Grekio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Forviŝis la tutan entenon el la paĝo |
Dferg (diskuto | kontribuoj) |
||
Linio 1:
:''Ĉi tiu artikolo estas pri la nuntempa Greka ŝtato. Vidu ankaŭ [[Antikva Grekio]].''
----
{{Landtabelo |
| nomoenlokalingvo = {{Fremdlingve|el|Ελληνική Δημοκρατία}}
| transskribo = ''Ellinikí Dhimokratía''
| eonomo = Greka Respubliko
| flago = [[Dosiero:Flago-de-Grekio.svg|120px|Flago de Grekio]]
| blazono = [[Dosiero:Coat_of_arms_of_Greece.svg|120px|Blazono de Grekio]]
| nacia himno = [[Imnos is tin Eleftherian]]
| lokigo-bildo = [[Dosiero:LocationGreece.png|Lokigo]]
| lingvoj = [[greka lingvo|greka]]
| ĉefurbo = [[Ateno]] (3.027 mil)
| religio = [[Ortodoksismo]]
| km2 = 131,945
| akvo = 0.8669
| loĝantaro = 11,2 miliono (2005)
| loĝdenso = 81
| valuto = [[Eŭro]]
| valuta kodo = EUR
| horzono = +2 (en somero +3)
| ttt = gr
| landkodo = GR
| tel = 30
| politika sistemo = [[Respubliko|Demokratia respubliko]]
| ŝtatestro = prezidento [[Karolos Papoulias]] (ekde 2005)
| ĉefministro = [[Georgios Andrea Papandreu]]
| nacia tago = [[25-a de marto]]
| sendependeco = [[1829]]
| de kiu = la [[Otomana Imperio]]
| nacia devizo =
}}'''Grekio''' aŭ '''Grekujo''' estas lando en [[Balkana duoninsulo]], ankaŭ sur la centoj da insuloj de [[Egea Maro|Egea]], [[Ionia Maro|Ionia]] kaj [[Mediteraneo|Mediteranea]] maroj. Grekio limiĝas je [[Bulgario]], [[Albanio]], [[Respubliko Makedonio|IJRM]], [[Turkio]].
== Bazaj informoj ==
* '''Naturo:''' la plej granda insulo estas [[Kreto]], la plej alta pinto monto [[Olimpo]], [[Makedonio (Grekio)|Makedonio]] (2.917 m).
* '''Urboj:''' [[Tesaloniko]] (706 mil), [[Patraso]] (155 mil), [[Iraklion]] (111 mil), [[Volo (Grekio)|Volo]] (85 mil).
* '''Administra divido:''' 13 administraj regionoj ("periferioj", greke περιφέρεια) kaj 52 provincoj ("prefektujoj", kiuj greke nomigas Νομός, do "nomos"). La dek tri regionoj estas [[Atiko]], [[Epiro (administra regiono)|Epiro]], [[Ioniaj Insuloj (administra regiono)|Ioniaj Insuloj]], [[Kreto]], [[Meza Grekio]], [[Meza Makedonio]], [[Norda Egeo]], [[Okcidenta Grekio]], [[Okcidenta Makedonio]], [[Orienta Makedonio kaj Trakio]], [[Peloponezo (administra regiono)|Peloponezo]], [[Suda Egeo]] kaj [[Tesalio]].
* '''Loĝantaro:''' 10.467 mil (1995), inter ili Grekoj - 97,6%.
* '''Etnaj minoritatoj:''' Valaĥoj (ĉ. 140 000); turkoj (ĉ. 60 000); pomakoj (ĉ. 30 000); albanoj; bulgardevenaj slavoj.
* '''Eksporto:''' vesto, [[olivoleo]], [[frukto]], [[tabako]], naftoproduktoj.
* '''GNP:''' totala - 122 mlrd $; pokapa - 8.210$.
* '''Monunuo:''' ekde 1999 [[Eŭro]] EUR (= 100 leptoj: greke λεπτό [lepto], plurale λεπτά [lepta]), antaŭe la [[greka draĥmo]]
* '''Organizoj:''' [[UNO]] ([[1945]]), [[NATO]], [[EU]]
== Geografio ==
[[Dosiero:Gr-map.png|thumb|left|250px|Mapo de Grekio]]
== Historio ==
En [[1829]] Grekio akiris sendependecon de la [[Osmanida imperio]], sed ĝin sekvis tuta vico de politikaj renversoj kaj militaj diktaturoj, ĉefe post la [[puĉo]] de la koloneloj. Moderna demokratia respubliko formiĝis en [[1975]].
