Respubliko: Malsamoj inter versioj

'''Respubliko''' estas politika organizo de la publikaj aferoj, forte ligita al [[demokratio]], kiu havis en la historio diversajn formojn. La difino de ''respubliko'' do malsamas depende ĉu temas pri antikva tempo ĉu de nuntempo. La vorto ''respubliko'' venas de la [[latina lingvo|latinlingvaj]] vortoj ''res publica'' aŭ "publika afero" kaj origine uzatis pri aferoj, pri kiuj decidis plejmulto de la [[plebo]], anstataŭe al [[reĝo]] aŭ [[cezaro]].

 

 

''Respubliko'' povas ankaŭ esti difinita kiel reĝimo, kies estro ne estas hereda, kontraŭe al [[monarkio]], en kiu la ŝtatestro heredas sian postenon. Pluraj tipoj de respublikoj ekzistas aŭ ekzistis:

Foje la koncepto ''respubliko'' estas ligita al la [[simbolo]] de la [[friga ĉapo]].

 

[[Dosiero:European Union member states by head of state.svg|thumb|200px|Respublikoj kaj Monarkioj en la aktuala [[Eŭropa Unio]]: ruĝe la monarkioj kaj blue la respublikoj]]

Oni nepre ne forgesu, ke respubliko ne necese estas demokrata, ĉar demokrateco estas alia koncepto (kaj ekzemple nuntempe povas efektiviĝi en [[konstitucia monarkio|konstituciaj monarkioj]]), dum male respubliko povas esti oligarkieca (t.e. la povo de kelkaj), derajte aŭ defakte ([[plutokratio]]), ekzemple la [[Venecia respubliko]] tute ne estis demokrata, kaj tiu de Romio ne vere. Ankaŭ kelkaj monarkioj oni priskribis kiel ia "nobelara respubliko", ĉar la nobelaro elektis la reĝon, kaj retenis multe da povo kaj liberecoj (por '''si'''), ĉefa ekzemplo estis [[Pollando]].

Respubliko ankaŭ povas ne havi estron, aŭ havi grupon da homoj kiel estro. Ekzemple, la plej supera posteno de la antikva [[Romia Respubliko]] estis duopo de [[konsulo]]j, kaj en la hodiaŭa [[Svisio]] la estro estas la sep-membra [[Federacia Konsilio]] aŭ ''[[Bundesrat]]''.

 

 

Oni ankaŭ ofte konsideras, ke la potencoj de respubliko devas esti limigitaj, kaj do reĝimo, kiu havas la potencon limigi bazajn rajtojn de la civitanoj, kiel ekzemple la [[Esprimlibero|liberon de esprimo]], ne estas vera respubliko.

 

=== Klasikaj respublikoj ===

 

La moderna tipo de "respubliko" mem estas diferenca el iu ajn tipo de ŝtato troviĝanta en la klasika mondo.<ref>Nippel, Wilfried. "Ancient and Modern Republicanism." ''The Invention of the Modern Republic'' eld. Biancamaria Fontana. Cambridge University Press, 1994 pg. 6</ref><ref>Reno, Jeffrey. "republic." ''International Encyclopedia of the Social Sciences'' pg. 184</ref> Tamen, estis nombraj ŝtatoj de la [[Grek-romia antikvo]] kiuj estas ankoraŭ nomitaj respublikoj. Tio inkludas antikvajn [[Antikva Ateno|Atenon]], [[Sparto]]n kaj la [[Romia Respubliko|Romian Respublikon]]. Dum la strukturo kaj administracio de tiuj ŝtatoj estis tre diferenca el tiuj de ajn moderna respubliko, oni pridiskutas pri la etendon laŭ kiu klasikaj, mezepokaj, kaj modernaj respublikoj formas historian kontinuon. J. G. A. Pocock asertis, ke distinga respublikisma tradicio etendas el la klasika mondo al la nuno.<ref name="Ideas2099"/><ref name=Pocock>Pocock, J.G.A. ''The Machiavellian Moment: Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition'' (1975; new ed. 2003)</ref> Aliaj fakuloj malkonsentas.<ref name="Ideas2099"/> Paul Rahe, ekzemple, asertas ke klasikaj respublikoj havis formon de regado kun malmultaj ligoj al tiuj de moderna lando.<ref name=Rahe>Paul A. Rahe, ''Republics, Ancient and Modern'', three volumes, University of North Carolina Press, Chapel Hill, 1994.</ref>

=== Aliaj antikvaj respublikoj ===

 

[[Dosiero:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|300px|''La libereco gvidanta la popolon'' ([[Eugène Delacroix]]), alegorio de la libereco, kun la moto ''[[Liberté, égalité, fraternité]]'' kaj la [[friga ĉapo]] estas simboloj de [[respublikismo]].]]

* [[Angla Respubliko]]

* [[Bananrespubliko]]

 

<references/>

 

* Martin van Gelderen & Quentin Skinner, eld., ''Republicanism: A Shared European Heritage'', v1, ''Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe'', Cambridge: Cambridge University Press., 2002

* Martin van Gelderen & Quentin Skinner, eds., ''Republicanism: A Shared European Heritage'', v2, ''The Values of Republicanism in Early Modern Europe'', Cambridge: Cambridge U.P., 2002

* Joyce Appleby, “Republicanism in Old and New Contexts,” in ''William & Mary Quarterly'', 3rd series, 43 (January, 1986), p3-34.

* Joyce Appleby, eld., “Republicanism” issue of ''American Quarterly'' 37(Fall, 1985).

* Gisela Bock, Quentin Skinner & Maurizio Viroli, eds., ''Machiavelli and Republicanism'', Cambridge: Cambridge U.P., 1990.

* Eric Gojosso, ''Le concept de république en France (XVIe -XVIIIe siècle)'', Aix/Marseille, 1998, pp205–245.

* Frédéric Monera, ''L'idée de République et la jurisprudence du Conseil constitutionnel'' — Paris: L.G.D.J., 2004 [http://www.fnac.com/Shelf/article.asp?PRID=1601897&Mn=2&Ra=-1&To=0&Nu=2&Fr=3 Fnac], [http://www.lgdj.fr/rech_rapide.php?_Sess=c22f5de9dee93f9554d169596caad970&_Mots=monera&_TypeCode= LGDJ.fr]

* Philip Pettit, ''Republicanism: A Theory of Freedom and Government'', Oxford: Clarendon Press, 1997, pp. x and 304.

* J. G. A. Pocock, “Between Gog and Magog: The Republican Thesis and the Ideologia Americana,” ''Journal of the History of Ideas'' 48(1987), p <341>

* Paul A. Rahe, ''Republics Ancient and Modern: Classical Republicanism and the American Revolution'', 3v., Chapel Hill: U. of North Carolina Press 1992, 1994.

* Jagdish P. Sharma, ''Republics in ancient India, c. 1500 B.C.-500 B.C.'', 1968

 

== Eksteraj ligiloj ==

* [http://www.ieacd.com/revista/Anota%C3%A7%C3%B5es%20para%20um%20sistema%20republicano%20de%20controle.pdf" Anotações para um Sistema de Controle Republicano"]