Albanio: Malsamoj inter versioj

La nomo eble deriviĝas de la [[iliroj|ilira tribo]] ''Albani'' registrita de [[Ptolemeo]], la geografo kaj astronomo el [[Aleksandrio]] kiu ellaboris mapon en 150&nbsp;AD<ref>Madrugearu A, Gordon M. La militoj en [[Balkanio]]. Rowman & Littlefield, 2007. p.146</ref> kiu montras la urbon [[Albanopolo]] (situantesituantan nordoriente de [[Durrës]]).

La nomo eble estas la daŭro de la nomo de mezepoka setlejo nomata Albanon kaj Arbanon, kvankam oni ne certas ke ili estis en la sama loko.<ref>The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 978-0-631-19807-9, page 279,"We cannot be certain that the Arbanon of Anna Comnena is the same as Albanopolis of the Albani, a place located on the map of Ptolemy (3.12)"</ref> En sia ''Historio'' verkita en 1079–1080, la [[Bizancio|bizanca]] historiisto [[Miĥaelo Ataliates]] estis la unua kiu menciis ''Albanoi'' kiel partoprenantoj en ribelo kontraŭ [[Konstantinopolo]] en 1043 kaj ankaŭ menciis la ''Arbanitai-ojn'' kiel subuloj de la Duko de [[durrës|Dirakiumo]].<ref>Robert Elsei. ''The Albanian lexicon of Dion Von Kirkman. Earliest reference to the existence of the Albanian language'', pp. 113–122.</ref> Dum la [[Mezepoko]], la albanoj nomis sian landon ''Arbër'' aŭ ''Arbën'' kaj sinnomis ''Arbëresh'' aŭ ''Arbnesh''.<ref>[http://www.pinocacozza.it/ Pinocacozza.it] (itale kaj albane)</ref><ref>[http://www.radio-arberesh.eu/ Radio-Arberesh.eu] (itale)</ref>

Sub la [[Otomana Imperio]] Albanio estis oficiale nomata ''Arnavutluk'' kaj tiesĝiaj loĝantoj kiel ''Arnauts'' (oficiale ''Arnavutlar''). Tiuj terminoj estas ankoraŭ uzataj en la [[Respubliko]] [[Turkio]] rilate al Albanio kaj albanoj.<ref>[http://www.thefreedictionary.com/Arnaut Arnaut] at the Free Dictionary</ref> La vorto estas konsiderata [[metatezo]] de la vorto ''Arvanite'', kiu estis la mezepoka greklingva nomo por la [[albanoj]].<ref name="Akademia e Shkencave e RPSH. Instituti Gjuhësisë dhe i Letersisë">[http://books.google.com/?id=mbJiAAAAMAAJ&q=Arnaut+arvanit&dq=Arnaut+arvanit artikolo "Akademia e Shkencave e RPSH. Instituti Gjuhësisë dhe i Letersisë", 1982, jŭnalo "Studime filologjike", Tirano, volumo 36, paĝo 44, albane]</ref>

La historio de Albanio emerĝas el la [[prahistorio]] de la [[4-a jarcento]] a.K., kun la unuaj mencioj pri [[Ilirio]] kaj pri ilira gento de Albanoj en Albanapolis (nuna Zgerdhesh, je 32 km for de Tirano) en [[greka historiografio|Grek-romia historiografio]]. La nuna teritorio de Albanio ne koincidas kun la teritorio en la Antikvo, kiu havis partojn de la romiaj provincoj [[Dalmatio (Romia Imperio)|Dalmatio]] (sude [[Iliriko]]), [[Macedonia (Romia Imperio)|Romia Makedonio]] (ĉefe [[Macedonia (Romia Imperio)|Epirus Nova]]), kaj [[Moesia]]. La teritorio restis sub romi-bizanca regado ĝis la alveno de la [[slavoj]] en la [[7-a jarcento]], kiuj integris ĝin en la [[Bulgara Imperio]] en la [[9-a jarcento]].

