Sud-Afriko: Malsamoj inter versioj

La '''Respubliko de Sud-Afriko''' ([[angla lingvo|angle]]: ''South Africa'', [[afrikansa lingvo|afrikanselingvoafrikanse]]: ''Suid-Afrika'') estas la plej suda nacioregno en [[Afriko]]. Ĝiaj najbaraj landoj estas [[Namibio]], [[Bocvano]], [[Zimbabvo]], [[Mozambiko]], [[Svazilando]] kaj [[Lesoto]].

Sud-Afriko evoluis iel malsame ol la aliaj Afrikajafrikaj landoj pro du kialoj: la granda nombro de enmigrintoj el [[Eŭropo]] kaj la minerala riĉeco, kiu gravigis la nacionregnon por okcidentaj landoj, speciale dum la [[Malvarma milito]]. Pro la unua, Sud-Afriko estas [[rasoetno|raseetne]] tre diversamiksita ŝtato. Ĝi enhavas la plej grandajn nombrojn da "[[mestizo|Koloruloj]]" (t.e., raseetne miksitaj homoj), da [[Eŭropo|eŭropidoj]] kaj da [[Hindo-Aria Grupo|hindoj]] en Afriko. Proksimume 75% el la loĝantaro konsistas el [[nigrulo]]j.

Rasa konflikto inter la eŭropdevena minoritato kaj la nigrula majoritatoplimulto estas gravega temo en la historio kaj politiko de la lando, rezultiginte la [[apartismo]]n, kiun efektivigis la [[Nacia Partio de Sud-Afriko|Nacia Partio]] en [[1948]]. La apartismaj leĝoj ekaboliĝis en [[1990]] post longa kaj perforta batalo de la nigra majoritatoplimulto, kaj de iuj eŭropidoj, mestizoj kaj hindoj.

En [[1994]] [[Nelson Mandela]] estis elektita kiel la unua nigranigrula prezidento. La nuna prezidento, [[Jacob Zuma]], estis elektita en [[2009]].

Simile kiel kelkaj aliaj afrikaj landoj ankaŭ Sud-Afriko havas tre longan historion de homa loĝigo. Laŭ [[arkeologio|arkeologiaj]] trovaĵojtrovitaĵoj en la teritorio de Sud-Afriko troviĝis jam [[aŭstralopitekoj]] antaŭ tri milionoj da jaroj, plu poste [[homo habilis]], [[homo erectus]] kaj [[homo sapiens]].

Antaŭ la alveno de eŭropanoj sur la teritorion de la hodiaŭa Sud-Afriko vivis [[boŝmanoj]], [[namoj]] kaj pli poste ankaŭ [[bantuo|bantuaj]] [[tribo]]j.

En la jaro [[1486]] alnavigaciis al bordoj de hodiaŭa Kablando [[Portugalio|portugala]] marnavigaciisto [[Bartolomeu Dias]]. Sed la unuaj eŭropaj vilaĝanoj en la regiono estis nur [[Nederlando|nederlandanoj]] ([[buroj]]), kiuj loĝigissetlis en la regiononregiono en la [[17-a jarcento]] kaj pli poste ankaŭ [[Francio|francaj]] [[hugenotoj]] kaj [[Germanio|germanoj]]. En la [[19-a jarcento]] buroj estis forŝovitaj de la britaj koloniistoj plufor en la enlandon, kie ili fondis proprajn ŝtatajn tutaĵojn [[Natalo]]n, [[Transvalo]]n kaj [[Oranĵa Liberŝtato|Oranĵan Liberŝtaton]].

En la unua bura milito (1880 – 1881) britoj estis malvenkitaj. FinaKompleta priregoregado de la teritorio fare de britoj okazis nur post la [[Brita-bura milito|dua bura milito]] (1899 – 1902). La [[31-an de majo]] [[1910]] ĉiuj provincoj estis kunigitaj en Sud-Afrikan Union, kiu akiris statutonstatuson de [[dominio]].

La buroj devenas de inter aliaj la blankaj [[Kalvinismo|kalvinistaj]] [[migrantoenmigranto]]j, kiuj setlis dum la regado de la [[Nederlanda Orienthinda Kompanio|VOC]] ([[1652]]–[[1795]]) kaj la sekva [[Britio|brita]] regado ĉirkaŭ [[Kabo de la Bona Espero]]. Ili estis fuĝintafuĝintaj el religia maltoleremo kaj el troa demografia kresko. Ili intencis krei novan mundonmondon, sed fakte similan al tiu abandonita en Nederlando, sed eĉ pli maltolerema. Tiele ili ege rivalis ĉefe kun la brita etendoregado en la sama mondoregiono (foje ankaŭ kun tiu devenatiuj el aliaj landoj, krom [[Nederlando]]) kaj ĉiam superregis sur la indiĝenaj populaciojpopoloj ĝis fino de la [[20a jarcento]].<ref>Carlo A. Caranci, “Los blancos se matan en el África negra”, ''La aventura de la historia'', Madrido, marto, 2000. Por la tuta artikolo paĝoj 30-39. Por tiuj lastaj informoj paĝo 30.</ref>

