Kiel registrite je 11:18, 8 jul. 2013 redakti Talnat (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 1 773 redaktoj →‎Tonnivelo, tonkonturo, tonkomenco: (ekstera ligilo reformita) ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 00:00, 12 aŭg. 2013 redakti malfari KuBOT (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 112 941 redaktoj e Roboto: Ŝanĝado de Kategorio:Lingvistiko al Kategorio:Lingvoscienco; kosmetikaj ŝanĝoj Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 3: Lingvoj kiuj uzas tonon nur por distingoj sur la nivelo de [[frazo]]j kaj konversaciaj parolturnoj, ofte por indiki finon aŭ nefinon de parolturno kaj por distingi demandon disde konstato, estas nomataj ne '''''tonaj lingvoj''''' sed '''''[[intonacio\|intonaciaj lingvoj]]'''''. Multaj tonlingvoj tamen ankaŭ utiligas tonon por distingoj je fraza kaj parolturna niveloj. Oni do povas diri, ke tiuj estas kaj tonaj kaj intonaciaj lingvoj. Tio validas ekzemple por la [[ĉina lingvaro\|ĉinaj lingvoj]]. == Disvastiĝo == Inter la tonaj lingvoj estas multaj lingvoj Linio 25: [[Dosiero:Tonal languages.png\|thumb\|400px\|Geografia distribuo de la tonlingvoj]] Rimarkindas almenaŭ du vastaj koheraj geografiaj regionoj en kiuj distingiva uzo de tono estas komuna al multaj lingvoj kiuj apartenas al pluraj malsamaj [[lingvofamilio]]j. La unua estas kontinenta Azio sude de la [[Granda Muro]], kie la menciitaj lingvogrupoj kaj unuopaj lingvoj formas lingvoligon (germane ''Sprachbund''). La dua estas [[Afriko sude de Saharo]]. Ankaŭ tie temas pri "area" (lingvoliga) fenomeno. == Tipologio laŭ distingivaj trajtoj == En tonlingvoj povas uziĝi pluraj malsamaj distingivaj tonaj trajtoj. Tiuj povas esti la nivelo, konturo, komenco, finigo kaj sinkronigo de la tono, kaj ties ebla kombino kun malsamaj voĉregistroj. Linio 38: En kelkaj tonlingvoj ekziztas nivelaj, leviĝantaj kaj falantaj tonoj en la parolo, sed distingiva estas nur la tonalto komence de la [[fonotakso\|silaba kerno]], plej ofte reprezentata de vokalo. [[Dosiero:Pinyin Tone Chart.png\|thumb\|180px\|Konturoj de la tonoj en la norma ĉina lingvo]] En praktika sistemo por indiki konturajn tonojn en lingvistikaj studoj oni distingas kvin nivelojn inter 1 kaj 5, kaj la konturoj povas esti priskribataj per sinsekvo da ciferoj. Tio ilustriĝas ĉi-apude per la ekzemplo de la [[Norma ĉina lingvo]]. En ĝi, oni povas distingi inter kvin tonoj, el kiuj tamen nur kvar estas distingivaj tonemoj. La kvina estiĝas nur kiam iu el la distingivaj tonoj neŭtraliĝas en la parolo. * unua tono, [[pinjino\|pinjine]] ''ā'', /55/ alta tono Linio 64: En kelkaj tonlingvoj funkcias kiel [[distinga trajto]] abrupta fino de la tono. Estas tiel en aro da sudĉinaj dialektoj, en la [[birma]] kaj la [[vjetnama lingvo]]j. La abrupta fino estiĝas pro fermo de la [[gloto]]. Pro tio oni ankaŭ nomas tiujn tonojn [[glotalo\|glotalaj]] aŭ glotaligitaj. Ilia daŭro estas kutime malpli longa. Tipe estas nur unu aŭ du el la tonaj konturoj, kiuj kombiniĝas kun tiu trajto. === Tonsinkronigo, tonakcento === En kelkaj tonlingvoj oni ne povas konsideri la tonalton en si mem distingiva. Anstataŭe estas malsama sinkronigo de la tonaj movoj kun la segmentoj, kiu estas distingiva. Tio estas la kazo en la skandinaviaj tonlingvoj <ref>Gösta Bruce & Eva Gårding (1978). ”A prosodic typology for Swedish dialects”. In Gårding, Bruce, Bannert (eds) ''Nordic Prosody: Papers from a Symposium'', p. 219-229. Dept. of Linguistics and Phonetics, Lund University.</ref>. En tiuj ekzistas distingo inter du ''tonakcentoj'', nomataj "akcento 1", aŭ "akuta akcento" kaj "akcento 2" aŭ "grava akcento". Tiu lasta tamen nur ekzistas en plursilabaj vortoj. La vario de la sveda parolata en [[Finnlando]] ne estas tona. La [[dana]] ne plu estas tona lingvo, sed restas fenomeno, nomata ''stød'' 'puŝo', kiu montriĝas en momenta forfalo de regula tono en vokalo de vortoj, kiuj en la [[sveda lingvo]] havas akcenton 1. La dana dialekto parolata en [[Bornholm]] similas al la sudsvedaj dialektoj kaj retenas la tonakcentan distingon. === Ton-voĉregistro === Ekzistas lingvoj, en kiuj distingiva uzo de tono estas kombinita kun distingiva uzo de ”voĉregistro” (tipo de voĉado). Plej ofta estas distingo inter ”spira voĉo”, ”modala voĉo” (tio estas ordinara voĉo), kaj ”knara voĉo”. En tiuj kazoj, tonaj distingoj povas kunfandiĝi kun voĉaj. En la [[birma lingvo]], la variado de la voĉo nun superregas tiun de la tono. {\|class="wikitable" \|+Ton-voĉregistroj en la birma lingvo<ref>James Matisoff (2001). ''Prosodic Diffusibility in South-East Asia,'' pp. 309-310. In Aleksandra Aikhenvald and Robert Dixon, ''Areal Diffusion and Genetic Inheritance,'' OUP.</ref> Linio 109: \|} En aliaj tonlingvoj, ekzemple la [[taa lingvo]] (''ǃXóõ'', el la [[kojsana lingvaro]]), tonalto kaj voĉtipo kombiniĝas pli libere<ref>{{cite book \| author=Traill, Anthony \| year=1985 \| title=Phonetic and phonological studies of ǃXóõ Bushman \| publisher=Helmut Buske \| location=Hamburg \| isbn=3871186694 }}</ref>. === Fajflingvoj === Linio 117: En la [[konstruita lingvo]] [[solresolo]], kiu kutimas esti nomata ”muzika lingvo”, muzika tonskalo estas uzata kiel distigiva dimensio de la [[fonemo]]j, sed tio konfliktas kun la uzado de tono en [[natura lingvo\|naturaj lingvoj]]. En tiuj per tonalto komunikiĝas paralingvistika informo pri la parolanto kaj ties emocio kaj sinteno kaj pragmatika informo pri tio, kio estas komunikata. Tio apenaŭ eblas se fonema informo postulas fiksitajn muzikajn intervalojn. == Referencoj == <references /> {{Leginda\|2012\|03\|12}} {{Link GA\|ru}}▼ [[Kategorio:Tonlingvoj\| ]] [[Kategorio:~~Lingvistiko~~Lingvoscienco]] [[Kategorio:Lingvotipoj]] ▲{{Link GA\|ru}}

Tonlingvo: Malsamoj inter versioj