Vikipedio

Sauda Arabio: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
SieBot (diskuto | kontribuoj)
168 505 redaktoj
e Robot: Automated text replacement (-{{[Cc]ommons\|Category: +{{projektoj|commonscat=)
korektis la nomon
Linio 1:
{{Landtabelo |
| nomoenlokalingvo = السعودية <br /> as-Suudijah <br /> SaŭdaSauda Arabio
| flago = [[Dosiero:Flag_of_Saudi_Arabia.svg|150px|Flago de SaŭdaSauda Arabio]]
| blazono = [[Dosiero:Coat of arms of Saudi Arabia.svg|100px|Blazono de SaŭdaSauda Arabio]]
| nacia himno = [[As-Salam Al Malaki]]
| nacia devizo = Estas neniu dio sed Dio, kaj Mohamedo estas lia mesaĝisto
Linio 33:
| MEP pokapa = $ 21.200
}}
'''SaŭdaSauda Arabio''' aŭ '''SaŭdaSauda Arabujo''' (arabe '''السعودية''' [as-Suudijah]) estas lando en sud-okcidenta [[Azio]], sur la [[Araba Duoninsulo]] (proksime al [[Afriko]]), kies plej parton okupas, ĉar la aliaj landoj nome [[Kuvajto]], [[Kataro]], [[Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]], [[Omano]] kaj [[Jemeno]] okupas nur la sudan kaj orientan (nekomplete) partojn de la duoninsulo; kvankam tio ne estas granda avantaĝo ĉar plej parto de la teritorio de SaŭdaSauda Arabio estas [[dezerto]]. Krom la supre menciitaj landoj, SaŭdaSauda Arabio limas ankaŭ kun [[Irako]] kaj [[Jordanio]] norde.
 
Temas pri unu el la plej riĉaj landoj en la mondo danke al ties produktado de [[nafto]]. Krome ĝi estas la naskiĝlando de [[Islamo]].
 
La vorto "SaŭdaSauda" estas aludo al la nomo de la reĝa famiio kaj pro tio nur tiu ĉi lando, krom [[Liĥtenŝtejno]], en la mondo havas nomon rilate al tio.
 
<UL>
<LI>'''Landkodo:''' SA.
<LI>'''E-nomo:''' (alternativaj nomoj) SaŭdiSaudi-Arabio, Sauda Saud-Arabio; (oficiala plena nomo) SaŭdarabiaSaudarabia Reĝlando.
<LI>'''Nacia nomo:''' ''al-Mamlakat al-Arabijat as-Suudijah'', '''المملكة العربية السعودية'''
<LI>'''Areo:''' 2.150.000 km²
<LI>'''Politika sistemo:''' absoluta [[monarĥio]].
<LI>'''Ŝtatestro: '''[[reĝo]] [[AbdulaĥoAbdulaho de SaŭdaSauda Arabio]] ([[2005]]).
<LI>'''Adm. divido:''' 13 provincoj: al-Bahah; al-Hudud aŝ-Ŝamalijah; al-Ĝaŭf; al-Madinah; al-Kasim; ar-Rijad; aŝ-Ŝarkijah (orienta provinco); Asir; Hail; Ĝizan; Makkah; Naĝran; Tabuk.
<LI>'''Ĉefurbo:''' [[Rijado]] (ar-Rijad, 1.125 mil).
<LI>'''Urboj: ''' [[Ĝido]] (Ĝiddah, 1.300 mil), [[Mekao]] (Mekka, 550 mil), [[at-Taif]] (300 mil), [[Medino]] (Medina, 290 mil).
<LI>'''Loĝantaro:''' 18.979.000 (1995), inter ili saŭdarabojsaudaraboj - 83,5%, jemenaj araboj - 8,7%.
<LI>'''Ŝtatlingvo:''' [[araba lingvo|araba]].
<LI>'''Kredantoj:''' [[islamanoj]] ([[vahabismo|vahabitoj]]).
<LI>'''MNP:''' totala - 143 mlrd $; pokapa - 7.040 $.
<LI>'''Eksporto:''' [[nafto]], [[greno]], [[daktilo]]j.
<LI>'''Monunuo:''' saŭdasauda rialo.
<LI>'''Organizoj:''' [[UNO]] ([[1945]]).
<LI>'''Historio:''' en nunaj limoj ĝi ekzistas de [[1926]], kiam unuiĝis princlandoj situantaj en [[Araba duoninsulo]] - [[Hiĝazo]], [[Naĝdo]] ka. Tiun batalon gajnis reganto de Naĝdo [[Abd al-Aziz as-Saud]], kiu fariĝis reĝo de SaŭdaSauda Arabio en [[1932]].
<LI>'''Heredaĵo:''' Riado (moderna arkitekturo, [[Masmaka kastelo]], [[Diraja]]), Mekko kaj Medino (islamaj sanktejoj), Ĝiddah (malnova urbo, muzeo), [[Hufuf]] (oazo, fortikaĵo [[Kasr Ibrahim]]).
</UL>
Linio 70:
La ĉefurbo, Rijado, spertas mezaveraĝan temperaturon de 42°C kaj 14°C en januaro. Diference Jedaho en la okcidenta marbordo spertas temperaturon de 31°C en julio kaj 23°C en januaro.
 
