Litova mitologio: Malsamoj inter versioj

La '''litova mitologio''' estas la prakristana [[mitologio]] kun tradiciaj [[mito|mitaj]] rakontoj, [[rito]]j kaj religiaj simboloj de la parolantoj de la [[litova lingvo]] en [[Baltio]]. Relative grandaj similecoj – jam pro simileco de la etnaj lingvoj kaj kulturaj tradicioj - ekzistas al la [[latva mitologio|latva]] kaj la [[praprusa mitologio]]j, tialtiel ke ofte oni grupigas la mitologiajn rakontojn, ritojn kaj simbolojn de la tri [[balta lingvaro|baltabaltaj lingvoj]] kategoriige kiel "[[balta mitologio]]". Certa similecoj ankaŭ ekzistas kun la diversaj variaĵoj de la [[slava mitologio]], malpli fortaj kun la kulture pli foraj [[ĝermana mitologio|ĝermana]] kaj [[kelta mitologio]]j.

Oficiale la kristaniĝo de la litova popolo okazis dum la jaro [[1387]], tiu de la litovoj en la marborda regiono [[Ĵemajtio]] eĉ nur dum [[1413]]. La litovoj do – post la hungaroj – estis la lasta eŭropa popolo konvertigitaj al kristanismo, post kiam dum pli ol jarcento aparte la [[ordeno de germanaj kavaliroj]] ĉiujare armee atakis la [[Granda Duklando Litovio|Grandan Duklandon Litovio]] kaj tre premis la litovan regnon, sen sukcesi konkeri ĝin aŭ perglave "kristanigi" la rezistan tribaron. Antaŭe la kavalira ordeno tamen jes ja sukcesis konkeri la teritorion de la same balta popolo de [[praprusoj]] sudokcidente de Litovio, provis kaj ene de 80 jaroj de forta loka rezisto ankaŭ sukcesis genocide neniigi tiun popolon, tiel ke la germanaj konkerintoj iĝis daŭraj najbaroj de la litovoj. Dum la jaro [[1387]] la litova grandduko [[Jogaila]] ordonis la kristanigon de siaj ŝtatanoj, por malfermi la politikan vojon al pli forta alianco kun la najbara kristana regno [[Pollando]]. La civitanaro tre malvolonte akceptis tiun kristanigon, kaj ankoraŭ el la 18-a jarcento ekzistas pruvoj pri adoro de la antikvaj prakristanaj litovaj kultoj.

Restoj de la litova mitologio konserviĝis en la popolaj kutimoj, kantaro kaj en multaj tradiciaj mitaj rakontoj. Konkretaj skribaj fontoj pri la litova mitologio tamen nur ekzistas tre malamplekse kaj parte el tempoj jarcentojn post la oficiale kristaniga jaro [[1387]]. Inter la plej fruaj skribaj fontoj kalkuliĝas la "Livonia Kroniko" de ''Heinrich der Lette'' (Henriko la latvo) de la jaroj [[1225]] ĝis [[1227]], la "Livonia Rima Kroniko" ([[germane]] ''Livländische Reimchronik'', de [[1290]] ĝis [[1296]], vojaĝoraportoj de ''Wiegand von Marburg'' kaj la kroniko de la ordena pastro ''Peter von Dusburg'' ([[1326]]). Du jarcentojn pli poste la kroniko de la dominikana monaĥo ''Simon Grunau'' (1519-1529), ekleziaj ordonoj pri malpermesoj de "paganaj kultaĵoj" kaj raportoj de la [[jezuitoj]] liveras pli detalajn informojn.

Pli postajPostaj fontoj – de ekde la [[16-a jarcento]] - jam konsiderendas provoj de rekonstruo de la perdiĝanta antikva mitaro, en kiuj la litovaj mitologiaj propraĵoj parte kompeniĝis analogie al la klasika [[greka mitologio|klasika mitologio]] de [[antikva Grekio]], al kiu la litova mitologio kompreneble ne havas rektan ligon. Ekzemple por tia iom "grekigita" verko estas la verko "De diis Samagitarum..." (pri la dioj de la [[Ĵemajtio|Ĵemajtianoj]]) de ''Jan Lasicki'' el la jaro 1582.

Laŭ [[Marija Gimbutas]] la fundamenta strukturo de la litova mitologio baziĝis sur [[Matriarkeco|matriarka]] sistemo de diinoj, kiuj reprezentis diversajn aspektojn de la naturo – ekzemple ĉielo, tero, luno, akvo, luno ktp. La pli posta evoluo direktiĝis al [[patriarkeco]], tiel ke multaj diinoj perdis sian potencon kaj konatecon. La tagan kaj noktan ĉielon reprezentis la dioj ''Dievas'' (luma, taga dio) kaj ''Vėlinės'' (dio de la nokto kaj la regno de la mortintoj).

La kvara periodo de la litova mitologio komenciĝis dum la [[19-a jarcento]], kiam ne nur la eduka elito, sed ankaŭ plejparto de la civitanaro komencis interesiĝi pri la antikva mitaro, spite al tio ke la ekse potenca mezepoka litova regno estis konkerita de la [[Rusia Imperio]] kaj fine de la jarcento eĉ entute literaturo en la [[litova lingvo]] estis malpermesita en la okupita Litovio (vidu la artikolon pri la kulturakulturaj kontrabandistoj [[Knygnešiai]]). La legendoj kaj rakontoj de tiu periodo ofte montriĝis pripensoj de pli fruaj mitoj, ne kiel realaj, sed kiel enigmigitaj perceptoj de la magia pasinto. Tiuj rakontoj koncentriĝas pri moralaj problemoj kaj pri heroa vido de la pasinteco, kaj unuopaj herooj ofte eĉ ne havas propran nomon, sed nur nomiĝas "gvidanto", "kuraĝa junulo" aŭ "reganto".

* Du gravaj mitologiaj legendoj de la litova kulturo, ambaŭ lokigitalokigitaj en la marborda regiono de Palanga, estas "[[Jūratė kaj Kastytis]]" kaj "[[Eglė, la reĝino de serpentoj]]".