|
|}
'''Sudetoj''' ([[ĉeĥa lingvo|ĉeĥe]]: ''Sudety'', ''Krjkonošsko-jesenická subprovincie'', [[germanaPola lingvo|germanepole]] ''SudetenlandSudety'', [[Polagermana lingvo|polegermane]] ''Kraj SudetówSudeten'') estas nomomontaro poren limregionaj regionoj de [[ĈeĥioOrienta Eŭropo]], en kiuj superis germana loĝantaro.
Deveno de la nomo '''Sudetoj''' ne estas unusignifa. La plej ofta klarigo asertas, ke la devena geografia termino ''Sudéta'' estas vorto de [[keltoj|kelta]] deveno, kunmetita el la gramatika bazo ''Sud-'' (apro) kaj sufikso ''-éta'' (arbaro), sume do „Arbaro de aproj“. Iam oni notas alian klarigon, ekz. helpe de malnovĝermana vorto „Sudtha“, tradukata kiel „arbaro“. La termino estas dokumentita jam en malnovtempo ĉe [[Ptolemeo|Klaudius Ptolemeo]].
== Sudetoj en la [[20-a jarcento]] ==
Post la [[unua mondmilito]] la nove estiĝinta [[Ĉeĥoslovakio]] gvidis armitajn konfliktojn je disputeblaj limregionaj teritorioj (kiel eĉ ekz. kontraŭ [[Pollando]] je suda parto de [[Silezio]] eĉ ne iu jam tiam parolinte pri Sudetoj). En tiama koncepto la armeo, sed eĉ policaj taĉmentoj subpremante sociajn maltrankvilojn, ofte nacie kolorigitaj, subtenis tion. Eĉ civiluloj, la ĉeĥoslovakaj civitanoj de ĉiuj nacioj, sed eĉ ankaŭ de la germana nacieco estis pafmortigitaj de la ĉeĥoslovakaj soldataroj en interbataloj. Pli malfrue tiuj ĉi viktimoj estis uzataj al intensigo de konfliktoj, precipe en Sudetoj.
== [[Silezio]], [[Pollando]] ==
Sudetoj de komence evidente ensumigis sole montarojn en sudokcidento de [[Silezio]], sed baldaŭ ĝi markis la tutan sistemon de la montaro ekde la malsupra fluo de rivero [[Ohře]] ĝis rivero [[Odro]], do nordan parton de montaroj [[Ercmontaro]], [[Luzacia Montaro]], [[Jizerské hory]], [[Gigantmontaro]](Karkonoŝe),Rudawy Janowickie, montĉenoj: Kaczawskie, Walbrzyskie, Kamienne(Ŝtonmontaroj),Sowie(Strigmontaro), Bardzkie, [[Stolowe]](ĉeĥe:Stieny), Bystrzyckie, Zlote (ĉeĥe: Rihlebske Hory), Masivo de Snieznik(Ĉeĥe:Kralicky Sneznik) [[Orlické hory]], kaj [[Jeseníky]]. En la [[pola lingvo]] la nomo Sudetoj markas ankaŭ zonon de valo de [[Elbo]] ĝis [[Moravia pordego]].
== [[Aŭstrio]] ==
Kiam [[Ĉeĥoslovakio]] en la jaro [[1918]] estis estiĝinta, per la termino Sudetoj oni markis unu el kvar provincoj, kiuj en [[oktobro]], [[decembro]] de [[1918]] servis al klopodoj de [[Aŭstrio|aŭstria]]-[[Germanio|germana]] minoritato pri forŝiro de limregiona teritorio de Ĉeĥoslovakio kaj ties aligon al [[Aŭstrio]]. La ĉeĥoslovaka registaro aligis sen pli grandaj armeaj agadoj la teritorion de ĉiuj kvar provincoj inter la [[1-a de decembro]] ĝis la [[20-a de decembro]] de [[1918]].
Sudetoj en norda [[Moravio]] ensumigis la teritorion proksimume kun areo 6 543 km<sup>2</sup> kun proksimume 650 000 loĝantoj kaj centro en urbo [[Opava]].
En la 20-aj kaj la 30-aj jaroj de la [[20-a jarcento]] la termino Sudetoj oni komencis uzi por plimulto da limregionaj teritorioj de Ĉeĥaj landoj (inkluzive de [[Moravio]] kaj [[Silezio]]), kie vivis ĝis la jaro [[1945]] – [[1946]] granda germana minoritato (3 ĝis 3,5 milionoj da loĝantoj).