La teritoria nukleo de la albana ŝtato estis formita en la Mezepoko kiel la [[Princlando Arbër]] kaj la [[Albana Reĝlando]]. LaAnkaŭ la unuaj mencioj pri la originoj de la albanoj kiel malsama etno ankaŭ venas de ĉi tiu periodo. En la 15-a jarcento okazis serio de konfrontoj inter albanoj gviditajgvidataj de [[Skanderbeg]] kaj la [[Otomana Imperio]]. Tuj post la morto de Skanderbeg la organizita rezistado ĉesis kaj la lando iĝis parto de la Otomana Imperio. Ĝi restis sub la otomana regado kiel parto de la provinco [[Rumelio]] ĝis 1912, kiam la unua sendependa Albanio estis deklarata. La naskiĝo de nacia albana konscio datasdatiĝas de la 19-a jarcento kaj ĝi estis unu el la naciismoj naskiĝintaj en la Otomana Imperio.

La komunisma reĝimo falis en 1990, kaj la Respubliko Albanio estis fondita en 1991. La malnova komunisma partio estis venkita en la balotadoj de marto 1992, meze de ekonomia kolapso kaj socia malbonfarto. Ekonomia krizo ekiĝisekis en 1996 kiel konsekvenco de la fiasko de la [[skemo Ponzi]] kiu estis farita en la lando kaj kiu okazigis en 1997, armitan ribeliĝonribelxon, pro kiu albanoj amase elmigris al [[Italio]], [[Grekio]], [[Svislando]], [[Germanio]] kaj [[Nordameriko]].

La teritorio de Albanio estas administre dividatadividita en 12 [[provincoj]] ([[albane]]: oficiale ''qark''/''qarku'', ofte ankaŭ ''prefekturë''/''prefektura''), fojfoje tradukata kiel [[prefektejo]]) kaj ĉiu el ili havas plurajn distriktojn (kelkfoje tradukataj kiel subprefektejoj). 72 distriktoj havas urbo-statuson (albane: qytet). Ĝi havas ĉirkaŭ 2980 vilaĝojn en la tuta Albanio. <ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.webcitation.org/5sskA8M0G |titolo="On the Organization and Functioning of the Local Government", PDF-dosiero de la Respubliko de Albanio, 2000, rete arkivigita}}</ref>

La Albana Respubliko estas parlamenta demokratio establita sub renovigita konstitucio en 1998. Balotadoj okazas ĉiun kvaran jaron por 140 sidlokoj en unuĉambra Popola Asembleo. En junio 2002, kompromisa kandidato, [[Alfred Moisiu]], iama [[Generalo]], estis elektita por sukcedi la Prezidanton [[Rexhep Meidani]]. Parlamentaj balotoj en junio 2005 venkigis [[Sali Berisha]], eksaeksan membromembron de la albana komunisma partio, kiel estro de la Demokratia Partio. La nuna prezidanto, [[Bamir Topi]], estis elektita en julio 2007.

La ŝtatestro en Albanio estas la Prezidanto de la Respubliko. La prezidanto estas elektata por kvinjara periodo fare de la [[Parlamento de Albanio|Asembleo de la Respubliko Albanio]] per sekreta balotado, bezonante plimulton el la voŝdonojvoĉoj (50%+1) de ĉiuj deputitoj. La onta balotado okazos en 2012. La nuna Prezidanto de la Respubliko estas Bamir Topi.

La plenuma povo restas ĉe la [[Konsilio de Ministroj]]. La [[Ĉefministro]] estas elektata de la prezidento. Ministroj estas nomumitaj de la prezidento surbaze de la rekomendoj de la Ĉefministro. La Popola Asembleo fine (mal)akceptas la konsistadonkonsiston de la Konsilio. La Konsilio respondecas pri la eksterajekstera kaj internajinterna politikojpolitiko. Ĝi gvidas kaj kontrolas la agadon de la ministerioj kaj aliaj ŝtataj organoj.

