Toro (mitologio): Malsamoj inter versioj

Lia armilo estas la forĵetebla [[militmartelo]], nomata [[Mjolnir]], el kiuj la nordianoj faris replikaĵojn en miniaturo kiel amuleto kiuj poste iĝis defiaj simboloj de la paganaj nordianoj dum la [[ĝermana kristanismo|kristanigo de Skandinavio]].<ref name=Turville>''Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia'', Gabriel Turville-Petre, Greenwood Press, 1975, 340 p, ISBN 978-08371742040-8371-7420-4</ref>

[[dosieroDosiero:Ring16.jpg|eta|230px|[[Toro]] en bildo de la 19-a jarcento]]

En multaj skandinavaj pentraĵoj sur rokoj kaj morttabuloj troviĝas malinaj figuroj levante martelojn aŭ hakilojn kaj en kelkaj kazoj ankaŭ [[labriso]], kelkfoje en [[falismo|falismaj]] reprezentaĵoj (''e.g.'' la [[tumbo de Kiviko]]), kio povas esti interpretita kiel potencsimbolo. La martelo de Toro en la norda areo de [[Germanio]] kaj la bastono de Donar en la sudo aldoniĝis dum la malfrua paganismo, posta al la [[petroglifo]]j, amuleto de [[fekundeco]], specife ina.<ref>Götter und Mythen der Germanen</ref>

La ideo pri Toro inter la ĝermanaj popoloj estis samforma, sed kun la paso de la tempo ekzistis multaj evoluoj kaj ŝanĝiĝoj, ''e.g'' en sia pozicio kaj rango, ĉefe inter la [[romio|romia periodo]], la [[elorienteŭropaj popolmigradoj|periodo de la grandaj migradoj]] kaj la [[vikinga erao]].<ref>Altgermanische Religionsgeschichte</ref>

Odino okupas la plejan pozicion ene de la nordĝermana diaro, anstataŭante la antikvan dio de la ĉielo [[Tyr]], pro kio Toro troviĝas en malsupra nivelo en la hierarkio, lamenaŭ la tio kion rakontas en la skaldaj poemoj. Tamen, Toro estis la ĉefa dio kultata de la kamparanoj. Li havis templojn, sanktajn arbarojn kaj multaj toponimioj ankoraŭ ekzistantaj plejparte en Norvegio, Svedio, Islando kaj Anglio temas iasence pri li. La bildigo de Onido kiel pleja dio estis ofta precipe inter la nobeluloj kaj konsekvence tio estis reliefigita en la poemoj de la [[skaldo]]j, kio havis grandan eĥon en la ''Eddoj'', skribitaj en la [[13-a jarcento]]. Ĉar la kristanigo de la ĝermanaj popoloj kaj triboj okazis samtempe kun detruado de ĉia paganaĵo, estis konservita malmulte da informo pri la dio. La plej granda informfonto pri Toro troviĝas en la islandaj sagaoj kaj la ''Eddoj'', tamen multaj el ili havas kristanajn influojn.<ref> Götter und Kulte der Germanen</ref>

[[dosieroDosiero:Processed SAM thorr.jpg|thumb|200px|Toro kun sia martelo, [[Mjolnir]] kaj fortzono, [[Megingjörð]], en islanda manskribaĵo de la [[18-a jarcento]].]]

Toro havis grandan influon en vasta areo kiu estis i.a. kontroli la klimaton kaj la rikoltojn ĝis la konsekrado, justeco, protektado kaj bataloj. Tial, en multaj okazoj li estis konsiderita kiel unu supera dio. La plej evidenta atributo de la dio estas lia militema aspekto, granda nombro de mitoj priskribas lin enirante en militon kun sia militmartelo inter hordeoj de gigantoj. Tamen, Toro en la militema rolo plenumas la protektadon, male al Odino kiu vokis siajn sekvantojn al la batalo por la morto kaj la gloro, tial Toro ricevis pli vastan kultadon inter la plej pacaj komunumoj de kamparanoj kaj manfarantoj.

En la enkonduko de la [[evemerismo|evemerisma]] ''[[proza Edda|Proza Eddo]]'' ankaŭ estas indikata ke li havas filon kun Sif, nomata Lóriði, kaj estas menciataj dek-sep generacioj kaj posteuloj; sed ĉi tiu enkonduko estas apokrifa kaj ĝi celis doni eblan eksplikon pri la adorado de la [[Azoj]] , ekde kristana vidpunkto.<ref>http://www.sacred-texts.com/neu/pre/pre02.htm| Introducción de Arthur Gilchrist Brodeur </ref>

[[dosieroDosiero:Mjollnir.png|thumb|150px|right|Bildo de arĝenta martelo plakita per oro trovita en Bredsätra, [[Öland]], [[Svedio]].]]

