Lumrapido: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e r2.7.1) (robota aldono de: tt:Яктылык тизлеге |
Doesle (diskuto | kontribuoj) paragrafon pri la rilato kun certaj konstantoj al la sekcio "Nombra valoro"; - ligilo c al si mem; - bildaro + ligilo al Commons; - astro.campus.ecp.fr/wvusd.k12.ca.us (ne ekz.), - stats.uwaterloo.ca/uk.arxiv.org (senril.), - cosmobrain (nefid.) |
||
Linio 12:
|+ Proksimumaj valoroj
| kilometroj/sekundo
| 300
|-
| kilometroj/horo
Linio 67:
Iuj sciencistoj skribas ''c'' por indiki rapidon de ondoj en ''iu ajn'' media substanco kaj ''c''<sub>0</sub> por lumrapido en vakuo. La simbolon skribitan kun subindica nulo subtenas oficialaj SI-dokumentoj, kaj ĝi havas saman formon kiel aliaj similaj fizikaj konstantoj: μ<sub>0</sub> por la magneta konstanto (permeablo de vakuo), ε<sub>0</sub> por la elektra konstanto (permitivo de vakuo) kaj Z<sub>0</sub> por la ondorezisto (impedanco) de libera spaco. En ĉi tiu artikolo ''c'' signifas ĉiam la lumrapidon en vakuo.
En vakuo lumrapido egalas al ''([[elektra konstanto|ε<sub>0</sub>]][[magneta konstanto|μ<sub>0</sub>]])<sup>-1/2</sup>'', en ajna [[medio]] lumrapido egalas al ''([[dielektra permeableco|ε]]ε<sub>0</sub>[[magneta permeableco|μ]]μ<sub>0</sub>)<sup>-1/2</sup> = c/n'', kie ''n = (εμ)<sup>1/2</sup>'' nomiĝas [[refrakta indico]] de la medio.
En tiuj branĉoj de fiziko kie lumrapido estas grava faktoro, ekzemple en relativeco, oni ofte uzas [[naturaj mezuruunuoj|naturajn mezurunuojn]], kio signifas egaligi ''c'' al 1. Se oni uzas tiajn mezurunuojn, la lumrapido tute malaperas el fizikaj ekvacioj, ĉar multipliko aŭ divido per 1 ne influas la rezulton de kalkulo.
Linio 77 ⟶ 79:
Speciala relativeco logike neprigas multajn kontraŭintuiciajn sekvojn, kiujn konfirmis eksperimentoj. Ekzemploj estas la egalvaloro de maso kaj energio (''E = mc''<sup>2</sup>), ŝrumpiĝo pro movo (mallongiĝo de korpo en moviĝo), kaj malrapidiĝo de tempo (horloĝo moviĝanta funkcias pli malrapide). La faktoro γ de longoŝurmpiĝo kaj tempomalrapidiĝo estas nomata la [[faktoro de Lorentz]]. Ĝin donas la ekvacio ''γ'' = (1 − ''v''<sup>2</sup>/''c''<sup>2</sup>)<sup>−1/2</sup>, kie ''v'' estas la rapido de la objekto. Por rapidoj tre pli malgrandaj ol ''c'', kiel la rapidoj de korpoj en nia ĉiutaga ĉirkaŭaĵo, la faktoro estas tiom proksima al 1, ke la diferenco estas neglektebla. En tiaj cirkostancoj la specialan relativecon tre precize povas anstataŭi [[Galileja relativeco]]. Je relativecaj rapidoj, tio estas kiam rapido proksimiĝas al ''c'', la faktoro ''γ'' kreskas senlime.
[[Dosiero:Relativity of Simultaneity.svg|thumb|left|Evento A okazas antaŭ B en la ruĝa referenca kadro, A kaj B estas samtempaj en la verda, kaj A okazas post B en la blua kadro.|alt=Bildo pri tri paroj de koordinataj aksoj, ĉiuj kun sama origino A; en la verda koordinataro la x-akso estas horizontala kaj la ct-akso vertikala; la ruĝa x′-akso iom oblikvas supren kaj la ct′-akso iom dekstren kompare kun la verdaj aksoj; la bluajn koordinatojn indikas x′′-akso oblikva malsupren kaj ct′′-akso oblikva maldekstren rilate la verdajn aksojn. Por la punkto B sur la verda x-akso, maldekstre de A, ct estas nulo, ct′ estas pozitiva kaj ct′′ negativa.]]
Linio 93 ⟶ 94:
Pli ĝenerale, estas neeble ke iu ajn informo aŭ energio antaŭenpasu kun rapido pli granda ol ''c''. Laŭ la teorio pri speciala relativeco, se io pasus pli rapide ol ''c'' rilate al unu inercia referenckadro, ĝi pasus malantaŭen, retroire, laŭ la tempo de alia kadro, kio atencus kaŭzecon. En tia referenckadro oni povus vidi ''efikon'' jam antaŭ ties ''kaŭzo'' Tian rompon de la rilato inter kaŭzo kaj ĝia efiko oni neniam trovis kaj, se trovita, tio nepre kondukus al paradoksaj situacioj.
== Signifo en relativeco ==
Linio 124 ⟶ 106:
Tiun grandegan energion eblas ricevi nur per kompleta neniigo de la maso, ekzemple per la kunigo de egalaj kvantoj de [[materio]] kaj [[antimaterio]].
== Vidu ankaŭ ==
{{Projektoj|commonscat=Speed of light}}
* [[Lumjaro]]
{{havenda artikolo|Lumrapido}}
| |||