Historio de Armenio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Knochen (diskuto | kontribuoj) |
KuBOT (diskuto | kontribuoj) e Roboto: anstataŭigo de "Ŝablono:El" per "Ŝablono:EL" (laŭ VP:AA); kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 10:
La teritorio de Armenio ankaŭ estas fama pro la gastado de la monto ''[[Ararato]]'' al la [[Arkeo de Noa]] post la universala [[diluvo]] rakontata en la [[Biblio]] kaj en multaj aliaj skribaĵoj.
Dum la [[Bronzepoko]], kelkaj ŝtatoj prosperis, inkluzive de la [[Hititoj|Hitita Imperio]]<ref>http://www.historyfiles.co.uk/KingListsMiddEast/AnatoliaHittites.htm </ref> (en ĝia pleja splendoro), [[Mitano]] (historia Armenio en sudokcidento) kaj de [[Hayasa-Azzi]] (15-a jarcento a.K.) kaj en la [[Ferepoko]], la hindeŭropaj [[frigoj]]<ref> http://encyclopedia.jrank.org/PER_PIG/PHRYGIA.html</ref> kaj muŝkioj alvenis kaj detruis la reĝlandon Mitano, ankaŭ floris la popolo de [[Nairi]] (jc. 12a a.K.) kaj la reĝlando [[Urarto]].<ref>http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/home.html</ref><ref>{{cite book |first=Artak|last=Movsisyan|title=Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the Near East|publisher=Yerevan|year=2000}}</ref>(jc. 9a a.K.), sed la aldonaĵo de ĉiu popolo en la formado de la armena popolo ankoraŭ ne estas certa. Kelkaj diskutas pri pli da influo de la [[Huritoj]] en la frua Armenio, sed bazata laŭ diversaj drastaj patronoj de la [[lingvo]], la plimulto akceptas ke la armenoj apartenas al la aro de hindeŭropaj popoloj dume Urarto apartenas al la Huro-Urartana [[familio]]. [[Erevano]], la moderna [[ĉefurbo]] de Armenio, estis fondata en 782 a. K. de la [[reĝo]] [[Argiŝto la 1-a]] de Urarto.
Ĉirkaŭ la jaro 600 a. K., estis establita la Armena Reĝlando sub la Orontida Dinastio kaj ĝi ekzistis sub pluraj lokaj dinastioj ĝis [[428]].
Post la detruado de la [[Seleŭkio|Seleŭka Imperio]], la sukceda ŝtato de la imperio de [[Aleksandro la Granda]], helena armena ŝtato, estis fondata ĉ. 190 a.K., kun Artashes kiel la una reĝo kaj al la fondinto de la [[dinastio]] [[Artashesid]] (190 a. C.). Samtempe, nova ŝtato disigita sub [[Zariadris]], kiu estis konata kiel "malgranda Armenio" dume la ĉefa reĝlando akiris la nomon [[Granda Armenio]]<ref> [historio de antikva Armenio en livius.org] </ref>
Linio 47:
[[Dosiero:They Shall Not Perish.png|250px|left|eta|[[Usono]] helpis la armenojn dum la genocido. Je afiŝo de la Helpa Komitato en Mezoriento kiu ekkrias ''Ili (la armenoj inter ni) ne forpasos.”]]
[[Dosiero:Ismail Enver.jpg|eta|200px|[[İsmail Enver]], unu el la ĉefa aŭtoroj de la [[armena genocido]].]]
Dum la ekdetruado de la imperio la [[Junaj Turkoj]] venkis la registaron de la sultano [[Abd-ul-Hamid la 2-a]]. La armenoj kiuj loĝis en la imperio esperis favoran ŝanĝon de ilia duaklasa stato. Tamen, pro la impakto de la [[Unua mondmilito]] kaj la invado de la otomana imperio sur la rusan imperion, la nova registaro ekrigardis la armenojn per malkonfido. Tio ŝuldiĝis al tio ke la rusaj trupoj havis armenan kontingenton. La 24-an de aprilo 1915 la otomanaj aŭtoritatoj ekarestis la armenajn intelektulojn.
Per la Tehcir-leĝo, granda kvanto da armenoj kiuj loĝis en Anatolio forpasis kiel rezultato de la armena genocido. Sed estis loka armena rezistado en la regiono, disvolvita kontraŭ la aktivecoj de la otomana imperio. La okazintaĵoj de 1915 al 1917 estis konsiderataj de la armenoj kaj la plimulto de la okcidentaj historiistoj kiel amasmurdadoj gvidataj de la ŝtato (''[[armena genocido]]'')<ref>http://www.genocidioarmenio.org/ </ref>.
Malgraŭ la evidencoj de la genocido, la turkaj aŭtoritatoj neas tiun fakton kaj asertas ke tiuj forpasoj estis la konsekvencoj de intercivitana milito, kune kun la malsato kaj malsanoj, inkluzive de la forpaso kaj de armenoj kaj de turkoj. La plejmulto de la ĉirkaŭkalkuloj rilate al la nombro de mortigitaj armenoj komenciĝas je 650.000 ĝis miliono kaj duono da personoj. Armenio kaj ĝia [[armena diasporo]] ade kampanjas, dum pli ol 30 jaroj, serĉante la oficialan agnoskadon de tiuj okazintaĵoj kiel genocido. Tiu ĉi genocido estas solene memorata ĉiujare la 24-an de aprilo, la kristana armena tago de la Martiro aŭ de la armena genocido.
