Germana Imperiestra Regno: Malsamoj inter versioj

Kontraste al Bismarck, Vilhelmo la 2-a ne opiniis, ke la teritorio, kiun Germanujo havis ekde 1871, sufiĉis por esti granda potenco. Anstataŭe, la imperiestro pligrandigis la militan ŝiparon por konkurenci kun Britujo kaj akiri koloniojn en aliaj kontinentoj. La germana koloniismo, kvankam Vilhelmo tutenergie provis ĝin praktiki, ne estis tre fruktodona, ĉar la plejmulto de la eblaj kolonioj jam estis okupata de aliaj potenco, i.a. Britujo, Francujo kaj la [[Otomana Imperio]]. Tamen, kelkaj koloniaj restoj povis esti aneksataj, ekzemple [[Germana Sudokcidenta Afriko]] aŭ [[Germana Orient-Afriko]] kaj iuj insuloj en la pacifiko. Entute, oni koloniis ĉ. 2,7 milionoj da kvadratigataj kilometroj.<ref>{{Citaĵo el la reto | url =http://www.dhm.de/lemo/html/kaiserreich/aussenpolitik/kolonien2/ | titolo = Statistische Angaben zu den deutschen Kolonien | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[27-a de oktobro|27-an de Oktobro]] | alirjaro = [[2013]] | aŭtoro = | familia nomo =Eikenberg | persona nomo =Gabriel | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto =dhm (Germana Historia Muzeo) | dato = | jaro = | monato = | formato = | verko = | eldoninto = dhm (Germana Historia Muzeo) | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref>

La tiel-nomata ''Weltpolitik'' (germane: ''Mondpolitiko''), kiel oni nomis la germanan imperialismon, precipe estis malŝatata de la socialdemokratoj, kiuj pli kaj pli fortiĝis en la germana regno. Nek la kontraŭsocialisma leĝo nek la sociaj reformoj enkondukitaj de Bismarck povis haltigi la sukceson de la socialisma partio, SPD, kiu en la elekto de 1912 eĉ gajnis 34,8% kaj estis la plej granda partio en la nova parlamento.<ref>{{citlibro | Titolo=Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich | Familinomo= | Nomo= | Aŭtoro= | Kunaŭtoroj= | Originalojaro= | Originalomonato= | Originalodato= | Jaro=1914 | Monato= | Dato= | Ĉapitro= | ĈapitroURL= | Redaktanto= | URL= | Formato= | Aliaj= | Redakto= | Serio= | Lingvo=germana | Eldonejo= | Loko= | Paĝoj=p. 342 | COI= | ID= | ISBN= | OCLC= | Alirjaro= | Alirmonato= | Alirdato= | Citaĵo=}}</ref> La socia demando, al kiu Bismarck provis respondi per la novaj asekuroj, denove graviĝis en granda ondo de la industriigo, kiu okazis fine de la 19-a jarcento: Inter 1882 kaj 1907, la ekonomiaj sektoroj de industrio kaj komerco kune kreskis je 10,9%, dum la agrikulturo malkreskis je eĉ 13,2%.<ref name="SozArbBuch">{{citlibro | Titolo=Sozialgeschichtliches Arbeitsbuch. Vol. 2: Materialien zur Statistik des Kaiserreichs 1870–1914 | Familinomo= | Nomo= | Aŭtoro=Hohorst, Gerd et al. | Kunaŭtoroj= | Originalojaro= | Originalomonato= | Originalodato= | Jaro=1978 | Monato= | Dato= | Ĉapitro= | ĈapitroURL= | Redaktanto= | URL= | Formato= | Aliaj= | Redakto= | Serio= | Lingvo= germana | Eldonejo= | Loko=Munkeno | Paĝoj=p. 66 | COI= | ID= | ISBN= | OCLC= | Alirjaro= | Alirmonato= | Alirdato= | Citaĵo=}}</ref>