La ĉefaj urboj de SaŭdaSauda Arabio estas [[Rijado]] (la ĉefurbo de la Regno), [[Dammamo]], [[Ĝido]], [[Mekao]] kaj [[Medino]]. La urboj de [[Mekao]] kaj [[Medino]] ekstaras pro ties religia signifo por islamanoj aŭ sekvantoj de [[Islamo]]. La unua loĝigas la [[Kaaba]], kio laŭ la [[Korano]] troviĝas en la loko kie Abrahamo ekkomencis ĉiun unudian religion; la dua loĝigas la [[moskeo]]n de la Profeto [[Mohamedo]]. La eniro kaj restado en ambaŭ sanktaj urboj estas malpermesitaj al neislamanoj.
 
[[Ĝido]] estas grava havenurbo ĉe la [[Ruĝa Maro]] kaj estas la enirejo por la afrikaj pilgrimantoj.
 
En [[Dammamo]] troviĝas la ĉefa centro de ekspluatado de la riĉaj kuŝejoj de [[nafto]] de SaŭdaSauda Arabio.
 
== Historio ==
[[Dosiero:Abdullah of Saudi Arabia.jpg|thumb|left|La reĝo AbdullahoAbdulaho de SaŭdaSauda Arabio]]
La saŭdasauda ŝtato ekis en la araba duoninsulo ĉirkaŭ [[1750]]. Loka guberniestro, [[Muhammad bin Saud]], unuigis fortojn kun islama reformisto nome [[Muhammad ibn Abd-al-Wahhab]], kreinto de la religia sekto de [[vahabismo]], por krei novan politikan enton. Dum la venontaj 150 jaroj, la fortunoj de la familio SaŭdSaud supreniris kaj malsupreniris foje dun la saŭdajsaudaj guberniestroj luktis kontraŭ [[Egiptio]], la [[Otomana Imperio]], kaj kontraŭ aliaj arabaj familioj por la kontrolo sur la duoninsulo. La moderna saŭdasauda ŝtato estis fondita de la lasta reĝo Abdul Aziz Al-SaŭdSaud (internacie konata kiel [[Ibn SaŭdSaud|Abdul Aziz Ibn SaŭdSaud]]).
 