La [[parlamento de Albanio|Asembleo de la Respubliko Albanio]] (''Kuvendi i Republikës së Shqipërisë'') estas la leĝfaranto de Albanio. Ĝi konsistas el 140 deputitoj en la Asambleo, kiuj estas elektataj laŭ sistemo el partia listo de proporcia reprezentado. La Prezidento de la Asambleo (aŭ Parolanto) havas du deputitojn kaj gvidas la Asembleon. Ĝi havas 15 konstantajn komisionojn, aŭ komitatojn. Parlamentaj balotoj okazas minimume ĉiun kvaran jaron.

La Asembleo havas la povon decidi la direkton de la ekstera kaj interna politiko; aprobi aŭ amendi la konstitucion; deklari militon al alia ŝtato; ratifi aŭ nuligi internaciajn traktatojn; elekti la Prezidanton de la Respubliko, la Superan Kortumon kaj la Ĝeneralan Prokuroron kaj siajnĝiajn deputitojn; kaj kontroli la agadon de la ŝtataj radio, televido, novaĵagentejoj kaj aliaj ŝtataj amaskomunikiloj.

La Albanaj Armitaj Fortoj (''Forcat e Armatosura të Shqipërisë'') estis unuafoje formitaj post la sendependecosendependiĝo en 1912. Albanio malpliigis la nombron da aktivaj trupoj ekde 1988 de 65,000<ref>{{cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1935630.stm", artikolo anglalingva el la retejo ''BBC News | titolo=Albania sells off its military hardware | dato=17 April 2002}}</ref> al 14,500 en 2009<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2008/08/21/feature-03 |titolo="Albania to abolish conscription by 2010", el la retejo ''SETimes.com'' |dato=la 21-an de aŭgusto 2008 |alirdato=la 29-an de decembro 2009}}</ref> kun malgranda aro da aviadiloj kaj ŝipoj. En la 1990-aj jaroj, la lando forĵetis multe da eksmodaj armiloj, tankoj kaj [[Misilo surfaco-aero|MSA-sistemoj]] el Ĉinio.

Hodiaŭ ĝi konsistas el la Ĝenerala Majora Ŝtato, la Albanaj Surteraj Fortoj, AlbanaAlbanaj Aerfortoj, AlbanaAlbanaj MaraMaraj Defendfortoj, la Albana Logistika Brigado kaj la Albana Komando por Trejnado kaj Doktrino. Kreskanta militista buĝeto estis unu el la plej gravaj kondiĉoj por integriĝo en [[NATO]]. La militista elspezo estis ĉirkaŭ 2.7% el la MEP en 2008. Ekde februaro 2008, Albanio oficiale partoprenas en la [[Operaco Aktiva Forto]] de NATO en la [[Mediteraneo]].<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.nato.int/issues/active_endeavour/index.html |titolo= retejo NATO.int |alirdato=la 27-an de aŭgusto 2010}}</ref> kaj ricevis la aniĝ-inviton la 3-an de aprilo 2008.<ref>{{citaĵo el la reto|titolo=artikolo "Albania membership" anglalingva en la retejo de NATO|url=http://www.nato.int/issues/nato_albania/evolution.html}}</ref> Albanio iĝis plena membro de NATO la [[1-an de aprilo]] [[2009]].

La internaj landaj kondiĉoj varias laŭ la alteco sed la altaĵoj ĝis ĉ. 1,500&nbsp;m estas kutime malvarmaj kaj ofte neĝas en vintro; kaj la neĝo povas restis ĝis la printempiĝoprintempio. Krom la landa ĉefurbo [[Tirano]], kiu havas 800,000 loĝantojn, la ceteraj gravaj urboj estas [[Durrës]], [[Korçë]], [[Elbasan]], [[Shkodër]], [[Gjirokastër]], [[Vlorë]] kaj [[Kukës]]. En la albana gramatiko, la vortoj povas havi definitivandefinitan aŭ ne definitivandefinitan formon kaj tio ankaŭ ampleksiĝasapliĝas al la urbonomoj: ''Tiranë'' kaj ''Tirana'', ''Shkodër'' kaj ''Shkodra'' estas uzataj.