Usona Imperiismo: Malsamoj inter versioj

'''Usona Imperio''' estas neformala termino, kiun oni uzis por kune priskribi la diversajn [[kolonio]]jn kaj [[teritorio]]jn kiuj estis aŭ posedataj aŭ regataj de la [[usona registaro]]. '''Usona Imperiismo''' estaestas la politika tendenco de [[Usono]] ekde ties unuaj jardekoj etendiĝi unue al [[Pacifiko]], poste al apudaj teritorioj kaj dum la tuta [[20a jarcento]] tutmonde jam ne per rekta konkero de teritorioj (kvankam foje eĉ tio) sed per klara etendo de siaj ekonomiaj, politikaj, militistaj, kaj socikulturaj influoj unue kaj poste ĝenerala hegemonio.

Usono origine estis nordamerika koloniaro en [[Brita imperio]]. En [[1776]], per [[Usona Revolucio]], ĝi sendependiĝis. La usonanoj daŭrigis la [[usona okcidento|ampleksigoampleksigon okcidenten]], kie jam situis nordamerikaj [[indianoj]], parto el [[Franca Imperio]] kaj parto el [[Hispana Imperio]]. La enmigrado de eŭropanoj provizis la homojn, kaj la modernaj industrio kaj ekonomio de Usono provizis la armilojn kaj monrimedojn. La loĝantoj de la okcidentajokcidento estis aŭ usonanigitaj, aŭ migrigitaj, aŭ ekstermitaj. La idearo esprimita en ''[[Manifest Destiny]]'' ("evidenta destino") instigas al koloniado de [[Nordameriko]].

*[[1830]]: La [[Usona Kongreso]] promulgas la [[Akto de Indiana Forigo|Akton de Indiana Forigo]], kiu devigis indianojn loĝantajn oriente de la [[misisisipiaMisisipia rivero]] transloĝiĝi. Rezervo de ''[[Indian Territory]]'' ("Indiana teritorio", nun [[Oklahomo]]) por pluraj indianaj etnoj.

*Anekso de sudokcidenta Usono, inkluzive [[Kalifornio]]n kiel rezulto de la [[Usona-Meksika Milito]]. La [[traktato de Guadalupe-Hidalgo]] cedis nordan Meksikon al Usono kontraŭ $15 ,000,000&nbsp000. Tiama norda Meksiko estas nun sudokcidenta Usono.

La plejparton de la eksteramerikajeksterusonaj kolonioj de Usono ĝi gajnis per la usona venko en la [[Hispana-usona milito]], post kiu la [[Hispanio|Reĝlando de Hispanio]] estis devigata cedi la plejparton de siaj ankoraŭaj koloniaj posedaĵoj al la regado de Usono.

La plejparto de la antaŭaj kolonioj de Usono de post tiam fariĝis sendependaj ŝtatoj, [[federaciero|ŝtato]]j de la usona unio, aŭ memregantaj ''[[commonwealth]]''-ojkomunumoj.

Usonaj trupoj multfoje invadis landojn. La [[Doktrino de Monroe]] ([[1823]]) avertis al eŭropaj imperioj, ke Usono konsideris sin la ĉefa potenco en [[Ameriko]] kaj ne tolerustoleros fremdajn influojn. Laŭ tiu, la [[Mezameriko|mezamerikaj]] regnoj estis neoficiale nomataj "[[banana respubliko|bananaj respublikoj]]", kie usonaj fruktofirmaoj kielkiaj ''[[United Fruit Company]]'' estis la vera potenco super la lokaj registaroj.

Post Dua mondmilito, la [[Malvarma milito]] kontraŭmetis Usonon kaj [[Sovetio]]n. Tial ke la milito akcelis la disigon de eŭropbazitaj imperioj, ambaŭ [[superpotenco]]j dividis la mondon laŭ blokoj. Usono organizis [[NATO]]-n en [[okcidenta Eŭropo]] kaj ''[[SEATO]]'' en [[sudorienta Azio]]. Ankaŭ ceterloke, Usono helpis registarojn favorajn al si. Inter tiuj [[subimperio]]j, [[Argentino]] agis en ''[[Cono Sur]]'', [[Sudafriko]] en [[suda Afriko]], kaj [[Israelo]] kaj iam [[Irano]] en [[sudokcidenta Azio]]. Foje la Malvarma milito varmiĝis kaj usonaj trupoj batalis rekte kontraŭ aliblokanoj en [[Korea Milito]], [[Vjetnama milito]], [[Grenado]].

Hodiaŭ, la termino "Usona Imperio" iafoje estas uzata kiel mallaŭda esprimo por konkretigi la militan kaj kulturan ĉeeston de Usono en multaj landoj. ''[[American Empire]]'' (''Usona Imperio'') estas libro de [[Andrew Bacevich]], kiu diras, ke Usono ekagis kiel imperio de post la fino de la Malvarma milito. Iuj usonaj komentariistoj kaj eminentuloj insistas, ke Usono ''estas'' kaj ''devas esti'' imperio ĉiusence. La ''[[Project for a New American Century]]'' (''Projekto por Nova Usona Jarcento''), kiu inkluzivas multajn el la nuntempaj ŝtatestroj de Usono, reprezentas tiun vidpunkton.

Usonaj intelektuloj kielkiaj [[Noam Chomsky]] kaj [[Edward Said]] verkas kontraŭ la imperiemo de Usono.