Interreto: Malsamoj inter versioj

'''Interreto''' (nomita unue anglalingve kiel '''''Internet''''') estas tutmonda alirebla sistemo de [[komputila reto|komputilaj retoj]], kiu transsendas [[datumo]]jn laŭ [[IP|Interreta Protokolo]] kaj multaj aliaj [[protokolo]]j. Ĝi konsistas el miloj da pli malgrandaj [[komerco|komercaj]], organizaciaj, [[akademio|akademiaj]], [[registaro|registaraj]], kaj personaj komputilaj retoj. Ĝi portas variajndiversajn informojn kaj servojn, kiel [[retpoŝto]]n, [[babilejo|retbabilon]], kaj la interligitajn retpaĝojn kaj aliajn dosierojn de la [[TTT|Tut-Tera Teksaĵo]]. Pli ĝenerale, '''interreto''' (minuskle) estas iu aro de interkonektitaj komputiloj.

La radiko de interreto troveblas en la jaro [[1969]] kun la starigado de la [[ARPANET]], projekto de akademiaj studentoj sub la patroneco de la [[DARPA]], fako de la [[Usona Departemento de Defendo]]. Iu frua studo kiu aldoniĝis al ARPANET inkluzivis laboron por discentrigajmalcentralizaj retoj, teorion pri atendovicoj kaj pakaĵa ŝanĝado. Tamen, ARPANET mem ne interfunkciiskunfunkciis flueglate kun aliaj komputilaj retoj kiuj ne uzis ĝian propran protokolon. Ĉi tiu problemo inspiris plian disvolvadon de multetavolamulttavola protokolo uzebla trans multaj specoj da retoj.

La reto ekhavasekhavis publikan fasadon en la [[1990-aj jaroj]]. En 1989, [[Tim Berners-Lee]] eklaboris pri [[HTTP]], [[HTML]] kaj la unuaj pluraj retpaĝoj ĉe [[CERN]] en [[Svislando]]. En aŭgusto [[1991]], li publikigis sian projekton [[Tut-Tera Teksaĵo]]. Kelkaj akademiaj kaj registaraj institucioj kontribuis paĝojn, sed la vasta publiko ankoraŭ ne vidis ilin. En [[1993]], la unua versio de la retumilo ''[[Mosaic]]'' estis eldonita, kaj ekde frua [[1994]], la intereso de la publiko kreskis. En [[1996]] la vorto "Interreto" iĝis ofta termino, sed ĝi rilatis preskaŭ tute al la TTT.

Dume, tra la tuta jardeko, la Interreto sukcese sorbis la plej grandan parton el la antaŭe ekzistantaj komputilaj retoj, kvankam iuj retoj kiel [[FidoNet]] ankoraŭ apartas. Ĉi tiun kreskon oni ofte atribuis al la manko de centra administrado kiu permesas organan kreskon de la reto. Ankaŭ, la neproprieteco de la Interreto kuraĝigas interoperacieblonkunfunkcieblon <!-- angla: "interoperability"? --> kaj malebligas al unuopaj firmaoj tro regi la reton.

Aparte de la kompleksegaj fizikaj konektaĵoj kiuj konsistigas sian substrukturon, la interreto kunteniĝas per protokoloj, kiuj priskribas kiel interŝanĝi [[datumo]]jn per la reto. Malsame de pli malnovaj komunikadaj sistemoj, la [[Interreta protokolaro]] estis intence desegnita esti indiferenta pri la suba fizika medio. Kiu ajn komunikada reto, perdrata aŭ sendrata, kiu kapablas porti ambaŭsencajn diĝitajnciferecajn datumojn, povas porti Interretajn signalojn. Tiel, Interretaj pakaĵoj fluas tra perdrataj retoj kiel kupra drato, [[samaksa kablo]] kaj [[fibrooptika kablo]]; kaj tra sendrataj retoj kiel "[[Wi-fi]]". <!--Ĉu estas pli bona vorto ol "Wi-fi"?--> Kune, ĉi-tiuj retoj, kiuj uzas la samajn altnivelajn protokolojn, formas la Interreton.

