Kiel registrite je 21:19, 16 dec. 2015 redakti DidCORN (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 14 429 redaktoj eNeniu resumo de redakto ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 08:29, 23 dec. 2015 redakti malfari OchilovBot (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 23 504 redaktoj e plibonigadeto per AWB Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 2: En [[kosmoscienco]], la '''kosma mikroonda fona radiado''' aŭ '''relikva radiado''' estas iuj el la [[elektromagneta ondo\|elektromagnetaj ondoj]] enspacanta la [[universo]]n. En simpla priskribo se rigardi en la spacon per [[radioteleskopo]], la spaco inter la steloj kaj galaksioj ne estas tute nigra. Anstataŭe estas tre malhela kaj preskaŭ akurate la same hela en ĉiuj direktoj elektromagneta radiado, ne devena de iu stelo aŭ galaksio. Ĉi tiu radiado estas plej forta en la [[mikroondo\|mikroonda]] parto de la spektro, de ĉi tie estas la nomo ''kosma mikroonda fona radiado''. La nomo ''relikva radiado'' venas de la ĉefe teorio kiu eksplikas ĉi tiun radiadon, kiu statas ke la radiado restas de la tre frua universo. Precizaj mezuroj de kosma fona radiado estas gravaj por kosmoscienco, pro tio ke ĉiu proponita modelo de la universo devas ekspliki ĉi tiun observatan radiadon. Kosma mikroonda fona radiado havas varmecan spektron de [[nigra korpo]] kun temperaturo 2,725 K, tial la spektro havas maksimumon en la [[mikroondoj]] je frekvenco 160,2 [[herco\|GHz]], kiu respondas al ondolongo de 1,9  mm. Kosma mikroonda fona radiado estas bone eksplikita per teorio de [[praeksplodo]] – kiam la universo estis juna, antaŭ kiam aperis steloj kaj planedoj, ĝi estis pli malgranda kaj multe pli varma, kaj plenigita per uniforma varma hidrogena plasmo. Kiam la universo elvolviĝis, ĝi kreskis kaj plimalvarmiĝis – ambaŭ la plasma sin kaj la radiada enspacis ĝin. Kiam la universo sufiĉe malvarmiĝis, stabilaj atomoj povis formiĝi. Ĉi tiuj atomoj jam ne absorbis la radiadon, kaj la universo iĝis travidebla. La fotonoj, kiuj tiam ekzistis, poste disvastiĝis, kvankam iĝante pli malfortaj kaj pli malvarmaj, ĉar la sama kvanto da fotonoj disponis pli kaj pli grandan universon. Linio 10: [[Dosiero:Cmbr.svg\|eta\|maldekstre\|300px\|La kosma mikroonda fona spektro mezurita per la instrumento FIRAS sur la satelito COBE estas la plej precize mezurita [[nigra korpo\|nigra-korpa]] spektro en naturo. La [[datuma punkto\|datumaj punktoj]] kaj [[ĉeferarujo de proksimumo\|eraro baras]] sur ĉi tiu grafikaĵo estas nevideblaj sub la teoria kurbo.]] La kosma fona radiado estas [[izotropa]] je precizeco de proksimimue 1/100000: la [[radiko de averaĝo de kvadrato]] de la variadoj estas nur 18 µK. Ĉi tio ignoras la malizotropecon, kiu ekestas pro la [[ŝovo de Doppler]] de la fona radiado pro [[stranga rapido]] de la observanto relative al la [[kunmovantaj koordinatoj]] de la radiado. La [[Suno]] moviĝas je rapido de 380  km/s direkte al la konstelacio [[Virgo (konstelacio)\|Virgo]] relative al kunmoviĝantaj koordinatoj de la radiado. Mezuroj estis faritaj por trovi dekliniĝojn de spektro de kosma fona radiado for la de spektro de nigra korpo kaj diferencoj ne estis trovitaj. La diferencoj, kiuj povas ankoraŭ resti netrovitaj en la kosma fona radiado spektro en ondolongoj inter 0,5 kaj 5  mm, devas havi ponditan [[radiko de averaĝo de kvadrato\|radikon de averaĝo de kvadrato]] de la valoro de la diferenco je 1/20000 (0,005 %) de la maksimuma heleco de la kosma fona radiado. Tiel spektro de la kosma fona radiado estas la plej precize mezurita nigra-korpa spektro en naturo. La kosma