Maro: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) Kun helpo de WikiTrans |
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 4:
Pro la nuna stato de [[kontinenta drivo]], la [[Norda Hemisfero]] nun estas ĝuste same dividita inter tero kaj maro (rilatumo de proksimume 2:3) sed la [[Suda Hemisfero]] estas superforte oceana (1:4.7).<ref name=reddyornot>Reddy, M.P.M. [http://books.google.co.uk/books?id=2NC3JmKI7mYC&lpg=PA112 ''Descriptive Physical Oceanography'', {{nowrap|p. 112}}]. A.A. Balkema (Leiden), 2001. ISBN 90-5410-706-5. Alirita la 6an Aŭg 2014.</ref> [[Saleco]] en la malferma oceano estas ĝenerale en mallarĝa gamo proksimume 3.5% laŭ maao, kvankam tio povas varii en pli malfermaj akvoj, proksime de la elfluejoj de grandaj riveroj, aŭ ĉe grandaj profundoj. Proksimume 85% de la solidoj en la malferma maro estas [[natrio]] kaj [[klorido]]. [[marfluo|Altamaraj fluoj]] estas produktitaj per diferencoj en saleco kaj temperaturo. Surfacaj fluoj estas formitaj per la frikcio de ondoj produktitaj per la vento kaj per [[tajdo]]j, dum la ŝanĝoj en loka [[marnivelo]] produktiĝas per la [[gravito]] de la [[Luno]] kaj [[Suno]]. La direkto de ĉiuj el tiuj estas regita fare de surfacaj kaj submaraj termasoj kaj per la [[rotacio]] de la Tero (la [[koriolisforto]]).
Iamaj ŝanĝoj en la marniveloj lasis [[kontinentbreto]]jn, malprofundajn areojn en la maro proksimaj al tero. Tiuj nutraĵ-riĉaj akvoj abundas je vivo, kiuj provizas homojn per grandaj provizoj de manĝaĵo - plejparte [[fiŝo]]j, sed ankaŭ [[marisko]]j, [[mamulo]]j, kaj [[algo]]j - kiuj estas same rikoltitaj kaj [[Fiŝkaptado|en natura medio]] kaj [[Akvokulturo|farmitaj]]. La plej diversspecaj areoj ĉirkaŭas grandajn tropikajn koralajn rifojn. [[Balenĉasado]] en la alta maro oftis ĝis kiam komuna ĉaŝado kaj la malkreskantaj numeroj de [[baleno]]j ekigis internaciajn konservado-iniciatojn kaj finfine moratorion sur plej multe de la komerca balenĉasado. Oceanografio establis ke ne ĉiu vivo estas limigita al la subsunaj surfacaj akvoj: eĉ sub grandegaj profundoj kaj premoj, nutraĵoj fluantaj el hidrotermikaj fluoj apogas sian propran unikan ekosistemon. Vivo eble [[Abiogenezo|komenciĝis]] tie kaj akvaj mikrobaj matoj estas ĝenerale supozitaj kiel kaŭzantoj de la oksigenigo de la [[Atmosfero (tero)|atmosfero]] de la [[Tero]]; kaj plantoj kaj bestoj unue [[Evoluo|evoluis]] en la maro.
La maro estas esenca aspekto de homa [[komerco]], vojaĝado, mineral-ekstraktado, kaj [[elektro]]-produktado. Tio ankaŭ igis ĝin esenca al militado kaj forlasis gravajn grandurbojn eksponitaj al [[sismo]]j kaj [[vulkano]]j de proksimaj [[faŭlto]]j; potencaj [[cunamo]]j minacas; kaj [[uragano]]j, [[tifono]]j, kaj [[ciklono]]j produktitaj en la [[tropiko]]j. Tiu graveco kaj dueco influis homan kulturon, de fruaj Mar-dioj ĝis la epopeo ''[[Odiseado]]'' de [[Homero]] ĝis la ŝanĝoj stimulitaj fare de la [[Kristoforo Kolumbo|Kolumbia Interŝanĝo]], de [[Vikingo|vikingaj]] mar-entombigoj ĝis [[hajko]]j de [[Basho]] aŭ al hiperrealista mara arto, kaj inspiris [[muziko]]n gaman de la _nties devas ''The Complaynt of Scotland'' al Rimsky-tiu de Korsakov " La Maro kaj la Ŝipo de Sinbad " al A-mei " Aŭskulti al la Maro ". Ĝi estas la sceno de libertempaj agadoj inkluzive de naĝado, plonĝante, surfante, kaj mareltena. Tamen, loĝantarkresko, industriigo, kaj intensa terkultivado ĉiuj kontribuis al aktuala mara poluo. Atmosfera karbondioksido estas absorbita en kreskantaj kvantoj, malaltigante sian pH en procezo konata kiel oceanacidiĝo. La komuna naturo de la maro faris trofiŝkaptan kreskantan problemon.
Kondiĉe, oni nomas "maro" kelkajn malfermitajn partojn de oceano, ekz. Sargasa Maro, kaj grandajn [[lago]]jn - [[Kaspia Maro]], [[Arala Maro]], [[Morta Maro]].
| |||