De tiam tre ofte la eventoj de la politiko kaj de la politikaj sukcedoj ege rilatis al la surstrata agado ĉefe de studentoj kaj junuloj, sed ne nur. Tiele oni povas resumi:
* En [[1973]] studentaj protestoj kontraŭ la militista diktaturo estis subpremitaj perforte de polico kaj tio akcelis la falon de tiu diktaturo.
* En [[1974]] en balotado venkis la konservativa partio kaj ekprezidentis [[Konstantino Karamanlis]], onklo de la estonta prezidanto [[Kostas Karamanlis]].
* En [[1981]] Grekio eniris en la [[EU]] kaj venkis en balotado la socialisma partio de [[Andreas Papandreu]].
* En [[1985]] rememoro de la studenta insurekcio de 1973 konvertiĝis en denovaj perfortaĵoj inter policanoj kaj studentoj.
* En [[1991]] novaj surstrataj violentoj inter manifestaciantoj kaj policanoj post la mortigo de instruisto dum protestoj kontraŭ la reformo de la instrusistemo.
* En [[1995]] novaj violentoj inter studentoj kaj policanoj. Granda detruo en [[Ateno]].
* En [[1999]] novaj atakoj de policanoj kontraŭ manifestaciantoj kontraŭ vizito de [[Bill Clinton]]. Atakoj de [[anarkiisto]]j kontraŭ financaj kaj ŝtataj institucioj.
* En [[2003]] grupoj de anarkiistoj kaj radikaloj kontraŭstaris la policon okaze de la Pintokunsido de la [[EU]] en [[Saloniko]].
* En [[2004]] venkis en balotado la konservativa partio de [[Kostas Karamanlis]].
* En [[2007]] okazis tajdo de incendioj tra la tuta Grekio kaj oni kulpas malefikon kaj koruptadon de la registaro. Tamen la konservativa partio denove venkis.
* En decembro [[2008]] okazis surstrataj bataloj de policanoj kontraŭ studentoj.
== Heredaĵoj ==
* [[Apolona templo]]
* [[Delfo]]
* [[Atena Akropolo]]
* [[Atoso|monto Atoso]]
* insulo kaj urbo [[Rodiso]]
* [[Olimpio]]
* [[Kreto]]
* [[helena civilizo]]
=== Grekaj epopeoj ===
* [[Iliado|Iliada]]
* [[Odiseado|Odisea]] ([[8-a jarcento a.K.]])
== Esperanto en Grekio ==
[[Enciklopedio de Esperanto - G|EdE-G]]
La unua esperantisto en Grekio estis Em. Dragoumis en Ateno (1904). Favoraj artikoloj aperis en diversaj gazetoj, kiel "Akropolis", "Deltion" kaj "Psihiatria kaj Neŭrologia Revuo" de d-ro Simonidis Vlavianos, sed mem la movado ne ekfloris.
La movado komenciĝis en 1905 en la insulo Samos, (antaŭmilita Turkio). Pioniro estis d-ro A. Stamatiadis, kiu 8. dec. 1906 en la ĉefurbo Vathi fondis E-Societon (SES) kun 11 anoj. Kurson gvidis la fondinto-prez. por 24 personoj, ĉiuj troveblaj en la adresaro de [[Zamenhof]]; la plej malnova sub la n-ro 12.151. Aliaj kursoj funkciis en la komerca lernejo kaj en la mastruma lernejo por kna-binoj.
Stranga epizodo haltigis provizore la progreson. Malklera vilaĝano ŝerce persvadita de du advokatoj, ke E estas nur formo de framasonio, kiu sendube havas kontraŭreligian celon, sukcesis konvinki kelkajn fanatikulojn en la najbara vilaĝo, ke ili punu la malpiajn esperantistojn. 30-o da ili, armitaj per bastonegoj, forkegoj, kap-rompiloj kaj hakiloj iris rekte al la ejo de SES kaj trovinte neniun pro la trofrueco de la horo, kontentiĝis disrompi la kadron de Zamenhof-bildo kaj la bibliotekon, dispecigi la. librojn kaj difekti ĉiujn meblojn. Krome ili kria-dis, ke ili revenos mortigi la esperantistojn, se ili daŭrigus kunveni en la ejo. La princo-reganto malpermesis la agadon de SES kun la preteksto, ke per la regula funkciado de SES la publika ordo estas malhelpita.
