Niĝerio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
Linio 84:
Post la [[Dua Mondmilito]], en respondo al la kresko de niĝeria [[naciismo]] kaj postuloj por [[sendependeco]], sinsekvaj konstitucioj leĝdonitaj fare de la brita registaro movis Niĝerion direkte al [[aŭtonomio]] fare de reprezentantoj kaj de ĉiam pli federacia bazo. Proksime de la mezo de la 20-a jarcento, bonega ondo por sendependeco trablovis en tuta Afriko. Niĝerio atingis sendependecon en 1960.
===Sendependeco (1960)===
En [[1960]] estis deklarita sendependeco, al kio sekvis konfliktoj inter diversaj etnogrupoj. En [[1967]]-[[1970]] en orienta parto de la lando estis deklarita [[Biafra Respubliko]]. Tri [[diktatoro]]j regis laŭvice (kaj post la koncernaj [[puĉo]]j) dum la periodo 1983-1999: [[Muhammadu Buhari]], [[Ibrahim Babangida]] kaj [[Sani Abacha]].▼
{{Ĉefartikolo|Listo de Ŝtatestroj de Niĝerio}}
En [[1960]] estis deklarita sendependeco, al kio sekvis konfliktoj inter diversaj etnogrupoj. La registaro de Niĝerio estis koalicio de konservativaj partioj: la ''Niĝeria Popola Kongreso'' (NPC), partio dominita fare de nordanoj kaj de la islama kredo, kaj la Igboj kaj Kristan-dominita ''Nacia Konsilio de Niĝerio kaj Kameruno'' (NCNC) gvidita fare de [[Nnamdi Azikiwe]]. Azikiwe iĝis la Niĝeria Ĝeneralgubernatoro en 1960. La opozicio konsistis el la relative liberala Agadgrupo (AG), kiu estis plejparte dominita de la joruboj kaj kondukita fare de Obafemi Awolowo.<ref name=JBS>{{cite journal|title=Nigerian Political Parties: Their Role in Modernizing the Political System, 1920–1966|author=Udofia, O. E. |journal=Journal of Black Studies|volume=11|issue=4 |year=1981|pages=435–447|doi=10.1177/002193478101100404 |jstor=2784073}}</ref> La kulturaj kaj politikaj diferencoj inter la dominaj etnoj de Niĝerio - la Haŭsoj ("nordanoj"), Igboj ("orientanoj") kaj Joruboj ("okcidentanoj") - estis akraj.
La [[Unua Niĝeria Respubliko|Unua Respubliko]] (1963–1966) estis regata nur de unu Prezidento nome [[Nnamdi Azikiwe]] de la partio [[National Council of Nigeria and the Cameroons]] kun ĉefministro [[Abubakar Tafawa Balewa|Balewa]]. Post [[puĉo]] venis militista regado (1966–1979) laŭ kiu sinsekvis [[Johnson Aguiyi-Ironsi|<small>General-leŭtenanto</small> Johnson Aguiyi-Ironsi]], [[Yakubu Gowon|<small>Generalo</small> Yakubu Gowon]], [[Murtala Mohammed|<small>Generalo</small> Murtala Mohammed]] kaj [[Olusegun Obasanjo|<small>General-leŭtenanto</small> Olusegun Obasanjo]]. Sekvis la [[Dua Niĝeria Respubliko|Dua Respubliko]] (1979–1983) kie regis denove nur unu prezidento nome [[Shehu Shagari]], kiu estis denove elpostenigita per militista puĉo. La nova militista regado (1983–1993) estis fare de [[Muhammadu Buhari|<small>General-leŭtenanto</small> Muhammadu Buhari]] kaj de [[Ibrahim Babangida|<small>Generalo</small> Ibrahim Babangida]].▼
Malekvilibro estis kreita en politiko per la rezulto de la 1961-datita [[referendumo]]. Suda Kameruno elektis aliĝi al la [[Respubliko Kameruno]] dum Norda Kameruno elektis resti en Niĝerio. La norda regiono tiama estis multe pli granda ol la suda parto. En 1963, la nacio establis federacian respublikon, kun Azikiwe kiel ĝian unuan prezidanton. Kiam elektoj estis okazigitaj en 1965, la ''Nigerian National Democratic Party'' (Niĝeria Nacia Demokrata Partio) venkis en la okcidenta regiono de Niĝerio.
▲La [[Unua Niĝeria Respubliko|Unua Respubliko]] (1963–1966) estis regata nur de unu Prezidento nome [[Nnamdi Azikiwe]] de la partio [[National Council of Nigeria and the Cameroons]] kun ĉefministro [[Abubakar Tafawa Balewa|Balewa]]. Post [[puĉo]] venis militista regado (1966–1979) laŭ kiu sinsekvis [[Johnson Aguiyi-Ironsi|<small>General-leŭtenanto</small> Johnson Aguiyi-Ironsi]], [[Yakubu Gowon|<small>Generalo</small> Yakubu Gowon]], [[Murtala Mohammed|<small>Generalo</small> Murtala Mohammed]] kaj [[Olusegun Obasanjo|<small>General-leŭtenanto</small> Olusegun Obasanjo]].
===Niĝeria Enlanda Milito (1967-1970)===
{{Ĉefartikolo|Niĝeria Enlanda Milito}}
▲
Sekvis la [[Dua Niĝeria Respubliko|Dua Respubliko]] (1979–1983) kie regis denove nur unu prezidento nome [[Shehu Shagari]], kiu estis denove elpostenigita per militista puĉo. La nova militista regado (1983–1993) estis fare de [[Muhammadu Buhari|<small>General-leŭtenanto</small> Muhammadu Buhari]] kaj de [[Ibrahim Babangida|<small>Generalo</small> Ibrahim Babangida]].
La [[Tria Niĝeria Respubliko|Tria Respubliko]] (1993) estis skizita en 1989, kiam la generalo [[Ibrahim Babangida|Ibrahim Badamasi Babangida]] (IBB), nome [[Prezidento de Niĝerio|militista ŝtatestro]], promesis finigi la militistan regadon por 1990 – dato kiu estis poste prokrastita ĝis 1993. IBB nuligis la malpermeson por politika aktiveco en la printempo de 1989, kaj lia registaro permesis du politikajn partiojn: nome la centra-dekstra Nacia Respublikana Konvencio (NRC) kaj la centra-maldekstra Socialdemokrata Partio (SDP). Balotado por gubernatoroj kaj por parlamento okazis en decembro 1991, dum la prezidentaj estis prokrastita ĝis la 12a de Junio 1993 – pro politika maltrankvileco. [[Moshood Kashimawo Olawale Abiola|MKO Abiola]], riĉa [[Joruboj|joruba]] negocisto, klare venkis en la prezidenta balotado el la platformo de la SDP. [[Ernest Shonekan]] estis prezidento nur du monatojn kaj duono kaj denove venis militista puĉo.
| |||