Plantoj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) →Manĝaĵoj kaj trinkaĵoj: kun helpo de WikiTrans |
||
Linio 260:
Plantoj estas ankaŭ la fonto de trinkaĵoj produktitaj ĉu per [[infuzo]], kiaj [[kafo]] kaj [[teo]]; per [[fermentado]], kiaj [[biero]] kaj [[vino]]; aŭ per [[distilado]], kiaj [[viskio]], [[vodko]], [[rumo]], kaj aliaj [[alkoholaĵo]]j.
===Nenutraj produktoj===
[[File:Timber DonnellyMills2005 SeanMcClean.jpg|thumb|[[Konstruligno]] en stokado por pli posta pretigo ĉe [[segejo]].]]
[[Ligno]] estas uzita por konstruaĵoj, meblaro, [[papero]], [[kartono]], muzikaj instrumentoj kaj sportekipaĵo. [[Ŝtofo]] ofte estas farita de [[kotono]], [[lino]], aŭ sintezaj fibroj derivitaj de celulozo, kiel ekzemple [[rajono]] kaj [[acetato]]. Renovigeblaj fueloj de plantoj inkludas [[brulligno]]n, [[torfo]]n kaj multajn aliajn [[biofuelo]]jn. [[Karbo]] kaj [[nafto]] estas fosiliaj fueloj derivitaj de plantoj. [[Medikamento]]j derivitaj de plantoj inkludas [[aspirino]]n, [[taksolo]]n, [[morfino]]n, [[kinino]]n, [[reserpino]]n, [[kolkicino]]n, [[digitalo]]n kaj [[vinkristino]]n. Ekzistas centoj da herboaldonaĵoj kiel ekzemple [[ginko]], [[ekinaceo]], akuŝ-tanaceto, kaj la herbo de Sankta Johano. [[Insekticido]]j derivitaj de plantoj inkludas [[nikotino]]n, [[rotenono]]n, [[striknino]]n kaj [[piretrino]]jn. Medikamentoj akiritaj de plantoj inkludas [[opio]]n, [[kokaino]]n kaj [[mariĥuano]]n. Venenaj substancoj de plantoj inkludas [[ricino]]n, [[cikuto]]n kaj [[kuraro]]n. Plantoj estas la fonto de multaj naturproduktoj kiel ekzemple [[fibro]]j, volatilaj oleoj, naturaj tinkturfarboj, [[pigmento]]j, [[vakso]]j, [[tanino]]j, [[latekso]], [[gumo]]j, [[rezino]]j, [[alkaloido]]j, [[sukceno]] kaj [[korko]]. Produktoj derivitaj de plantoj inkludas [[sapo]]jn, [[farbo]]jn, [[ŝampuo]]jn, [[parfumo]]jn, kosmetikaĵojn, [[terebinto]]n, [[kaŭĉuko]]n, [[verniso]]n, lubrikaĵojn, [[linoleumo]]n, [[plasto]]jn, [[inko]]jn, [[maĉgumo]]n kaj [[kanabo]]n. Plantoj ankaŭ estas ĉefa fonto de bazaj kemiaĵoj por la industria sintezo de vasta aro de organikaj kemiaĵoj. Tiuj kemiaĵoj estas uzitaj en vasta gamo da studoj kaj eksperimentoj.
===Estetikaj uzoj===
[[File:Rose espalier Niedernhall.JPG|thumb|[[Rozujo]] ĉe Niedernhall en Germanio.]]
[[File:Lŭor, West Bank, Ramesseum, column top decorations, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|Kapiteloj de kolonoj de antikva Egiptio orname por ŝajnigi [[Papiruscipero|papirusplantojn]]. (ĉe Luksor, Egiptio)]]
Miloj de plantospecioj estas kultivitaj por estetikaj celoj same kiel por disponigi ombron, modifi temperaturojn, redukti venton, malpliigas bruon, disponigi privatecon, kaj malhelpi grunderozion. Homoj uzas tranĉitajn florojn, sekigitajn florojn kaj potplantojn endome aŭ en forcejoj. En subĉielaj ĝardenoj, gazonoherboj, ombroarboj, ornamaj arboj, arbedoj, reboj, arbustoj kaj bedplantoj estas uzitaj. Bildoj de plantoj ofte estas utiligitaj en arto, arkitekturo, humuro, lingvo, kaj fotarto kaj sur tekstiloj, mono, poŝtmarkoj, flagoj kaj blazonoj. Vivantaj planto-artĝenroj inkludas plantskulptaĵon, bonsajon, ikebanon kaj spaliron. Ornamaj plantoj foje ŝanĝis la kurson de historio, kiel en tulipomanio. Plantoj estas la bazo de multmiliarda dolaro per jaro-turismindustrio kiu inkludas vojaĝadon al arbejoj, botanikaj ĝardenoj, historiaj ĝardenoj, naciaj parkoj, tulipfestivaloj, pluvarbaroj, arbaroj kun bunta aŭtuno forlasas kaj la National Cherry Blossom Festival (Nacia Cherry Blossom Festival). Muŝkaptulo, mimozo kaj resurektoplanto estas ekzemploj de plantoj venditaj kiel novaĵoj.
