon defendas kelkaj [[anglosakso|anglosaksaj]] fakuloj kaj rilatas al la nomita [[nigra legendo]] kiu laŭ kelkaj estis kreata ĉefe de Britio kiam tiu luktis por la povo en Ameriko kontraŭ la Hispana Imperio.
*'''Genocido fare de la naciaj ŝtatoj:''' tiu sinteno neas ke la eŭropaj potencoj kaŭzis indiĝenan genocidon, sed asertas, ke diversaj naciaj amerikaj sendependaj ŝtatoj misfaris genocidojn dum la konkero de indiĝenaj teritorioj.
*'''Civiliza agado:''' tiu sinteno neas ke la konkero de indiĝenaj teritorioj fare de eŭropaj potencoj aŭ amerikaj ŝtatoj kaŭzis evidentan malpliigon de la indiĝena populacio kaj asertas male ke tiu havis civilizan resulton kiu permesis [[kristanismo|kristanigi]] la indiĝenojn, kio estus pliboniginte ties vivkvaliton.
*'''Civiliza agado fare de precciza potenco:''' kiel varianto de la antaŭa sinteno, kelkaj sektoroj asertas ke kelkaj statoj agadis humanece dum la konkero de la indiĝenoj, sed alia tute ne, kiu kaŭzis genocidojn en kelkaj kazoj.
*'''Amasmortado pro malsanoj:''' tiu sinteno agnoskas ke okazis amasmortado de indiĝenoj, sed pro la nevola transmisio de malsanoj kaj pro tio konsideras, ke tio ne estu konsiderata genocido.
*'''Genocido kiel anakronismo:''' kelkaj sektoroj asertas ke la genocido estas anakronisma bildo apartenanta al la [[20a jarcento]] kaj ne estu uzata por analizi la mortaro de indiĝenoj inter la 16a kaj la [[19a jarcento]]j.
*'''Intermezaj sintenoj:''' ekzistas multnombraj intermezaj sintenoj kiuj konsideras ke okazos perforto sed kiu ne atingis la gravon de genocido.
Existe un fuerte y apasionado debate sobre la calificación de [[genocidio]] de la acción de los conquistadores españoles en América en el que se han expresado diversos puntos de vista:
*'''Genocidio continuado realizado por las potencias coloniales europeas y los estados americanos:''' la [[Cumbre de los Pueblos Indígenas de América]] considera que la Conquista realizada por todas las potencias europeas fue un genocidio físico y cultural y que ese genocidio ha sido continuado por los estados americanos.
*'''Genocidio realizado sólo por los españoles:''' esta posición suele ser sostenida entre otros por algunos [[anglosajón|anglosajones]] y está en ese caso posiblemente relacionada con la llamada [[leyenda negra española]] que algunos sostienen fue impulsada principalmente por Gran Bretaña cuando pugnaba por el poder en América con el Imperio Español.
*'''Genocidio de los estados nacionales:''' esta posición niega que las potencias europeas hayan causado un genocidio indígena, pero sostiene que varios de los estados nacionales americanos independizados, cometieron genocidios al conquistar territorios indígenas.
*'''Acto civilizador:''' esta posición niega que la Conquista de territorios indígenas por parte de potencias europeas u estados americanos haya causado un descenso sensible de la población indígena y sostiene por el contrario que tuvo un resultado civilizador que permitió también [[cristianismo|cristianizar]] a los indígenas, lo que habría mejorado su calidad de vida.
*'''Acto civilizador de una determinada potencia:''' como variación de la postura anterior, ciertos sectores sostienen que algunos países han actuado de manera humanitaria al conquistar a los indígenas, pero otros no, llegando a causar genocidios en ciertos casos.
*'''Muerte masiva por enfermedades:''' esta posición reconoce que hubo una muerte masiva de indígenas, pero la atribuye a las transmisión involuntaria de enfermedades y por lo tanto considera que no debe ser denominada genocidio.
*'''Genocidio como figura anacrónica:''' algunos sectores sostienen que el genocidio es una figura anacrónica correspondiente al siglo XX y que no debe ser utilizada para analizar la mortandad de indígenas entre el siglo XVI y el siglo XIX.
*'''Posiciones intermedias:''' existen numerosas posiciones intermedias que consideran que existieron excesos y abusos, pero que no alcanzaron la magnitud de un genocidio.
-->
==Notoj==
| 