Kadre de la mondopolitiko, la germana regno konkurencis kun Britujo pri la kreado de ŝipoj, en kiu venkis Britujo. Inter 1906 kaj 1914, la Unuiĝinta Reĝlando kreis 38 batalŝipojn kaj Germanujo kreis 24.<ref>Trueman,{{Citaĵo Chris:el ''Thela Navalreto Race| 1906 to 1914''. El: ''History Learning Site''. Ligilo:url =http://www.historylearningsite.co.uk/naval_race_1906_to_1914.htm. Vidita la| titolo = The Naval Race 1906 to 1914 | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[27-a de oktobro|27-an de Oktobro]] | alirjaro = [[2013.]] | aŭtoro = | familia nomo = Trueman | persona nomo = Chris | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = | monato = | formato = | verko = | eldoninto = History Learning Site | paĝoj = | lingvo = angla | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> Sed la konkurenco ne nur estis restriktata je ŝipkreado, sed oni ankaŭ batalis pri kolonioj: Dufoje la germana regno provis pliintensigi sian influon en Maroko per sendi ŝipojn tien, sed Francujo, al kiu apartenis la Maroka teritorio tiutempe, kaj Britujo sin defendis kontraŭ Germanujo sukcese.

La 28-an de junio 1914, la heredanto de la aŭstra trono, [[Franz Ferdinand d'Este|Franz Ferdinand]], estis murdata de serba naciisto en la urbo [[Sarajevo]]. Sekve de tiu okazaĵo en la Balkano, kiu jam estis de longe la plej malstabila regiono en Eŭropo, Aŭstrujo-Hungarujo deklaris militon al [[Serbio|Serbujo]]. Antaŭ ol Rusujo, kiu sin komprenis kiel savanto de la balkanaj landoj, povis ataki Aŭstrujo-Hungarujon, Germanujo sendis ultimaton al Rusujo kaj al Francujo, kaj post kiam la ultimatoj ne estis respondataj, la regno deklaris militon al ambaŭ la 1-an kaj la 3-an de Aŭgusto 1914.<ref>dhm{{Citaĵo (germanael historiala muzeo):reto ''Kriegserkärungen''.| Ligilo:url = http://www.dhm.de/lemo/html/wk1/kriegsverlauf/kriegserklaerungen/. Vidita| latitolo = Kriegserkärungen | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[27-a de oktobro|27-an de Oktobro]] | alirjaro = [[2013.]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = | monato = | formato = | verko = | eldoninto = dhm (germana historia muzeo) | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> La aliancoj efikis kiel ĉenreakcio, en kiu unu ago sekvis aŭtomate al la alia. La Unua Mondmilito estiĝis.

Kvankam la ŝtataneco de la regnaj civitanoj, kiu estis skribita sur ties legitimilo, ne estis ''germana'' oficiale, sed tiu de la respektiva federacia subŝtato (ekz-e ''[[Prusio|Prusujo]]'' aŭ ''[[Bavario|Bavarujo]]''), la tria artikolo de la konstitucio difinas, ke ĉiu regna civitano devas esti trajtata egale, do sendepende de sia subŝtata civitaneco.<ref>documentArchiv{{Citaĵo el la reto | url = http://www.documentarchiv.de:/ksr/verfksr.html | titolo = ''Gesetz betreffend die Verfassung des Deutschen Reiches. Verfassung des Deutschen Reichs'', Art.| 3titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [1[15-a de marto|15-an de Marto]]. Publikigita| laalirjaro = [[2014]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = [[16-a de aprilo|16-an de Aprilo]] | jaro = [[1871.]] Ligilo:| http://www.documentarchivmonato = | formato = | verko = | eldoninto = documentArchiv.de/ksr/verfksr.html | paĝoj = Art. Vidita3 la(1) 15-an| delingvo Marto= 2014.germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref>