La plej reprezentiga objekto de Toro estas la mallongtenila [[militmartelo]], nomata [[Mjolnir]], kreata de la nanoj [[Sindri]] kaj [[Brokk]]. Ĝi neniam maltrafas la celon kaj post la forĵetado ĉiam revenas al la menoj de sia posedanto, krome ĝi povas malgrandiĝi kaj diskrete esti portita en la vestaĵo kaj ankaŭ povas esti uzata por ĵeti fulmojn. Por levi la martelon, Toro uzas zonon kiu plifortigas lian forton, nomata [[Megingjörð]], kaj specialaj gantoj el fero.<ref> http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXI-XXX.htm#gylf21 |Gylfaginning, ĉapitro 21</ref> Mjolnir estas lia ĉefa armilo kiam li batalas kontraŭ la [[jotunoj|gigantoj]], kaj ĝi estas konsiderata de la dioj kiel la plej mirinda el la laboraĵoj de la nanoj kaj la plej potenca armilo kiun la dioj posedas en sia defendo kontraŭ la fortoj de [[Jötunheim]].<ref >http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/SkaldskaparmalXLI-L.htm#skald43| Skáldskaparmál, ĉapitro 43 </ref> La martelo iĝis simbolo de la dio kaj amuleto kaj ornamaĵo tre populara dum la [[vikinga erao]] kaj ikono de la nordĝermana paganismo.

Toro vojaĝas per ĉaro stirata de la magiaj [[Capra aegagrus hircus|kaproj]] nomataj [[Tanngrisnir kaj Tanngnjóstr]]. Kurioze ili povis esti kuiritaj de Toro kaj poste se li bezonis daŭrigi la vojaĝon, li kovris la ostojn per la haŭto kaj uzis la revivigan potencon de sia martelo por doni la vivon al ili. Iam, kiam li petis gastigadon en la kabano de kamparanoj por tranokti, li kuiris la kaprojn kaj unu el la filoj de la familio, nomata [[Þjálfi]], rompis unu el la ostoj, kaj kiam Toro redonis la vivon al ili sekvamatene, li rimarkis ke unu el ili lamis. La kolero de Toro estis grandega kaj por solvi la problemon [[Þjálfi]] kaj sia fratino [[Röskva]] iĝis liaj servantoj kaj akompanis lin en multaj liaj vojaĝoj.<ref> http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginninĝLI-LIV.htm#gylf44 | Gylfaginning, ĉapitro 44 </ref> La [[skalda poezio|skalda poemo]] ''[[Haustlöng]]'' rakontas ke la tero estis skuita kaj la montaroj disfendiĝis kiam Toro vojaĝis per sia ĉaro.<ref> http://www.geocities.com/igdrasilas/haustlong.htm | Haustlöng, strofoj 6 kaj 67 </ref>

Toro (Þórr) estas menciata per diversaj nomoj en la [[norenlingva poezio]], kiel estis kutimo laŭ la uzo de [[keningo]]j de la [[skaldo]]j.

El ĉi tiuj nomoj ''Atli'' signifas "La terura", ''Ásabragr'' "Princo de la dioj", ''Ennilangr'' "La fruntampleksa", ''Björn'' "Urso", ''Harðvéorr'' "La forta arkpafisto", ''Sönnungr'' "La vera", ''Véoðr'' "La protektino de la sanktaĵoj" kaj ''Rymr'' "La bruiga".<ref> http://www.thorshof.org/thorfile.htm| The Thor file| </ref>

Kelk el ĉi tiuj nomoj aperas en la edda kaj skalda poezio. Ekzemple, la nomoj ''Vingþórr'' "Toro de la batalo" kaj ''Hlórriði'' "La bruiga rajdanto" ankaŭ aperas en ''[[Þrymskviða]]''.<ref> http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Thrymskvitha.htm | Þrymskviða </ref>

Aliaj ne estas menciataj en aliaj fontoj krom ''Nafnaþulur''. En ''Gylfaginning'' oni prezentas lin kiel ''Öku-Toro'', "Toro la koĉero".<ref> http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXI-XXX.htm#gylf21 | Gylfaginning, ĉapitro 21 </ref>

[[dosieroDosiero:Donareiche2.jpg|thumb|200px|Dehakado de la Kverko de Toro, pentraĵo de 1737 en [[Schliersee]].]]

