Kiel registrite je 23:08, 5 dec. 2014 redakti Kani (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj, Administrantoj 273 604 redaktoj Neniu resumo de redakto ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 23:17, 5 dec. 2014 redakti malfari Kani (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj, Administrantoj 273 604 redaktoj Neniu resumo de redakto Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: [[Dosiero:Roman Republic Empire map.gif\|eta\|dekstra\|250px\|<center>La [[ekspansio]] de la Romia Imperio tempe.]] [[Dosiero:Statue-Augustus.jpg\|dekstra\|eta\|250px\|[[Aŭgusto Cezaro]].]] La '''Romia Imperio''' ([[-27\|27 a.K.]] ĝis [[476\|476 p.K.]]) estis imperio, kies ĉefurbo estis [[Romo]], kaj kiu regis la landojn ĉirkaŭ la [[Mediteraneo]] dum kvin jarcentoj. En [[476]] [[Romio]] kaj la okcidentaj provincoj disfalis pro la atakoj de [[ĝermanoj]]. La orienta, [[grekio\|~~greka~~greklingva]] parto de la imperio, kiu ~~regiĝis~~hegemoniis aparte depost [[395]], travivis kaj daŭre ekzistis sub la gvido de [[Konstantinopolo]] sub la nomo [[Bizanca imperio]]. La ĝermanoj mem poste penis restarigi la iaman imperion sub la nomo [[Sankta Romia Imperio]]. La romia imperio estis la posteulo de la [[Romia Respubliko]]. Dum la finaj cent jaroj de la respubliko, Romio grande kreskis per eksterlandaj militoj, sed interne baraktis pro ~~civilaj~~enlandaj militoj. La ~~civilaj~~enlandaj militoj finiĝis, kiam [[Oktavio]] restis kiel la nura forta generalo, kiu ankoraŭ vivis. En [[-27]] la senato nomis lin ''Aŭgusto Cezaro'', kaj donis al li la potencon de [[imperiestro]]. Post jarcentoj da militoj, la Mediteraneo sub la imperio fine vidis jarcentojn da paco - la tiel nomata ''[[Pax Romana]]'' aŭ ''romia paco''. Je sia maksimumo, ĉirkaŭ [[120]], la imperio regis [[Eŭropo]]n sude de la [[Danubo]] kaj okcidente de la [[Rejno]], [[Britio]]n sude de la [[Muro de Hadriano]], [[Dacio]]n (la nunan [[Rumanio]]n), [[Anatolio]]n, [[Sirio]]n, [[Palestino]]n, [[Egiptio]]n kaj la nordan marbordon de [[Afriko]]. Portempe, sub la regno de [[Trajano]] Romio ankaŭ tenis [[Armenio]]n, [[Mezopotamio]]n, kaj okcidentan [[Germanio]]n. La imperio romiigis okcidentan Eŭropon, provizinte la kulturan fundamenton de la [[Okcidento]]. En la oriento, la greka kulturo estis tro forta por permesi similan procezon. En norda Afriko, la [[araba imperio]] poste forviŝis ĉian ~~romian~~reston de la romia ~~kulturon~~kulturo, kiu eble ankoraŭ restis tie. == Datumoj == Linio 14: * '''Ĉefurbo:''' [[Romo]] * '''Teritorio:''' la landoj ĉirkaŭ la [[Mediteraneo]] * '''~~Lingvo~~Lingvoj:''' la [[Latina lingvo\|latina]] kaj la [[greka lingvo]]j * '''Religio:''' [[Romia mitologio\|romiaj gedioj]], poste kelkaj gedioj el [[Azio]] (Egiptio, Sirio ktp.); ekde la [[4-a jarcento]] ĉefe [[kristanismo]] Linio 22: La historio de romia imperio disigeblas en kvar fazojn, kies datoj tamen historie ne estas fiksataj: # Romia reĝeco aŭ monarkio: de [[753 a.K.]] ĝis [[509 a.K.]] # [[romia Respubliko\|Romia respubliko]]: de [[509 a.K.]] ĝis la detruo de la respubliko pro la romiaj [[civila milito\|civilaj militoj]] ekde [[133 a.K.]] # [[Principato]] aŭ la frua kaj alta romia imperio: de [[27 a.K.]] ĝis la imperia krizo de la [[3-a jarcento]] (de [[235]] ĝis [[284]]/[[285]]; ankaŭ nomata la "epoko de la soldatimperiestroj") Linio 29: La 500 jarojn malnova [[Romia Respubliko\|romia respubliko]], kiu antaŭis la imperion, estis malfortigita kaj renversita pro pluraj [[romiaj civilaj militoj]]. Pluraj eventoj estas ofte proponitaj por marki la transiron de la respubliko