La interretaj protokoloj devenas de diskutadoj en la ''Internet Engineering Task Force'' (IETF, esperante: Task-komitato pri Interreta Inĝenierarto) kaj ĝiaj laborgrupoj kiuj estas malfermaj al publika partopreno kaj kontrolo. Ĉi tiuj komitatoj produktas dosierojn kiuj dokumentoj estas nomitaj "Petoj por Komentoj". Kelkaj el tiuj ĉi dokumentoj estas levatajlevitaj al la nivelo de "Interreta Normo" fare de la Interreta Arkitektura Komitato (IAB aŭ ''Internet Architecture Board'' anglalingve).

Iuj el la popularaj servoj en la Interreto kiuj uzas tiujn protokolojn estas retpoŝto, mesaĵmesaĝ-forumoj (newsgroups) de Usenet, dosier-interŝanĝo ("file sharing"), Tuja mesaĝilo ("Instant Messenger"), la Tut-Tera-Teksaĵo, Gopher, "session access", WAIS, finger, IRC, MUDs, kaj MUSHs. El tiuj, retpoŝto kaj la Tut-Tera-Teksaĵo estas evidente la plej multe uzataj, kaj multaj aliaj servoj sin bazas sur tiuj, ekzemple poŝtlistoj ("mailing lists" kaj "[[blogoj" ("web logs")]]. La interreto ebligas la provizadon de akurattempaj ("real-time")realtempaj servoj, kiaj retradio kaj "webcasts" kiujn one povas ricevi ie ajn en la mondo.

Iuj aliaj popularaj servoj de la Interreto ne tiel kreiĝis, sed estis originale bazitaj sur komerce privataj ("proprietary"proprietaj) sistemoj. Tiuj inkluzivas je IRC, ICQ, AIM, kaj Gnutella.

La elektra konsumo rilate al la uzo de interreto kreskegis en la lastaj jaroj kaj daŭre faros tion en la sekvaj jaroj laŭ seriozaj taksadoj. En la jaro 2003 oni uzis en Germanujo ĉirkaŭ 6,8 miliardojmiliardojn da [[kilovathoro]]j; taksadoj por la jaro 2010 mencias energibezonon de la interreto de ĉirkaŭ 31,3 miliardoj da kilovathoroj, nur en Germanujo. Tio rilatas kaj al la finaj iloj en hejmoj kaj entreprenoj kaj la necesa energio por pretigi la rilatan infrastrukturon de interreto ĉe servilejoj. Ne eniris tiun taksadon servilejoj ekster Germanujo.<ref>http://winfuture.de/news,7539.html ''Internet Grund für hohen Stromverbrauch'', WinFuture.de, Benedikt Ziegenfuss, 27-an de januaro 2003]</ref>

Pro la konstanta pligrandiĝo de interreto, ankaŭ en evoluiĝantajevoluantaj landoj oni supozas, ke la uzo daŭre kreskos. En 2007 ĉirkaŭ 0,8 procentoj de la tutmonde produktita elektro estis uzata por la uzo de interreto.<ref>[http://news.com.com/U.S.+servers+slurp+more+power+than+Mississippi/2100-1010_3-6159583.html ''U.S. servers slurp more power than Mississippi'', c|net news.com, Stephen Shankland, 14-an de februaro 2007]</ref>

La Tut-Tera Teksaĵo (TTT) estas unu el la multaj partoj de la [[Interreto]], kaj post [[retpoŝto]] la due plej uzata parto. Ĝi estas sistemo de hipertekstaj dosieroj (aŭ paĝoj) interligitaj per la protokolo [[HTTP]]. Plej multaj TTT-paĝoj estas verkitaj en la hiperteksta marklingvomarkolingvo [[HTML]] aŭ ĝia nova versio [[XHTML]]. Iuj paĝoj kaj servoj uzas iun formon de [[XML]] aŭ [[SGML]].

La unua Esperanto-asocio kun retadreso estis supozeble [[UEA]], kiu komence eksperimentis kaj ekde aprilo 1992 pagis al universitato de Roterdamo por spaco kaj adreso: uea@wammers.erc.eur.nl. Komence oficisto Pasquale Zapelli kontrolis unufoje la semajnonĉiusemajne, kaj maksimume du mesaĝoj venis. Nur en la Jarlibro de 1995, UEA unuafoje tiel diskonigis sian adresontiaman retadreson, uea@inter.nl.net.