===Sciencaj kaj kulturaj uzoj===
[[File:Barbara McClintock (1902-1992).jpg|thumb|Barbara McClintock (1902-1992) estis pionira [[citogenetiko|citogenetikistino]] kiu uzis [[maizo]]n por studi la mekanismon de heredo de trajtoj.]]
Arbringoj estas grava datigo-metodo en arkeologio kaj funkcias kiel noto pri pasintaj klimatoj. Baza biologia esploro ofte estis farita kun plantoj, kiel ekzemple la pizplantoj uzitaj por derivi la leĝojn de Johann Gregor Mendel de genetiko. Kosmostacioj aŭ spackolonioj povas unun tagon fidi je plantoj por vivsubteno. Plantoj estas utiligitaj kiel naciaj kaj ŝtatemblemoj, inkluzive de ŝtatarboj kaj ŝtatfloroj. Antikvaj arboj estas honoritaj kaj multaj estas famaj. Multaj mondaj rekordoj estas tenitaj per plantoj. Plantoj ofte estas utiligitaj kiel monumentoj, donacoj kaj por marki specialajn okazojn kiel ekzemple naskiĝoj, mortoj, geedziĝoj kaj ferioj. Plantoj kompreneblas elstare en mitologio, religio kaj literaturo. La kampo de etnobotaniko studas plantuzon de indiĝenaj kulturoj kiu helpas konservi endanĝerigitajn speciojn same kiel malkovri novajn kuracherbojn. Ĝardenlaboro estas la plej populara libertempa agado en Usono Labori kun plantoj aŭ hortikulturterapio estas utila por rehabilitado de homoj kun handikapoj. Certaj plantoj enhavas psikotropajn kemiaĵojn kiuj estas ekstraktitaj kaj konsumitaj, inkluzive de tabako, kanabo (mariĥuano), kaj opio.
===Negativaj efikoj===
Fiherboj estas nekultivataj kaj kutime nedezirataj plantoj kreskantaj en administritaj medioj kiel ekzemple bienoj, urbaj areoj, ĝardenoj, gazonoj, kaj parkoj. Homoj disvastigis plantojn preter siaj indiĝenvivejoj kaj kelkaj el tiuj enkondukitaj plantoj iĝas enpenetraj, difektante ekzistantajn ekosistemojn delokigante indiĝenajn speciojn. Enpenetraj plantoj kaŭzas multekostan difekton en kultivaĵperdoj ĉiujare de delokiganta kultivaĵoplantojn, ili plue pliigas la produktadokosto kaj la uzo de kemiaĵoj por kontroli ilin, kiu en victurno influas la medion.
Plantoj povas kaŭzi damaĝon al bestoj, inkluzive de homoj. Plantoj kiuj produktas ventoblovitan polenon alvokas alergiajn reagojn en homoj kiuj suferas de fojnofebro. Vasta gamo de plantoj estas venena. Toksalbuminoj estas plantvenenaj substancoj mortigaj al la plej multaj mamuloj kaj funkcias kiel grava malkuraĝigo al konsumo. Pluraj plantoj kaŭzas haŭtiritiĝojn kiam tuŝite, kiel ekzemple toksikodendro. Certaj plantoj enhavas psikotropajn kemiaĵojn, kiuj estas ekstraktitaj kaj konsumitaj aŭ fumitaj, inkluzive de tabako, kanabo (mariĥuano), kokaino kaj opio. Fumado kaŭzas difekton en sano aŭ eĉ morton, dum kelkaj medikamentoj ankaŭ povas esti damaĝaj aŭ mortigaj al homoj. [46] [47] Kaj kontraŭleĝaj kaj laŭleĝaj medikamentoj derivitaj de plantoj povas havi negativajn efikojn al la ekonomio, influante laboristefikecon kaj policokostojn. [48] [49] Kelkaj plantoj kaŭzas alergiajn reagojn kiam konsumite, dum aliaj plantoj kaŭzas manĝmaltoleremojn kiuj negative influas sanon.
== Referencoj ==
| |||