fona radiado, kaj ĝia nivelo de [[izotropeco]], estas ambaŭ antaŭdiroj de [[praeksplodo\|praeksploda]] teorio. En la teorio, post proksimume 10<sup>~~-37~~−37</sup> sekundoj de sia ekzisto la universo trapasis [[eksponenta funkcia kresko\|eksponentan funkcian kreskon]], kiu glatigis preskaŭ ĉiujn nehomogenaĵojn, ĉi tio estas proceso de [[kosma inflacio]]. La escepto estas nehomogenaĵoj kaŭzitaj per kvantumaj fluktuoj en la inflacia kampo. Ĉi tio estis sekvita per rompado de simetrio, kiu estas speco de faza trairo, post kiu rezultis la [[fundamentaj fortoj]] kaj [[elementa partiklo\|elementaj partikloj]] en sia nuna formo. Post 10<sup>-6−6</sup> sekundoj la frua universo konsistis el varma [[plasmo]] de [[fotono]]j, [[elektrono]]j kaj [[bariono]]j. La fotonoj estis konstante interagantaj kun la plasmo per [[verŝado de Thomson]]. Kun [[metriko elvolvado de spaco\|elvolado]] de la universo okazis [[adiabata]] malvarmiĝo kaj la plasmo malvarmiĝis ĝis tio, ke por [[elektronoj]] kaj [[protonoj]] estis pli favore formi [[hidrogeno\|hidrogenajn]] [[atomo]]jn. Ĉi tio okazis je temperaturo de proksimume 3000 K, kiam la universo estis proksimume 379.000 jarojn aĝa. Ĉi tio estas ekvivalento al [[ruĝenŝoviĝo]] de ''z=1088''. Ekde ĉi tiu tempo la fotonoj ekflugis preter la jam neŭtralaj atomoj kaj komencis vojaĝi libere tra spaco. Ĉi tiu procezo estas nomata kiel [[rekombinado]] (de elektronoj kaj protonoj) en [[templinio de la praeksplodo]] aŭ [[disiĝo de materio kaj radiado]]. La [[kolora temperaturo]] de la fotonoj poste malkreskis ĝis 2.725 K nun, kaj malkreskas plu, dum la universo elvolviĝas. Laŭ la praeksploda teorio, la radiado de la ĉielo, kiun oni mezuras hodiaŭ, venas de sfera surfaco nomata la '''surfaco de lasta verŝado'''. Ĝi estas kolekto de punktoj en spaco-tempo, je kiuj la evento de disiĝo de materio kaj radiado kredeble okazis, kaj la punktoj estas situantaj tiel, ke la fotonoj de ĉi tiu distanco ĝuste trafas la observanton. La pritaksita aĝo de la universo estas 13,7·10<sup>9</sup> jaroj. Tamen, ĉar la universo daŭris elvolviĝi dum ĉi tiu tempodaŭro, la [[kunmova distanco]] de la Suno al rando de la [[videbla universo]] estas nun minimume 46,5·10<sup>9</sup> [[lumjaro]]j. La praeksploda teorio sugestas ke la kosma mikroonda fono enspacas ĉiun videblan spacon, kaj ke la plejparto de la radiada energio en la universo estas en la kosma mikroonda fono, kio estas proksimume 6·10<sup>-5−5</sup> de la tuteca denseco de la universo. La fotona denso estas 4,7·10<sup>~~-31~~−31</sup> kg m<sup>-3−3</sup>, la kritika denso estas 7,9·10<sup>~~-27~~−27</sup> kg m<sup>-3−3</sup>. La rilatumo de la du valoroj estas 5,9·10<sup>-5−5</sup>. Du el la plej grandaj sukcesoj de la praeksploda teorio estas antaŭdiro por la kosma fona radiado de ĝia preskaŭ perfekta [[nigra korpo\|nigra korpa]] spektro kaj detaloj de ĝiaj neizotropecoj. Linio 85: La norma interpretado de ĉi tiu temperatura variado estas simpla rapida [[ŝovo de Doppler]] - [[ruĝenŝoviĝo]] kaj [[bluenŝoviĝo]] pro moviĝo relative al la kosma fona radiado. De la datumoj pri kosma fona radiado sekvas, ke nia loka grupo da galaksioj (la galaksia akumuliĝo kiu inkludas la [[Lakta vojo\|Laktan Vojan]], en kiu troviĝas la [[Suno]]) moviĝas kun rapido 627 ± 22  km/s relative al la ''referenca kadro de la kosma fona radiado'' direkte al [[galaksia longitudo]] ''l = 276° ± 3°, b = 30° ± 3°''. Tamen ekzistas ankaŭ alternativaj kosmosciencaj modeloj, kiuj povas ekspliki iun parton de la observita dupolusa temperatura distribuo de la kosma fona radiado.

Kosma fona radiado: Malsamoj inter versioj