Kiel rezulto de la federacia tradicio de Germanujo, la regno havis duĉambran parlamenton – la regnan parlamenton (''Reichstag'') elektatan ĉiujn tri jarojn (ekde la konstitucia reformo de 1890 ĉiujn kvin jarojn) kaj la federacian konsilion (''Bundesrat'', resp. malnova ortografio: ''Bundesrath''), en kiu reprezentiĝis la registaroj de la subŝtatoj. Ambaŭ institucioj kune estigis leĝojn, sed la imperiestro, kiu ĉiam estis la reĝo de Prusujo samtempe, rajtis revoki la ĉambrojn kaj krome dissolvi la regnan parlamenton. Li ankaŭ reprezentis Germanujon [[Internacia juro|popoljure]] kaj estis ordonanto de la armeo. Malgraŭ la grava pozicio de la imperiestro, la federacia konsilio laŭkonstitucie estis la plej supra institucio de la regno, i.a. ĉar ĝi havis la rajton iniciati kaj vetoi leĝojn kaj dissolvi la regnan parlamenton. Ĝia prezidento samtempe estis ministro-prezidanto de Prusujo kaj kanceliero de la Regno, kiu kune kun sia registaro estas nomata de la imperiestro.<ref>Bundeszentrale{{Citaĵo fürel politischela Bildungreto (| url = http://www.bpb.de):/cache/images/0/141010-st-original.jpg?BC77D | titolo = ''Die Verfassung des Deutschen Reiches vom 16. April 1871''. Publikigita| latitolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[15-a de marto|15-an de Marto]] | alirjaro = [[2014]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = [[27-a de septembro|27-an de Septembro]] | jaro = [[2012.]] Ligilo:| http://www.monato = | formato = JPG | verko = | eldoninto = Bundeszentrale für politische Bildung (bpb.de/cache/images/0/141010-st-original.jpg?BC77D.) Vidita| lapaĝoj 15-an= de Marto| 2014.lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> La nombro da membroj de la konsilio, kiujn ĉiu subŝtato rajtis sendi, dependis de la grandeco de tiu federacia subŝtato. Jen listo.<ref>documentArchiv{{Citaĵo el la reto | url = http://www.documentarchiv.de/ksr/verfksr.html Samloke,| Arttitolo = Gesetz betreffend die Verfassung des Deutschen Reiches. 6| titolo-aldono = Verfassung des Deutschen Reichs | alirdato = | alirmonatotago = [1[15-a de marto|15-an de Marto]] | alirjaro = [[2014]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = [[16-a de aprilo|16-an de Aprilo]] | jaro = [[1871]] | monato = | formato = | verko = | eldoninto = documentArchiv.de | paĝoj = Art. 6 (1) | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref>

La urbanizado kaj la industriigo bezonigis pli bonan infrastrukturon, kiu ankaŭ estis rapide konstruata en Germanujo. Kun preskaŭ ok fervojoj per kvadratigata kilometro, Germanujo havis unu de la plej bone evoluitaj fervojsistemoj.<ref>Kaiserliches{{Citaĵo Statistischesel Amt:la ''Internationalereto Übersichten.''| El:url ''Statistisches= Jahrbuch für das Deutsche Reich, 1914'', p. 42. Ligilo: [http://www.digizeitschriften.de/fileadmin/scripts/pdf.php?UklQPTgwLjEzNy41Ni4zNyZQUE49UFBONTE0NDAxMzAzXzE5MTQmbG9nSUQ9bG9nMzEmZmVzPSZBQ0w9WVRveU9udHBPakE3Y3pvNU9pSkZZMjl1YjIxcFkzTWlPMms2TVR0ek9qUTZJbVp5WldVaU8zMD0mdGFyZ2V0RmlsZU5hbWU9UFBONTE0NDAxMzAzXzE5MTRfbG9nMzEucGRm]. Vidita| latitolo = Internationale Übersichten | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[24-a de decembro|24-an de Decembro]] | alirjaro = [[2013]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = 1914 | monato = | formato = PDF | verko = Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich | eldoninto = Kaiserliches Statistisches Amt | paĝoj = p. 42 | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> Krome, la Germana Regno fortegis koncerne komercon, ĉar valoroj je 5,6&nbsp;miliardoj da [[Germana marko|marko]]j estis eksportataj en 1904, do Germanujo estis je la tria plej alta pozicio de eskportantaj landoj post Usono kaj Britujo.<ref>Kaiserliches{{Citaĵo Statistischesel Amtla reto | url = http://www.digizeitschriften.de/fileadmin/scripts/pdf.php?UklQPTgwLjEzNy41Ni4zNyZQUE49UFBONTE0NDAxMzAzXzE5MTQmbG9nSUQ9bG9nMzEmZmVzPSZBQ0w9WVRveU9udHBPakE3Y3pvNU9pSkZZMjl1YjIxcFkzTWlPMms2TVR0ek9qUTZJbVp5WldVaU8zMD0mdGFyZ2V0RmlsZU5hbWU9UFBONTE0NDAxMzAzXzE5MTRfbG9nMzEucGRm | titolo = ''Internationale Übersichten.'' Samfonte,| titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[24-a de decembro|24-an de Decembro]] | alirjaro = [[2013]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = 1914 | monato = | formato = PDF | verko = Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich | eldoninto = Kaiserliches Statistisches Amt | paĝoj = pp.&nbsp;57-59. | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> Ankaŭ la enlanda ekonomia forteco de la regno estis tre progresa, ekzemple konsiderante la mezan nombron de senlaboruloj inter 1871 kaj 1914, kiu nur estis 1-2%, dum en Britujo je la sama tempo la nombro fluktuis inter 5% kaj 10% kaj en la [[Tria Respubliko de Francio]] inter 6% kaj 10%. Krome, la fakto, ke la regna ekonomio [[orbazo|baziĝis sur oro]], kontribuis al la stabileco de la prezoj kaj de la valuto. Inter la fondiĝo de la imperio kaj la eko de la unua mondmilito, la ĉiujara inflacio meze estis nur 0,48%.<ref>Müller,{{Citaĵo Wolfgang;el Siegert,la Rolandreto | url = http://www.wilhelm-der-zweite.de/kaiser/grossersprungnachvorn.php | titolo = ''Deutschlands großer Sprung nach vorn. | titolo-aldono = Das vergessene Goldene Zeitalter: Wirtschaft, Wissenschaft und Kultur im Deutschen Kaiserreich''. Ligilo:| http://www.wilhelm-der-zweite.de/kaiser/grossersprungnachvorn.php.alirdato Vidita= la | alirmonatotago = [[28-a de marto|28-an de Marto]] | alirjaro = [[2014.]] | aŭtoro = Müller, Wolfgang; Siegert, Roland | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = | monato = | formato = | verko = | eldoninto = | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref>

