Endemio: Malsamoj inter versioj

Endemio (aŭ '''Endemiismo''') estas [[biologio|biologia]] [[nocio]] por bestoj, plantoj, kiuj loĝas, kreskas en iu areo jam longtempe (t.e. jarmilojn). Ekzemple duono de la [[birdo]]j de [[Papuo-Nov-Gvineo]], la duono de la [[mamulo]]j kiuj loĝas en [[Filipinoj]] kaj pli malpli 80 % de la [[planto]]j kiuj vivas en [[Madagaskaro]], estas endemiaj. En Hispanio, elstaras la insulo de [[Tenerife]], kiu montras la plej longan liston de floraj endemioj de la regiono nomata [[Makaronezio]]. La duono de ĉiuj vegetalaj specioj kaj tri kvaronoj de la tutmonde konataj vertebuloj koncentriĝas en kelkaj malmultaj "varmaj" lokoj de biodiverseco, kiuj okupas apenaŭ '''2,3%''' de la planeda surfaco.

Tipa endemismoendemiismo estas tiu de la [[ĝirafo]]j, kiuj unike loĝas en la duondezertaj regionoj de la sudo de [[Saharo]], aŭ la Giganta [[Sekvojo]], kiu troviĝas nur en la [[Sierra Nevada]] de [[Kalifornio]].

La endemio konsidereblas ene de ampleksa gamo de geografiaj medioj: tiele iu vivestaĵo povas esti endemismaendemiisma de [[monto]] aŭ [[lago]], de [[montaro]] aŭ [[rivero]], de [[insulo]] (oftege), de [[lando]] aŭ eĉ de [[kontinento]]. Ĝenerale la koncepto aplikiĝas al specioj, sed ankaŭ eblas por aliaj [[taksono]]j kiel [[subspecio]]j, variantoj, [[genro]]j, familioj, ktp.

Laŭ la internacie fama [[WWF|World Wildlife Fund]] aŭ [[WWF]] laŭ la anglalingva nomojnomo, la jenaj [[ekoregiono]]j havas la plej altan porcentaĵonprocenton de endemismajendemiismaj plantoj:

Pri [[animalo]]j tre konataj estas eĉ grandaj [[mamulo]]j kiel la [[lemuro]]j de [[Madagaskaro]] aŭ la [[kanguruo]]j kaj aliaj [[marsupiulo]]j de Aŭstralio. Sed en multaj lokoj tutmonde ekzistas diversaj specioj speciale zorgindaj pro ties karaktero de endemismoendemiismo.

La plej konsiderinda afero pri endemismoendemiismo estas pristudi kaj kontroli ĉu la endemismoendemiismo estas unu el la [[endanĝeritaj specioj]], ĉar tiukaze se la teritorio konsiderata estas malampleksa aŭ la nombro de la loĝantaro estas malalta, la specio povas riski gravan danĝeron malaperi. Tio okazas foje en apartaj insuloj, kiel en multaj el la [[Hinda Oceano]] kie jam multaj specioj, ekzemple de birdoj malaperis pro homa agado ĉu vole ĉu nevole aŭ pro la agado de novaj predantoj, enmetitaj de homoj denove ĉu vole ĉu nevole, kiel [[rato]]j, [[hundo]]j aŭ [[kato]]j. Tio okazis al la Dodo, kaj aliaj birdoj de la insuloj [[Reunio]], [[Maŭricio]], ktp.