En [[1902]], Abdul Aziz Ibn SaŭdSaud konkeris la urbon [[Rijado]]n, la dumjarcenta ĉefurbo de la dinastio Al-SaŭdSaud, al la rivala familio Al-Rashid. Poste li konkeris Al-Ahsa, Al-Qatif, la reston de Nejd, kaj Hijazon inter [[1913]] kaj [[1926]]. La 8an de januaro de [[1926]], Abdul Aziz Ibn SaŭdSaud iĝis la reĝo de Hijazo. La 29an de januaro de [[1927]] la reĝo de Nejdo (la antaŭa titolo de Nejdi estis nur [[sultano]]). Per la traktato de Ĝido, subskribita la 20-an de majo de [[1927]], [[Britio]] agnoskis la sendependon de la regno de Abdul Aziz (tiam konata nur kiel regno de Hijazo kaj Nejdo). En [[1932]], tiuj regionoj estis unuigitaj kiel la Regno de SaŭdaSauda Arabio.
 
Malkaŝo de [[nafto]] en marto de [[1938]] transformis ekonomie la landon, kaj eĉ grande legitimis la landon kiel veran ŝtaton. La reĝo Faisal estis murdigita de sia nevo la 25an de marto de [[1975]] kaj sukcedis Jalid. SaŭdaSauda Arabio ĝuas proksiman rilaton kun multaj okcidentaj landoj, malproksimaj laŭ kulturo, sed kiuj aĉetas nafton el SaŭdaSauda Arabio.
 
== Ekonomio ==
[[Dosiero:On the Dhahran-Al Khobar Highway.jpg|300px|thumb|Aŭtoŝoseo Dhahrano-Al Khobaro]]
 
SaŭdaSauda Arabio ĝuas ekonomion bazitan sur [[nafto]] kaj la registaro forte kontrolas la ĉefajn ekonomiajn agadojn de la lando. La naftorezervoj en la jaro [[2003]] atingis 260 mil milionojn da bareloj, tio estas 24% de la certaj rezervoj en la mondo. Ĝi estas la unua lando eksportantaj de nafto kaj la estra lando en la landaro de la OPEP. La nafta sektoro reprezentas 75% de la buĝetaj enspezoj de la lando, 40% de ĝia [[MEP]] kaj 90% de ĝiaj enspezoj pro eksportaro. Pro naftoproduktado, granda parto de marbordo kaj de teritorio estas danĝere poluita.
 
Proksimume 35% de la MEP devenas el la privata sektoro. SaŭdaSauda Arabio ludis gravan rolon en la penoj de la OPEP en 1999 por plialtigi la [[naftoprezo]]jn, malpliigante sian produktadon. Ĵuse pro la plialtigo en naftomendo la enspezoj pro tiu koncepto ege plialtiĝis kaj oni supozas por 2005 buĝetan pluson de pli da 28 mil milionoj de [[dolaro]]j.
 
== Demografio ==
[[Dosiero:Hills2.jpg|300px|thumb|left|Domoj en montaretoj de Dhahrano]]
 
La loĝantaro de SaŭdaSauda Arabio en 2007 estas supozata ĉirkaŭ 27,6 milionoj, inkludante ĉirkaŭ 5,5 milionoj da eksterlandanoj. Ĝis [[1970-aj jaroj]], plej parto de la loĝantaro estis nomada aŭ duonnomada; pro la rapida kresko kaj ekonomia kaj urba, pli da 95% de la loĝantaro estas nuntempe setligita. La averaĝo de naskoj estas 29,10 naskoj por 1.000 personoj. La averaĝo de morteco estas nur de 2,55 mortoj por 1.000 personoj. Kelkaj urboj kaj oazoj havas densecojn de pli da 1.000 personoj por km².
 
La plej parto de la saŭdanojsaudanoj estas etne araboj. Kelkaj estas de miksita etna deveno kaj posteulas el turkoj, iranoj, indonezoj, hindoj, afrikaj kaj aliaj; la plej parto enmigris kiel pilgrimintoj kaj loĝas en la regiono de Hijazo ĉe la marbordo de la Ruĝa Maro. Multaj araboj de najbaraj landoj estis dungitaj en la regno. Estas signifa nombro de aziaj enmigrintoj, ĉefe el [[Barato]], [[Pakistano]], [[Bangladeŝo]], [[Indonezio]] kaj [[Filipinoj]]. Estas malpli da 100.000 okcidentanoj en [[SaŭdaSauda Arabio]].
 