al la imperio, inkluzivante la nomumon de [[Julio Cezaro\|Julio]] nomata [[cezaro]] (''Caesar'') kiel dumviva [[diktatoro]] ([[44 a.K.]]), la [[batalo de Aktio]] (la [[2-an de septembro]] [[31 a.K.]]) kaj la nomumo fare de la romia senato donanta al Oktavio la formalan nomon ''[[Aŭgusto]]'' (la [[4-an de januaro]] [[27 a.K.]]). Romia disvastiĝo komenciĝis en la tagoj de la Respubliko, sed atingis sian zeniton sub ~~Imperiestro~~imperiestro [[Trajano]]. Ĉe ĉi tiu teritoria pinto, la Romia Imperio regadis proksimume 6,5 milionojn da km² de landa surfaco. En la fino de la [[3-a jarcento]], [[Diokleciano]] establis la praktikon disigi aŭtoritaton inter kvar kunimperiestroj, por pli bone sekurigi la vastan teritorion. Dum la sekvantaj jardekoj la imperio estis ofte disigita laŭ orienta/okcidenta akso. Post la morto de [[Teodosio la 1-a]] en [[395]] ĝi estis disigita lastan fojon. Linio 40: Komence de la [[7-a jarcento]] ene de la orientromia imperio estiĝis religiaj disputoj inter kristanaj grupoj ([[monofizidismo\|monofizidanoj]] kontraŭ [[ortodoksio\|ortodoksoj]]) kaj malkontento de grandaj partoj de la popolo pro altaj impostoj pro daŭraj militoj, kiel en [[Sirio]] kaj [[Egiptujo]]. Vastaj partoj de la lando estis konkeritaj de la [[sasanidoj]]. Tiuokaze la persaj trupoj gvidataj de [[Kosro la 2-a]] dufoje antaŭeniris ĝis [[Bizanco]] kaj rabis la [[Vera Kruco\|sanktan krucon]], kiun laŭdire trovis Helena, la patrino de Konstantino, kaj kiu estis la ''plej alta trezoro'' de la imperio. Post kiam la imperiestro [[Heraklio]] post longaj klopodoj fine sukcese venkis en la milito, la laciĝinta imperio apenaŭ sukcesis kontraŭstari la atakon de islamanaj araboj ([[islama ekspansio\|araba ekspansio]]) kaj perdis la tutan Sirion kaj Afrikon. Ĉefe la perdo de la riĉa Egiptujo, kiu pro perfido de la patriarko Kiros, preskaŭ senbatale iris al la araboj, malfortigegis la orientan ~~Romion~~reston de Romio. Heraklio disiĝis de la romia tradicio, akceptante la malnovgrekan reĝan titolon de ''Basileus'' anstataŭ tiun de ''Imperator'' kaj igante la ~~grekan~~[[greka]]n oficialan lingvon. Tiel la imperio perdis sian antikvan romian karakteron. Tiel ankaŭ en la oriento komenciĝis la [[mezepoko]]. [[Dosiero:Byzantine Empire animated.gif\|eta\|300px\|La teritoriaj ŝanĝoj en la bizanca imperio<br />(ruĝe: Bizanca imperio / verde: rekonkeritaj provincoj de la iama okcidentromia imperio)]] Kvankam la orientromia imperio kun sia ĉefurbo [[Konstantinoplo]] daŭre ekzistis ĝis la [[15-a jarcento]], kaj ke la grekoj ankoraŭ nuntempe nomas sin foje „rhomoi“, tio estas ''romianoj'', ŝanĝiĝis la enaj strukturoj tiel funde ekde [[640]], ke oni de tiam parolu pri la [[bizanca imperio]]. Tamen notindas, ke la termino ''bizancanoj'' estiĝis nur en la [[19-a jarcento]] sen ia ajn historia tradicio. La katolika okcidento de la mezepoko preferis la nomon ''imperio de la grekoj'', al kiuj oni tute ne volis agnoski la heredaĵon de la romia imperio, pro la de la papeco forfalintaj ortodoksaj kristanoj de la oriento. Prefere oni uzis tian heredaĵon por si mem, kiel ''sankta romia imperio de ~~germanaj~~ĝermanaj nacioj'', kio estis la oficiala nomo de la mezepoka ~~germana~~ĝermana imperio. Kiam tamen bizancano ~~perolis~~parolis pri grekoj (''hellenoi''), tiam ĉiam temis pri la antaŭkristanismaj antikvaj grekoj. Same kiel ĉe bizancanoj, la loĝantoj de la mezepokaj islamanaj imperioj uzis la nomon ''romia imperio'' (aŭ ''Rum'') por la bizanca imperio. == Provincoj == Interkrampe la jaro de kreado kiel provinco.

Romia Imperio: Malsamoj inter versioj