La nova princo-reganto 13 sept. 1907 denove permesis la societan ag-adon kaj SES tuj pliiĝis tiutempe, kalkulinte 235 anojn. La ateston pri studado akiris 90 E-istoj, inter ili la princino Heleno Kopasis, fondintino de Virina E Grupo. En jan. 1909 estis ekeldonita la gazeto Greklingva E-ano; pri kiu la samosa deputitaro decidis, ke ĝi fariĝu ŝtata kaj presita senpage en la princa presejo, kaj sur-portu sur ĝia unua paĝo la princlandan blazonon. Okazis leĝa decido ankaŭ pri la reprezentado oficiala de Samos ĉe la 5-a UK, kiun rolon plenumis Stamatiadis. La entuziasmon pro la sukcesoj bone esprimis gran-da E koncerto en la urba teatro. Venis ankoraŭ pli favora leĝo sub n-ro 2342 la 8 okt.1910, kiu E-n enkon-dukis kiel devigan fakon en ĉiujn lernejojn de Samos. Laŭ la Grek-lingva E-isto de dec. 1911 E estis instruata en 31 urboj kaj urbetoj de 50 geinstruistoj por 1740 gelernantoj.
La movado etendiĝis el Samos al la ĉirkaŭaj urboj kaj insuloj en Gre-kujo (kaj Turkujo). En Patras Paul Bünemann laboris por la antaŭenpuŝo de E, gvidante en 1909 du sukcesajn kursojn. En Etolikon de la provinco de Mesolonghi Georgo Sokos fondis grupetoj, en apr. 1909. En Arta D.G. Konstantopoulos fondis grupon sam-jare. Eta moviĝo estis observata en aliaj grekaj urboj, kiel en Pireo, (f-ino Mario Tsantas), Sira, Paksos, Volo, Lamia, Tripoliso kaj en la in-sulo Kreto, kie J. J. Serkedakis fon-dis societon.
En jul. 1925 Stamatiadis reveninta post longa restado el Konstantino-polo revigligis la dormintan SES en Samoso, aperigis dum unu jaro gaz-eton Samosa E-isto. De aŭg. 1926 Stamatiadis loĝis en Athen; kaj laŭ lia iniciato la ministro de instruado eldonis cirkuleron (n-ro.57.363, 28 okt. 1926.) pri la instruado de E en ĉiuj instruistaj lernejoj de elementa kaj mezgrada instruado; senpagajn kursojn gvidis la iniciatinto: La mi-nisteria cirkulero sub n-ro 65.8%, 7 nov. 1931 rilatas la daŭrigon de la instruado de E en la instruistaj lernejoj, en la gimnazioj kaj la peda-gogia altlernejo. Krome la ĉefdirek-toro de PTT aprobis la instruadon de E en siaj lernejoj, kaj mem Sta-matiadis gvidis la kursojn. En 1927 li gvidis 2 specialajn kursojn ankaŭ por 44 policistoj. En 1926 fondiĝis Helena E Asocio, la fondintoj estis: Klisthenis Filaretos, Aristovoulis Zan-nos, d-ro Stamatiadis, V. Nikolaidis Mihaelo Manousos, Aleksandro Eŭs-tathianos, Konstanteno Stekos, Milti-ado Mangivas, s-ino Roksano M. Ma-nouso, s-ino Pantelaki, Petro Duzinas. Post Athen kun siaj 7 E Asocioj (Atena Studenta E Grupo, fondita en 1928, E-ista Akademio, Helena Virina E Ligo ambaŭ fonditaj en 1929) E atin-gis en Saloniki sub la tiama gvidado de Johano Spatharis pli da progresoj, ol en ĉiuj aliaj urboj. (Sukcesoj en PTT, Universitato kaj en la ĉirkaŭ-urboj.) Aliaj lokoj, kie estas mova-do. Pireo, Halkis; Akrata; Stavrou-polis (Ĉiam Antaŭen), Kavalla, Alek-sandroupolis, Edeasa, Drama, Serras, Johannina, Florina, [[Mitileno|Mitileno (insulo)]], Kreto (Heraklion; Rethimno), Ksilo-kastro (La Sincereco), Kitkis, Kakovatos (Olimpio) kaj fine Andricaina kaj Patraso kaj 4 E-Grupoj en la in-sulo Cyprus per la zorgoj kaj perdis-tancaj E-kursoj de Stamatiadis.