[[Sankta Bonifaco|Bonifaco]] venis al la regiono kun la celo kristanigi la nordĝermanajn tribojn, uzante kiel bazon la fortikigitan kampadejon de la [[frankoj]] de Büraburg en la kontraŭa flanko de la rivero Eder. Li dehakis la kverkon kultita de la lokanoj por konvinki ilin pri la supereco de la kristana dio super Toro kaj tiel konvinki ilin por la baptado kaj kristaniĝo. Bonifaco uzis la lignon de la kverko por konstrui kapelon en Fritzlar, fondante monaĥejon de [[benediktanoj]] kaj tiel establante la unuan diocezon ekster la limoj de la antikva [[Romia Imperio]].<ref> http://www.newadvent.org/cathen/02656a.htm | St. Boniface </ref>

[[dosieroDosiero:Offering by Lund.jpg|thumb|180px|Sacerdoto (''goði'') gvidas la popolon antaŭ ofero al Toro. Pentraĵo de J.L. Lund.]]

La tago estis tre grava dum la semajno, tiom ke en malfruaj datoj kiel la 7-a jarcento, [[Eliĝio]] riproĉis al sia komunumo en [[Flandrujo]] pro daŭrigado de la indiĝenaj praktikoj agnoskinte la ĵaŭdon kiel la sankta tago eĉ post la kristanigo.<ref>http://www.northvegr.org/lore/grimmst/index.php | Teutonic Mythology | </ref>

[[dosieroDosiero:Thor statue reproduction.jpg|thumb|150px|Reproduktaĵo de statuo de Toro de la 10-a jarcento trovita en Islando.]]

La peroneo de Nordendorf, estas homa osto gravurita, kiu devenas de la [[alamanoj]], kun dato en la 7-a jarcento. Ĝi estis trovita en [[Nordendorf]] proksime al [[Augsburg]], [[Bavarujo]] kaj ĝi havas en [[malnova futaro]] surskribaĵon mencianta Donar, la ĝermana nomo de Toro. La surskribo diras ''logaþore wodan wigiþonar''. La unua vorto ''logaþore'' komence oni kredis ke eble temus pri la nomo de iu dio, sed tre probable ĝi signifas "magiistojn" aŭ "sorĉistojn", la dua, ''wodan'' estas unu el la nomoj de [[Odino]] kaj la tria ''wigiþonar'' estas kunmetita vorto ''wigi'' "batalanto" kaj ''þonar'' estas Donar. Ĉar ĝi estis gravurita dum la kristanigado, probable ĝia celo estis abĵuri la paganajn diojn nomante ilin sorĉistoj.

[[dosieroDosiero:Altuna U1161 20050205.jpg|thumb|130px|La ŝtono de Altuna priskribas Toron rompante la boaton dum la lukto kun [[Jörmungandr]].]]

La plej multaj runŝtonoj estis levitaj dum la 11-a jarcento kaj tiel ili koincidis kun la kristanigo de Skandinavio. Ekzistas ĉirkaŭ ses runskriboj kiuj ŝajnas mencii lin kaj kvin el ili faras tion en alvokadoj por konsekri la ŝtonojn. Tri el la surskriboj estas trovitaj en Svedio (la runŝtono Rök, Sö 140 kaj la Velanda Runŝtono) kaj tri en Danio (Dr 110, Dr 220 kaj la Glavendrup-ŝtono). Ekzistas ankaŭ runŝtono pri kiu estis interpretita kiel marteloj de Toro estas ĉizitaj.

Svedio havas du ŝtonojn prezentantajn tiun legendon. Kreita iam inter la 8-a kaj 11-a jarcentoj, la maldekstraflanka angulo de la ŝtono Ardre en Gotlando ofte estis interpretita kiel reprezentaĵo ne nur de la fiŝkapta ekskurseto sed ankaŭ kiel referencoj al la mortigado de la virbovo uzata kiel loĝaĵo, probable kiel parto de pli frua versio de la rakonto. La Altuna Runŝtono en Uplando priskribas Toron kaptante la serpenton de Midgard. Kvankam mankas Hymir, ĝi precipe elmontras la piedon de Toro rompanta la plankon de la boato dum la intensa lukto.

[[dosieroDosiero:Three kings or three gods.jpg|160px|thumb|La tapiŝo de la preĝejo Skog montras de maldekstre Odinon, Toron kun sia martelo kaj Frejan.]]

[[dosieroDosiero:Ed0012.jpg|thumb|250px|right|Toro kaj siaj kompanoj vojaĝas per sia ĉaro]]

[[dosieroDosiero:Torsfiske 002.jpg|thumb|150px|"Tors fiske", statuo pri la batalo de Toro kontraŭ Jörmundgander, en [[Mariatorget]], [[Stokholmo]], Svedio.]]