== [[Germanio]] ==
La termino, kiu akiris teritorie politikan enhavon, estis misuzita de germanaj [[naziismo|naziistoj]] subtenata de parto de germana loĝantaro de Sudetoj (precipe de Sudetgermana partio, SdP) al disbato de la demokratia [[Ĉeĥoslovakio]]. Tiu ĉi teritorio estis nome ekde la [[10-a jarcento]] neniam dubita parto de Ĉeĥa ŝtato, respektive lando de Ĉeĥa Krono, kvankam ĉi tie ekde la [[13-a jarcento]] vivis germana loĝantaro, kiu ĉi tie havis majoritaton. Post [[munkena interkonsento]] ([[1938]]) estis kiel Sudetoj markata la plena teritorio rezignita de Ĉeĥoslovakio sub premo pere de grandpotencoj al la hitlera [[Germanio]].
Kiam estis kreita [[Protektorato Bohemio kaj Moravio]] laŭ decidiĝo de [[Adolf Hitler|Hitler]] el [[aprilo]] de [[1939]] la pli granda parto de Sudetoj, la t.n. ''Sudetengau'' (''Gau-Sudetenland''), fariĝis teritorie administra tutaĵo de la [[Tria regno]] ensumigante regionon ekde [[Domažlice]] ĝis [[Ostrava|Moravia Ostrava]] kun centro en [[Liberec]], kie havis sidejon regna regiona administranto [[Konrad Henlein]]; la teritorio dividiĝis en 3 distriktojn: [[Cheb]] ([[germana lingvo|germane]] Eger), [[Ústí nad Labem]] (Aussig) kaj urbon [[Opava]] (Troppau). La resto de la teritorio en sudo estis aligita al la eksa [[Aŭstrio]].
== Renovigita [[Ĉeĥoslovakio]] ==
Post la malvenko de la [[naziismo|naziisma]] [[Germanio]] estis la plena rezignita limregiona teritorio redonita reen al [[Ĉeĥoslovakio]] kaj samtempe surbaze de [[Postupima Kontrakto]] de la venkintaj grandpotencoj ([[1945]]) estis granda parto de la germana loĝantaro forloĝigita el Ĉeĥoslovakio, kiam la t.n. sovaĝa forŝovo kunigita kun multe da ekscesoj okazis kontraŭleĝe fakte jam de majo de [[1945]].
== Hodiaŭ ==
Dum per [[Ĉeĥoslovakio|ĉeĥoslovaka]]-[[Aŭstrio|aŭstria]] kontrakto estis la demando de kompenso de la forŝirita germana loĝantaro ĝis [[Aŭstrio]] en la fakto solvita, kelkaj [[sudetaj germanoj]], spite al fermita ĉeĥa-germana deklaro (ratifita en [[1997]]), ili ne konsideras problemon de sia forŝovo kaj konfisko de la posedaĵo surbaze de „kolektiva kulpo“ de [[dekretoj de Beneš]] kiel fermita.
''(Noto: Jura problemo estas, aŭ povus esti, de kelkaj ĉeĥaj politikistoj emfazataj „kontinuecon“ de la hodiaŭ jam arĥaiĝintaj dekretoj de Beneš kaj jura aranĝo de hodiaŭa Ĉeĥio. Sed la jurbazoj de ŝtatoj de la hodiaŭa Eŭropo estas fonditaj en moderna koncipo de la rajto.) ''
== Rilataj temoj ==
*[[Forpelo de ĉeĥoj el Sudetoj en la jaro 1938]]
*[[Ellandigo de germanoj el Ĉeĥoslovakio]]
{{CZ-templinio}}
[[Kategorio:Aŭstrio]]
[[Kategorio:Ĉeĥoslovakio]]
[[Kategorio:Germanio]]
[[Kategorio:Pollando]]
[[ca:Sudets]]
[[bg:Судетска област]]
[[cs:Krkonošsko-jesenická subprovincie]]
[[ca:Sudetenland]]
[[csda:SudetySudeterne]]
[[dade:SudeterlandetSudeten]]
[[deen:SudetenlandSudetes]]
[[enes:SudetenlandSudetes]]
[[fr:Région des Sudètes]]
[[hegl:חבלRexión הסודטיםdos Sudetes]]
[[huit:SzudétavidékSudeti]]
[[idlt:SudetenlandSudetai]]
[[hu:Szudéták]]
[[lanl:SudetiaSudeten]]
[[nlno:SudetenlandSudetene]]
[[nonn:SudetenlandSudetane]]
[[pl:Kraj SudeckiSudety]]
[[ropt:SudetenlandSudetos]]
[[ro:Munţii Sudeţi]]
[[ru:Судетская область]]
[[simple:Sudetes]]
[[sk:Sudety (región)]]
[[sk:Sudety (geomorfologická jednotka)]]
[[sr:Sudeti]]
[[sv:SudetenlandSudeterna]]
[[tr:Südet KriziSüdetler]]
[[yibg:סודעטןСудети]]
[[zhru:蘇台德地區Судеты]]
[[uk:Судети]]
[[he:סודטים]]
[[zh:蘇台德山脈]]
| 