=== Laborantoj el tuta popolo laŭ ekonomiaj sektoroj<ref name="SozArbBuch">Hohorst, Gerd et al.: Samloke.</ref> ===

La fondiĝo de la germana regno post longa tempo donis respondon al la tiel-nomata [[Demando pri Germanujo|germana demando]], kiu povus esti formulata tiel: “Kiel akireblas germana nacio-ŝtato?”. Tiu demando longe ne povis esti facile respondata, ĉar la germanoj estis subdividataj en multegaj diversaj subetnoj, i.a. la prusoj, la aŭstroj, la bavaroj, la hamburganoj kaj multaj aliaj. Sed ekde la militoj kontraŭ [[Napoleono Bonaparte]], kiuj vekis naciajn interesojn en Germanujo, la enpopola volo de unuiĝo estis tiel forta, ke en [[1848]] eksplodis revolucio por libereco kaj tutgermana unuiĝo. Sed la plejmulto de la princoj kaj reĝoj de la unuopaj germanaj landoj timis, ke ili povus perdi sian sendependecon kaj potencon, se Germanujo iĝus unu nacio. Do, kiam Bismarck unuigis la germanajn landojn, li kreis la germanan imperiestran regnon en 1871 kiel ''federacion'' de princoj. La princoj ne perdis sian potencon entute, sed tamen la popolo estis en grandega eŭforio post la regna unuiĝo. La revo de komuna nacio-ŝtato plene realiĝis.<{{#tag:ref>|La eŭforion atestas personaj dokumentoj el tiu tempo, i.a. ''taglibraj raportoj pri la unuiĝa festo en Berlino, la ĉefurbo de Prusujo kaj de la nove fondita Germana Imperiestra Regno. Komparu kun <ref name="correspondenz"></ref>.|group="noto"}}<ref name="correspondenz">{{Citaĵo el la reto | url = http://zefys.staatsbibliothek-berlin.de/amtspresse/ansicht/issue/9838247/1741/ | titolo = No. 10. Provinzial-Correspondenz. | titolo-aldono = Neunter Jahrgang | alirdato = | alirmonatotago = [[28-a de marto|28-an de Marto]] | alirjaro = [[2014]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = [[8-a de marto|8-an de Marto]] | jaro = [[1871]] | monato = | formato = | verko = | eldoninto = | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref>