HEA en 1931 eksiĝis el K. R. kaj ne plu kunlaboras kun ICK.
== Vidu ankaŭ ==
* [[Eŭropa Futbal-Ĉampionado 2004]]
* [[Helena mitologio]]
* [[Bizanca imperio]]
* [[Bizanco]]
* [[Osmanida imperio]]
* [[Ponto Rio-Antirio]]
* [http://www.sarti-info.cjb.hu/ Sarti Info]
* [[Greci]]
* [[Listo de urboj de Grekio]]
* [[Landnomoj]]
* [[Greka-turka milito (1919-1922)]]
* [[Cirilo kaj Metodo]]
{{Eŭropa Unio}}
{{NATO}}
{{Ŝtatoj en Eŭropo}}
{{Commons|Category:Greece}}
== Retaj ligiloj ==
{{el}} [http://www.olympion.de/greek-embassies-worldwide.html tutmonda listo de grekiaj ambasadejoj]
{{el}} [http://www.parliament.gr paĝoj de la grekia parlamento]
{{el}} [http://www.gnto.gr/?langID=2 oficialaj paĝoj de la greka turisma organizaĵo]
{{el}} [http://www.gogreece.com pliaj turismaj paĝoj]
{{el}} [http://www.traveldir.org/greece/ pliaj ligoj al turismaj paĝoj pri Grekio]
{{el}} [http://vitrifolk.apinc.org/costumes-grece.html tradiciaj vestoj de Grekio]
{{havenda artikolo|Grekio}}
[[Kategorio:Grekio| ]]
{{LigoElstara|ar}}
{{LigoElstara|vi}}
[[ab:Барзентәыла]]
[[ace:Yunani]]
[[af:Griekeland]]
[[als:Griechenland]]
[[am:ግሪክ (አገር)]]
[[an:Grecia]]
[[ang:Crecaland]]
[[ar:اليونان]]
[[arc:ܝܘܢ]]
[[arz:اليونان]]
[[ast:Grecia]]
[[ay:Grisya]]
[[az:Yunanıstan]]
[[bar:Griachaland]]
[[bat-smg:Graikėjė]]
[[bcl:Gresya]]
[[be:Грэцыя]]
[[be-x-old:Грэцыя]]
[[bg:Гърция]]
[[bi:Greece]]
[[bn:গ্রিস]]
[[bo:ཀེ་རི་སི།]]
[[bpy:গ্রীস]]
[[br:Gres (bro)]]
[[bs:Grčka]]
[[ca:Grècia]]
[[ce:Джелтимохк]]
[[ceb:Gresya]]
[[ckb:یۆنان]]
[[co:Grecia]]
[[crh:Yunanistan]]
[[cs:Řecko]]
[[csb:Greckô]]
[[cu:Грьци]]
[[cv:Греци]]
[[cy:Gwlad Groeg]]
[[da:Grækenland]]
[[de:Griechenland]]
[[diq:Yunanıstan]]
[[dsb:Grichiska]]
[[dv:ޔޫނާން]]
[[dz:གིརིསི་]]
[[ee:Greece]]
[[el:Ελλάδα]]
[[en:Greece]]
[[es:Grecia]]
[[et:Kreeka]]
[[eu:Grezia]]
[[ext:Grécia]]
[[fa:یونان]]
[[fi:Kreikka]]
[[fiu-vro:Kreeka]]
[[fo:Grikkaland]]
[[fr:Grèce]]
[[frp:Grèce]]
[[frr:Griichenlönj]]
[[fur:Grecie]]
[[fy:Grikelân]]
[[ga:An Ghréig]]
[[gan:希臘]]
[[gd:A' Ghrèig]]
[[gl:Grecia - Ελλάδα]]
[[gn:Gyresia]]
[[gu:ગ્રીસ]]
