|
|komunejo =
}}
La '''griza pufino''' (ĉe Novzelando: la ŝafbirdo, aŭ »tiki«) estas birdspeco el la [[Procelariedoj]], kun longeco de ĉirkaŭ 40 cm.
'''Griza pufino''' aŭ '''Novzelanda ŝafopetrelo''' ("muttonbird") estas birdospecio de la familio de [[Procelariedoj]], granda ĉ. 40 cm. En Novzelando ĝi estas konata nkaŭ laŭ la [[Maoria lingvo|Maoria]] nomo '''''titi''''' kaj kiel "muttonbird" (ŝafopetrelo), kiel ties parencoj nome la [[Pacifika pufino]] (''P. pacificus'') kaj la de [[Aŭstralio]] parenco [[Fajnbeka pufino]] (''P. tenuirostris'').
ĜiLa birdspeco ŝajne estas partikulare proksime rilatarilategas al la [[Granda pufino|Granda]] (''"P." gravis'') kaj al Fajnbeka pufinopufinoj, ĉiujkiuj senpintovostaj,havas nigrabekajnigrajn buŝojn kaj ne havas pintojn ĉe la speciojvostoj, sed tiesni precizane rilataroscias estasprecize la malklarainterligon.<ref>Austin (1996), Heidrich ''et al.'' (1998), Austin ''et al.'' (2004)</ref> Ĉiukaze,Ĉi tiuj tri speciojbirdspecoj estas interkelkaj el la plej grandaj specioj de pufinoj kiuj povus aparteniapartenas al separatala alia genrospeco »''Ardenna«''.<ref>Penhallurick & Wink (2004), sed vidu ankaŭ Rheindt & Austin (2005)</ref>
==Aspekto==
[[Dosiero:Sooty shearwater kaikoura.jpg|thumb|left|Griza pufino, videblas la ĉokolada koloro]]
[[Dosiero:Puffinus griseus in flight - SE Tasmania.jpg|thumb|left|Griza pufino en Tasmanio, videblas la blanka centra areo de la subflugiloj]]
Ĝi estashavas fortkorpa,maldikajn svelt-flugilaflugilojn birdo, kunkaj fulgamalpalgrizaj plumaroplumoj. Grizaj pufinoj estas 40–51 cm longaj, kun enverguroflugila longeco de 94–110ĉirkaŭ 94 ĝis 110 cm.<ref name="McGonigal /">{{cite Ĝibook|last=McGonigal|first=David|title=Antarctica: havasSecrets laof tipanthe pufinanSouthern flugmanieronContinent|year=2008|publisher=Firefly de la genroBooks|location=Buffalo, malsupreniranteNY|isbn=978-1-55407-398-6|page=220}}</ref> elĜi flankoflugas alsamkiele flankool peraliaj rigidajpufinoj flugiloj(flugadas kajper malmultaj flugilfrapoj,flugilmovoj havantede laflanko flugilpintojnal flanko, preskaŭ tuŝantesur la akvonakvo). LaPallume flugmaniero de tiula birdo aspektas povegatutnigra, kajsed rekta,bonlume tenantekiel lamalpalbruna flugilojnkun rigidearĝenteca kajstreko rekte, haviganteĉe la impresonmezo de trela malgranda [[albatroso]]subflugiloj. TiuLa griza pufino estasbruadas identigebla proĉe sia malhelaloĝejo [[plumaro]],kaj kiu estas responsa pri ties nomo. Dum malbonaj vidkondiĉoj, ĝi aspektas tutnigra, sed ĉe bona lumo, ĝi montriĝas kiel malhele ĉokolad-bruna kun arĝenteca stribendo laŭlonge de la centro de subflugilojinfannaskejo.
==Loĝejoj kaj almovoj==
Kutime bruemaj, la Grizaj pufinoj rukulas, kveras kaj grakas en la reproduktejaj areoj.