La preciza religia demografio ĉe SaŭdaSauda Arabio estas malfacile kalkulebla, ĉar la registaro informas, ke 100% de la civitanaro estas islamano.
 
== Kulturo ==
La kulturo de SaŭdaSauda Arabio disvolviĝas ĉefe ĉirkaŭ la islama religio. Unu el la folkloraj ceremonioj plej elstaraj estas la Ardhao kio estas la tradicia danco de la lando. La glavodanco estas bazita sur beduena tradicio; la tamburoj markas la ritmon kaj poeto deklamas versojn dum viroj portantaj glavojn dancas kun ŝultro ĉeŝultre. La folklora muziko nomita "Al-sihba de Hijazo" havas sian devenon en la araba Andaluzio. En Mekao, Medino kaj Ĝido, la dancas enhavas muzikilon nomitan "al-mizmar", kio estas simila al okcidenta [[hobojo]].
 
La arabaj vestaĵoj estas tre simbolaj, reprezentantaj la rilaton de la homo kun la tero, la pasintecon kaj Islamon. La liberaj kaj ondecaj vestaĵoj respegulas la praktikecon de la vivo en lando kie hegemonias la dezerto. Tradicie la viroj uzas elkotonan aŭ ellanan vestaĵon kio kovras ilin ĝis la [[maleolo]]j (konat kiel "taub") kaj la "gutra" (kvadrata elkotona tuko kiun oni survestas sur la kapo kaj restas tie danke al per kordonoj de diferencaj stiloj). Por maloftaj malvarmaj tagoj, la viroj uzas mantelon el kamela hararo nomita "biŝt". La vestaĵoj de la virinoj ofte estas ornamitaj de tribaj motivoj, moneroj kaj metala fadeno. Se ili eliras el hejmo, la virinoj devas uzi longan nigran mantelon (abaja) kaj vualon (niqab). La islama leĝo ne aplikiĝas al eksterlandanoj, sed oni rekomendas modeston kaj taŭgecon en la vestaĵaro.
Linio 109:
Teatroj kaj kinejoj estas malpermesitaj, ĉar la tradicio de [[vahabismo]] konsideras tiujn instituciojn nekongruajn kun Islamo. Tamen, en kelkaj privataj lokoj eblas trovi teatrajn, lokmuzikajn ludojn kaj aliajn artajn agadojn, sed ne filmojn. Ĉiujare celebriĝas la "Jenadrijaho" kio konsistigas folkloran festivalon.
 