La unuaj nederlandanoj estreestritaj de Van Riebeeck setliĝis en Suda Afriko en [[1652]] kiel proviza stacio de la [[Nederlanda Orienthinda Kompanio]], kie nune estas [[Kaburbo]]. En [[1680]] ili estis 800. ElEn [[1688]] aldoniĝis 300 francaj hugenotoj, kiuj same fuĝis el religia maltoleremo. En [[1756]] jam estis 5,0005000 eŭropanoj kaj fine de la 18a jarcento ĉirkaŭ 15,00015000, kiu, invadis la etendiĝislandon norden kaj orienten malprofite por la indiĝenaj populaciojetnoj ([[kosoj]], [[bantuoj]], [[hotentotoj]], [[boŝmanoj]]). Kiel defenda resurso kontraŭ indiĝenoj kaj kontraŭ kreska alveno de britoj, naskiĝis kaj poste plifortiĝis nacia sento de buroj kiel nova nacio. La britoj jam tute hegemoniis en Kaburbo, kiam okazis en [[1834]] milito de kosoj kontruax buroj: tiuj akuzis la britojn, ke tiuj ne protektis ilin; rezulte okazis la unua granda elmigrado de buroj internen (''trek''). Kiam tiuj buroj klopodis fondi ŝtaton en [[Natalo]], la britoj malhelpis ĝintion kaj la buroj devis denove elmigri pli norden (dua ''trek''), kien ili kreis en [[1852]] la [[Respubliko Transvalo|Respublikon Transvalon]] plej norde okcidente de [[Mozambiko]] kaj en [[1854]] la [[Libera Ŝtato Orange|Oranĵan Liberŝtaton]] iom pli sude. Britio agnoskis tiujn ŝtatojn, sed sudoriente la sothoj tute ne. El la [[1860-aj jaroj]] tiuj ŝtatoj ege disvolviĝis kaj prosperis ĉefe danke al malkovro de diamantoj en Orange (1867, 1871) kaj de oro en Transvalo (1886). Ĉefa bura urbo Johanesburgo, fondita en [[1866]], havoshavas 100, 000 loĝantojn en [[1895]].<ref>Carlo A. Caranci, “Los blancos se matan en el África negra”, ''La aventura de la historia'', Madrido, marto, 2000. Por la tuta artikolo paĝoj 30-39. Por tiuj lastaj informoj paĝo 31.</ref>

Tamen Britio ne intencis abandoni la minejajn riĉojn de Sudafriko en manoj de la buroj kaj klopodis helpi la grandan britan populacion setliĝintan en Transvalo (ĉirkaŭ 35,00035000 ĉirkaŭ la 1880-aj jaroj); tiuj estis nomitaj en [[afrikansa]] ''uitlanders'' aŭ ''uitlanderoj'' (fremduloj), kaj kvankam kontrolis grandan parton de la ekonomio ne havis voĉrajtonvoĉdonrajton. La brita ĉefministro de Kaburbo nome [[Cecil Rhodes]] tiuintence klopodis plialtigi la britan populacionloĝantoj en la minejaj areoj kaj en [[1871]] la britoj okupis Kinberley kaj Griqualand. Poste ili aneksadis Transvalon kiel britabritan koloniokolonion, kio rompis la ĝistiaman ekvlibron inter britoj kaj buroj. La britoj reagis per la nomita unua Brita-bura milito, sed ili estis venkitaj en Majuba Hill (1881), per kio la buroj rekuperis iel la sendependonsendependecon, kvankam ne totalekomplete.<ref>Carlo A. Caranci, “Los blancos se matan en el África negra”, ''La aventura de la historia'', Madrido, marto, 2000. Por la tuta artikolo paĝoj 30-39. Por tiuj lastaj informoj paĝo 32.</ref>

La intenco de Cecil Rhodes estis unuigi ĉiujn teritoriojn, kie eŭropanoj hegemoniis en la areo de ([[Suda Afriko]]) por unuigi ilin al la granda [[koloniismo|kolonia zono]] el [[Egipto]] al [[SudafrikoSud-Afriko]]. En [[1895]] Cecil Rhodes instigis britan insurekcion de ''uitlanderoj'' en Transvalo kaj sendis armeeton (800 homoj) estresub la gvido de sia amanto Leander S. Jameson; Kruger reagis kaj pereper armeo de 7,0007000 homoj venkis kaj arestis Jameson, sendis lin al Britio, kie li estis enprizonigita, dum Cecil Rhodes finis sian karieron. Tamen Jameson revenos al Sudafriko, enposteniĝos, vidos la buran malvenkon kaj eĉ iĝos ministro. Dume la buroj plifortigis sian pozicion en Eŭropo kaj Kruger estis reelektita la kvaran fojon en [[1898]]. Kiam en [[1899]] la britoj finfine venkis en [[Sudano]], ili dediĉis sin al konstraŭstaro kontraŭ la buroj en SudafrikoSud-Afriko; Kruger sentis sin sekura, sed la buroj el Kaburbo ne helpis tiam la burajn ŝtatojn. Komence de oktobro pro bura konfisko de brita trajno ŝarĝita el oro, komenciskomenciĝis la milito, tiom dezirata de britoj.<ref>Carlo A. Caranci, “Los blancos se matan en el África negra”, ''La aventura de la historia'', Madrido, marto, 2000. Por la tuta artikolo paĝoj 30-39. Por tiuj lastaj informoj paĝo 33.</ref> Ambaŭ flankoj fidis je propra venko.