[[gv:Yn Ghreag]]
[[hak:Hî-lia̍p]]
[[haw:Helene]]
[[he:יוון]]
[[hi:यूनान]]
[[hif:Greece]]
[[hr:Grčka]]
[[hsb:Grjekska]]
[[ht:Grès]]
[[hu:Görögország]]
[[hy:Հունաստան]]
[[ia:Grecia]]
[[id:Yunani]]
[[ie:Grecia]]
[[ilo:Grecia]]
[[io:Grekia]]
[[is:Grikkland]]
[[it:Grecia]]
[[ja:ギリシャ]]
[[jbo:xesygu'e]]
[[jv:Yunani]]
[[ka:საბერძნეთი]]
[[kaa:Gretsiya]]
[[kg:Gelesi]]
[[kk:Грекия]]
[[kl:Grækenlandi]]
[[kn:ಗ್ರೀಸ್]]
[[ko:그리스]]
[[koi:Эллада]]
[[krc:Греция]]
[[ksh:Jrėėshelandt]]
[[ku:Yewnanistan]]
[[kv:Греция]]
[[kw:Pow Grek]]
[[ky:Греция]]
[[la:Graecia]]
[[lad:Gresia]]
[[lb:Griicheland]]
[[lg:Buyonaani]]
[[li:Griekeland]]
[[lij:Greçia]]
[[lmo:Grecia]]
[[ln:Gresi]]
[[lt:Graikija]]
[[lv:Grieķija]]
[[mdf:Грекмастор]]
[[mhr:Греций]]
[[mi:Kirihi]]
[[mk:Грција]]
[[ml:ഗ്രീസ്]]
[[mn:Грек]]
[[mr:ग्रीस]]
[[ms:Greece]]
[[mt:Greċja]]
[[mzn:یونان]]
[[na:Greece]]
[[nah:Grecia]]
[[nap:Gracia]]
[[nds:Grekenland]]
[[nds-nl:Griekenlaand]]
[[ne:ग्रीस]]
[[nl:Griekenland]]
[[nn:Hellas]]
[[no:Hellas]]
[[nov:Grekia]]
[[nrm:Grêce]]
[[nv:Gwíík Dineʼé Bikéyah]]
[[oc:Grècia]]
[[os:Грекъ]]
[[pam:Greece]]
[[pih:Griese]]
[[pl:Grecja]]
[[pms:Grecia]]
[[pnb:یونان]]
[[pnt:Ελλάδα]]
[[ps:يونان]]
[[pt:Grécia]]
[[qu:Grisya]]
[[rm:Grezia]]
[[ro:Grecia]]
[[roa-rup:Gãrtsia]]
[[roa-tara:Grecie]]
[[ru:Греция]]
[[rw:Bugereki]]
[[sa:ग्रीस (यूनान)]]
[[sah:Греция]]
[[sc:Grèghia]]
[[scn:Grecia]]
[[sco:Greece]]
[[se:Greika]]
[[sh:Grčka]]
[[simple:Greece]]
[[sk:Grécko]]
[[sl:Grčija]]
[[so:Giriig]]
[[sq:Greqia]]
[[sr:Грчка]]
[[ss:IGrikhi]]
[[stq:Griechenlound]]
[[sv:Grekland]]
[[sw:Ugiriki]]
[[szl:Grecyjo]]
[[ta:கிரேக்க நாடு]]
[[te:గ్రీస్]]
[[tet:Grésia]]
[[tg:Юнон]]
[[th:ประเทศกรีซ]]
[[tk:Gresiýa]]
[[tl:Gresya]]
[[tpi:Gris]]
[[tr:Yunanistan]]
[[tt:Греция]]
[[udm:Греция]]
[[ug:گرېتسىيە]]
[[uk:Греція]]
[[ur:یونان]]
[[uz:Yunoniston]]
[[vec:Gresia]]
[[vi:Hy Lạp]]
[[vls:Grieknland]]
[[vo:Grikän]]
[[war:Gresya]]
[[wo:Girees]]
[[wuu:希腊]]
[[xal:Грисин Орн]]
[[yi:גריכנלאנד]]
[[yo:Gríìsì]]
[[zh:希腊]]
[[zh-classical:希臘共和國]]
[[zh-min-nan:Hi-lia̍p]]
[[zh-yue:希臘]]
[[zu:IGrisi]]
| |||