Aktuale ne ekzistas distra turismo en SaŭdaSauda Arabio. Por eniri en la landon necesas vizo kiun oni donas nur por negocoj, laboro aŭ familiaj vizitoj. Por atingo de vizo ĝenerale necesas havi protektanton ĉu partikularan ĉu entreprenon, kiu sendas invitilon por peti la vizon al la ambasadejo de SaŭdaSauda Arabio en sia lando. Ĝis 1999 la vizoj inkludis limigon de la areo vizitebla laŭ permeso. Nun ĉio estas pli libera.
Ekde la [[fervojo]] de [[Lawrence de Arabio]] ĝis dezertaj pejzaĝoj kun rokaro aŭ grandaj ampleksejoj el [[duno]]j, kun longaj marbordaj dezertaj etendiĝoj, la lando prezentas grandan naturan riĉon.
Linio 122:
[[Dosiero:Masjid_Al_Haram._Mecca,_Saudi_Arabia.jpg||250px|thumb|[[Moskeo al-Haram]], [[Mekao]].]]
[[Dosiero:Masjid_Nabawi._Medina,_Saudi_Arabia.jpg||250px|thumb|Moskeo al-Nabavi, [[Medino]].]]
La du lokoj plej sankatj de Islamo troviĝas en tiu ĉi lando en la urboj de Mekao kaj Medino. Kvinfoje ĉiutage, la islamanoj de tutmonde estas alvokitaj preĝi en la direkto de Mekao. Semajnfino en SaŭdaSauda Arabio estas ĵaŭdo kaj vendredo. La islama unudia religio asertas havi la samajn radikojn kiel [[Judaismo]] kaj [[Kristanismo]]. Tamen, la praktiko de kristanismo, la elstarigo de preĝejoj kaj la teno de religia kristana materialo estas malpermesitaj. Al judoj oni malpermesas la eniron en la lando. La Korano estas la konstitucio de SaŭdaSauda Arabio kaj la [[ŝario]] (islama leĝo) estas la bazo de ties leĝa sistemo kaj oni ne povas praktiki alian religion en la lando.
Islamo malpermesas konsumon de porkaĵoj kaj alkoholo kaj tiu leĝo aplikiĝas akre en la tuta lando. Ekzistas institucio en la lando konata kiel "Mutava" aŭ religia polico konata ankaŭ kiel Polico por Stimulado de Virto kaj Malstimulado de Malvirto. Ĝi disponas de 3.500 oficiroj kaj miloj da volontuloj, kies tasko estas plenumigi la islaman leĝon. Ili povas aresti ĉiun viron aŭ virinon kiuj estus kunaj publike sen esti samfamilianoj kaj povas malpermesi kaj reteni produktojn, kiel ludoj, KDoj, okcidenta muziko, filmoj kaj aliaj produktoj kiujn ili konsideras nekongruajn kun la leĝoj de la ŝario.
Linio 128:
Kiel ekzemplo, la 11an de marto de [[2002]], la "Hai'ah" (aŭ religiaj policanoj) evitis, ke lernantinoj eskapu el incendia lernejo en Mekao ĉar ili ne surhavis la surkapajn tukojn nek la "abaja" (nigra mantelo). Mortis 15 lernantinoj kaj 50 estis vunditaj en tiu okazaĵo. La kritiko kontraŭ tiu ago etandiĝis tutmonde kaj la Mutavaanoj estis kondamnitaj de la religiaj juĝistoj pro tiu ago.
Dum fasta monato [[Ramadano]] kaj islamanoj kaj neislamanoj devas celebri la faston ordonitan de la religiaj leĝoj de la [[ŝario]]. Fumi, manĝi aŭ trinki publike dum tiu monato ricevos karceropunon por saŭdanojsaudanoj, aŭ tujan forpelon de la lando por eksterlandanoj.
 
Kelkaj milionoj da islamanoj pilgrimas ĉiujare dum la [[hajo]] al [[Mekao]] kaj la aliajn njabarajn sanktajn lokojn de [[Islamo]], kio realiĝas en specifajn datoj de la islama kalendaro, aŭ dum la malgranda pilgrimado aŭ [[umrah]] kiu realiĝas en ĉiu epoko de la jaro.
Linio 135:
{{Ŝtatoj en Azio}}
<gallery>
Dosiero:SaudiArabiaNumbered.png|<!-- thumb|left|180px|(Provincoj, Provincas) de (SaŭdaSauda Arabio, Sauda Arabujo, Saud-Arabujo) -->
</gallery>
<br clear=all>
 
== Vidu ankaŭ jenon: ==
* [[Listo de urboj de SaŭdaSauda Arabio]]
{{projektoj|commonscat=Saudi Arabia}}
 
== Eksteraj ligiloj ==
{{el}} http://www.saudinf.com <!-- _Saudi_ (Arabeca, Araba) Informa Rimedo -->
{{el}} http://www.asinah.net/saudiarabia.html <!-- SaŭdaSauda Arabio -->
{{el}} http://www.toursaudiarabia.com <!-- Virtuala Vojaĝo de (SaŭdaSauda Arabio, Sauda Arabujo, Saud-Arabujo) -->
{{el}} http://www.amirbutler.com/archives/2004/01/07/5 <!-- _Amir_ Butlero: Lasi ŝanĝi en (SaŭdaSauda Arabio, Sauda Arabujo, Saud-Arabujo) al la _Saudis_ -->
 
{{Link FA|ar}}
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Sauda_Arabio"