Kiam Vilhelmo la 2-a iĝis imperiestro, li pligravigis la rolon de la militistoj en la nacio. Tiumaniere, la nacia konscienco orientiĝis laŭ la prusa tradicio de militarismo – jam [[Frederiko la 2-a (Prusio)|Frederiko la Granda]], kiu metis Prusujon en egalnivelan pozicion kun Aŭstrujo meze ĝis fine de la 18-a jarcento. La plejmulto de la germanoj ne nur kontentis, sed eĉ ĝojis pri sia regno, ankaŭ pro la ega sukceso ekonomia de la regno, kaj sekve ili kunĝojis pri la soldatismo de Vilhelmo, kiu promesis “lokon ĉe la suno”, kio signifis, ke Germanujo iĝus mondpotenco.<ref>Kulke,{{Citaĵo Ulli: ''Als Deutschland seinen Platz an der Sonne forderte''. El: ''Die WELT''. Publikigitael la 6-anreto de| Aŭgustourl 2013. Ligilo:= http://www.welt.de/geschichte/article118739959/Als-Deutschland-seinen-Platz-an-der-Sonne-forderte.html. Vidita| latitolo = Als Deutschland seinen Platz an der Sonne forderte | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[28-a de marto|28-an de Marto]] | alirjaro = [[2014.]] | aŭtoro = | familia nomo = Kulke | persona nomo = Ulli | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = [[6-a de aŭgusto|6-an de Aŭgusto]] | jaro = [[2013]] | monato = | formato = | verko = | eldoninto = DIE WELT | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> Aliflanke, tiuj, kiuj malŝatis la militismon – pleje la socialdemokratoj – estis nomataj “senpatriaj kamaradoj” de la politika elito.<ref>Universal-Lexikon:{{Citaĵo ''Vaterlandsloseel Gesellen''.la Publikigitareto en| 2012.url = http://universal_lexikon.deacademic.com/314492/Vaterlandslose_Gesellen. Vidita| latitolo = Vaterlandslose Gesellen | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[28-a de marto|28-an de Marto]] | alirjaro = [[2014.]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = 2012 | monato = | formato = | verko = | eldoninto = Universal-Lexikon | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> Pro la malbonaj laborkondiĉoj, la socialdemokratoj tamen fortiĝis kaj transformis la regnon iompostiome al socia ŝtato, kaj fine la plej granda amaso da germanoj amis sian patrion tiutempe kaj eŭforis pri la Unua Mondmilito, kiu ebligis pligrandigon de Germanujo.

* La [[Socialdemokratia Partio de Germanio]] (SPD) origine kreiĝis kiel Ĝenerala Germana Klubo de la Laborantaro (ADAV) en 1863, kiu kunfandiĝis kun la Socialdemokratia Germana Laborantara Partio (SPAD) al la Socialisma Laborantara Partio (SAP) en 1875, kiu fine sin nomis SPD en 1890.<ref>mpg:{{Citaĵo ''Politischeel Parteienla imreto Deutschen| Kaiserreich''.url Ligilo:= http://www.mpg-saarlouis.de/projekte/unterricht/geschichte/Lernbilder_05/06_Politische_Parteien_im_Deutschen_Kaiserreich.pdf. Vidita| latitolo = Politische Parteien im Deutschen Kaiserreich | titolo-aldono = | alirdato = | alirmonatotago = [[29-a de oktobro|29-an de Oktobro]] | alirjaro = [[2013.]] | aŭtoro = | familia nomo = | persona nomo = | aŭtoroligilo = | kunaŭtoroj = | redaktinto = | dato = | jaro = | monato = | formato = PDF | verko = | eldoninto = mpg | paĝoj = | lingvo = germana | arkivurl = | arkivdato = | citaĵo = }}</ref> La SPD intencis plibonigi la situacion de la laborantaro per la enkonduko de sociaj reformoj. Ĝi havis kreskantan influon al la regno politiko, precipe en la lastaj 10-20 jaroj de ĝia ekzisto, kio estis kaŭzata de la pligraviĝanta [[Socia demando]] (vd. ankaŭ). Dum la tempo inter ĉirkaŭ 1900 kaj 1918, la partio dupartiĝis en pli revoluciema (sendependa/komunisma) kaj pli reformema (majoritata/social-demokratia) flankoj, kiuj post la disfalo de la imperiestra regno batalis unu kontraŭ la alia dum la [[Novembra Revolucio (Germanio)|Novembra Revolucio]].