Linio 57:
== Armena Demokratia Respubliko ==
[[Dosiero:Coat of Arms of the First Republic of Armenia.png|eta|225px|right|Blazonŝildo de la ''Unua Respubliko'']]
[[Dosiero:Government building of the first Rep. of Armenia (1918-1920), Yerevan.jpg|eta|225 px|right|Registarejo de la Armena Demokratia Respubliko en 1918. Bildo de 2006]]
Malbonŝance, la mallonga sendependiĝo de la DRA finis per milito, teritoriaj konfliktoj, amasa enmigrado de rifuĝintoj de la turka Armenio, malsanoj kaj malsato. Malgraŭ tio, la Entento, hororigata de la agado de la otomana registaro, intencis helpi la novan ŝtaton pere de fondusoj kaj aliaj rimedoj.
Linio 67:
[[Dosiero:Coat_of_arms_of_Armenian_SSR.png|right|250px|eta||Blazonŝildo de la [[Armena Soveta Socialista Respubliko]].]]
[[Dosiero:Flag of Armenian SSR.svg|right|250px|eta||Flago de la SSR de Armenio.]]
En 1920, Armenio kaj [[Turkio]] konfrontiĝis en la [[Turko-Armena Milito (1920)]], akra konflikto kiu finiĝis per la [[Traktato de Aleksandropolo]] per kiu la armenoj liveris la plimulton de ĝiaj armiloj kaj teritorio al la turkoj. Samfoje, Armenio estis invadita de la [[Ruĝa Armeo]], kio kondukis al la establiĝo de soveta dominado en Armenio en decembro 1920. Dum pluraj monatoj la armenaj naciistoj kontrolis la regionon [[Montara Karabaĥo]], kiuj fine estis okupata de la komunistoj. La Traktato de Aleksandropolo, subskribata de la antaŭaj armenaj funkciuloj (forigataj pro la establiĝo de soveta registaro), neniam estis ratifita de la nova komunisma registaro.
En 1922, la lando estis aneksita al [[Sovetio]] kiel parto de la [[Transkaŭkaza soveta federacia socialisma respubliko|Transkaŭkaza Socialisma Soveta Respubliko]], je mallonga ekzistado, kune al [[Kartvelio]] kaj [[Azerbajĝano]]. La [[Traktato de Aleksandropolo]] tiam anstataŭita de la [[Traktato de Kars]], inter [[Turkio]] kaj [[Sovetio]]. Per ĝi, Turkio cedis la provincon Ajaro al [[Sovetio]] ŝanĝe de la suvereneco de la teritorioj [[Kars]], Ardahan kaj Iğdır. Ĝis la nuntempo Armenio ne agnoskas tiun traktaton kiel valida, ĉar la armenoj ne partoprenis ĝin. Tamen, ĝis nun Armenio ne reklamis tiujn provincojn kiuj transiris al Turkio.
Linio 75:
== Sendependiĝo ==
[[Dosiero:Yerewan with Ararat.jpg|eta|250px|right| La ĉefurbo de Armenio, Erevano, fone la monto Ararato.]]
La regperiodo de [[Miĥail Gorbaĉov|Gorbaĉov]] en la 80-aj jaroj, karakteriziĝis je la streĉaj rilatoj inter Armenio kaj [[Azerbajĝano]] rilate al la regiono [[Montara Karabaĥo]]<ref> http://www.nkrusa.org/</ref>.
En [[1991]], la [[Armena Soveta Socialista Respubliko]], oficiale deklaras sian sendependon. En [[1992]] Armenio kun apogo de Karabaĥo deklaras malferman militon kontraŭ [[Azerbajĝano]]<ref> http://www.president.az/</ref>, kiu ricevas la apogon de Turkio. En la milito partoprenis ĉeĉenajn batalantojn kaj afganajn muhadijojn, malgraŭ tio, Armenio sukcesis liberigi [[Arcaĥo]]n kaj okupi regionojn kiuj historie apartenis al ĝi, kiel sekur-ŝnuro. La milito finiĝis en 1994 pro perado de Rusio. Ekde tiam, Armenio kaj ĝia najbaro negocadas la pacon pere de la Organizo por la Sekureco kaj Kunlaborado en [[Eŭropo]]. La [[ŝtato]] Karabaĥo ankoraŭ estas nedeterminata kaj la ekonomio de ambaŭ landoj estas damaĝataj pro manko de kompleta rezolucio. Tamen, malgraŭ la alta maldungado, Armenio povis efektivigi kelkajn ekonomiajn reformojn kaj en 2006, estis klasigita kiel la 27a ŝtato "ekonomie plej libera" en la mondo. Ĝiaj rilatoj kun [[Eŭropo]], [[Meza Oriento]], kaj la [[Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj]], permesis la pliiĝon de la armena komerco. La gaso, petrolo kaj aliaj energifontoj estas ricevataj tra du gravaj vojoj: [[Irano]] kaj Kartvelio, kun kiuj Armenio havas bonajn rilatojn.
== Eksteraj ligiloj ==
{{
{{
{{
{{
* [http://www.armenica.org Armenica.org - Historio de Armenio]
== Piednotoj ==
<references /> <!-- Helpo : http://eo.wikipedia.org/wiki/Helpo:Referencoj kaj piednotoj -->
<br clear=all>
| |||