En Atlantiko, ĝi estas la ununura tia birdo, dum ĉe la pacifika parto de ties teritorio, troviĝas ankaŭ aliaj tutmalhelaj grandaj pufinoj. La [[Fajnbeka pufino]] partikulare estas preskaŭ maleble apartebla el tiu specio dedistance.<ref name = wanderwerf2006>VanderWerf (2006)</ref>
==Distribuado kaj movoj==
[[Dosiero:Sooty Shearwater-map-localisation-fr.svg|thumb|left|300px|Teritorio de la Grizaj pufinoj malhelblue kaj reproduktaj lokoj flave]]
[[File:Puffinus griseus -near Avila Beach, California, USA -upper body-8a.jpg|right|thumb|Supra parto de birdo naĝanta ĉe la bordo de Kalifornio]]
LaGriza Grizajpufino pufinoj reproduktiĝasinfannaskigas sur malgrandaj insuloj en sudala malnorda [[Pacifiko]] kaj suda [[Atlantiko]], ĉefe ĉe [[Novzelando]], [[Falklandoj]], [[Fuegio]] kaj ankaŭ ĉe, [[Aŭklandoj]] kaj la [[Filipinsulo (Norfolko)|Filipinsulo ĉe Norfolko]]. Ili komencas reproduktadonnaskigi en oktobrooktobre, kaj kovas sianla idon dum ĉirkaŭ 54 tagoj. Post la eloviĝo, la gepatroj idozorgasvartas la idon dum ĉirkaŭ 86 alĝis 109 tagoj.<ref name=McGonigal />
Ili flugas longege, de la Pacifiko aŭ Atlantiko al la Arktiko de sezono aŭ sezono. Ne kunflugemas kiel aro sed kiel unuopulo. Ĉe la Atlantiko, la birdspeco povas flugi pli ol 14 000 km for de sia infannaskejaj loĝogrupoj ĉe Falklandoj al norda [[Norvegio]], alie flugas de Novzelando al la [[Aleutoj]]. Birdoj de Novzelando povas flugi eĉ 74 000 km jare, flugante al Japanlando, Alasko kaj Kalifornio (pli ol 500 km tage).<ref name="shafferetal2006">Shaffer ''et al.'' (2006)</ref>
Ili estas spektakle long-distancaj [[Birdomigrado|migrantoj]], kiu sekvas cirklan itineron, veturante norden al la okcidenta flanko de Pacifiko kaj Atlantiko fine de la reprodukta sezono en marto al majo, atingante ĉearktajn akvojn en junio al julio kie ili trapasas el okcidento al oriento, kaj poste revenas suden laŭ la orienta flanko de la oceanoj en septembro al oktobro, atingante la reproduktejajn koloniojn en novembro. Ili ne migras kiel aro, sed pli bone kiel unuopuloj, asociante nur laŭoportune; en junio de 1906 ekzemple, du estis mortpafitaj ĉe la insulo [[Guadalupe]] ĉe [[Baja California]] ([[Meksiko]]), kelkajn semajnojn antaŭ la preterpaso de la kerno de la populacio.<ref>Thayer & Bangs (1908)</ref> Ĉiukaze, la identeco de nombraj grandaj malhelaj pufinoj observitaj en oktobro 2004 ĉe [[Kwajalein]] en la [[Marŝaloj]] restas enigma; ili povus estintaj ĉu Grizaj aŭ [[Fajnbeka pufino]]j, sed neniu el tiuj specioj ĝenerale pasas tra tiu regiono ĉe tiu tempo<ref name = wanderwerf2006 />
En la Atlantika Oceano, ili kovras distancojn de pli ol 14,000 km el siaj reproduktaj kolonioj en la Falklandoj (52°S 60°W) norde al 60° to 70°N en la Norda Atlantika Oceano ĉe norda [[Norvegio]]; distancoj faritaj en la Pacifiko estas similaj aŭ eĉ pli grandaj; kvankam la pacifikoceanaj kolonioj ne estas tiom sude, ĉe 35° al 50°S ĉe Novzelando, kaj moviĝas norden al la [[Aleutoj]], la longitudina larĝo de la oceano faras pli longajn migradojn necesaj. Ĵusaj monitoraj eksperimentoj montris ke la birdoj kiuj reproduktiĝas en Novzelando povas veturi 74,000 km jare, atingante Japanion, Alaskon kaj Kalifornion, averaĝe pli ol 500 km tage.<ref name = shafferetal2006>Shaffer ''et al.'' (2006)</ref>
En [[Granda Britio]], ili moviĝas suden fine de aŭgusto kaj septembre; pro fortaj nordaj kaj nordokcidentaj ventoj, ili povas foje resti kaptitaj en la neprofunda tre fermita [[Norda Maro]], kaj povas esti vidataj grandaj pufinaroj revenante norden super la britaj orientaj marbordoj dum ili revenas al siaj vojoj al Atlantiko super norda [[Skotlando]].
==Ekologio kaj statuso==
[[File:Puffinus griseus -near Avila Beach, California, USA -many-8a (2).jpg|lefts|thumb|Malgranda parto de granda pufinaro ĉe Kalifornio, Usono, en septembro]]
La Grizaj pufinojbirdoj manĝas [[fiŝo]]jn kaj [[kalmaro]]jn., Ilikaj povas plonĝisubakviri ĝis 68 m profunde por manĝo,.<ref name = shafferetal2006 /> sedTamen, plej komuneplejofte prenas manĝon surfaceĉe la akva vizaĝo, partikularekaj emas oftepostiri sekvanteol [[baleno|balenoj]]jn por kapti la fiŝojn ĝenomovitajn de tiuj. Ili sekvas ankaŭkaj [[fiŝkaptado|fiŝkaptadajnfiŝkaptistaj]] ŝipojnŝipoj por preni lapostnaĝantajn fiŝrestaĵojnkaj forĵetitajforĵetitajn el la [[ferdeko]]fiŝoj.
Ili reproduktiĝas en grandaj kolonioj; la ino demetas ununuran blankan ovon. Tiuj pufinoj nestumas en nestotruoj kovritaj el planta materialo, kiuj estas vizitataj nur nokte por eviti predadon fare de grandaj [[mevo]]j.
En Novzelando, ĉirkaŭ 250,000 ŝafopetreloj estas [[Petrelidumo|kolektitaj]] por oleo, manĝo kaj graso ĉiujare de indiĝenaj [[Maorioj|Maorioj]].<ref name=McGonigal>{{cite book |last=McGonigal |first=David |title=Antarctica: Secrets of the Southern Continent |year=2008 |publisher=Firefly Books |location=Buffalo, NY |isbn=978-1-55407-398-6 |page=220}}</ref> Junaj birdoj elnestiĝontaj estas kolektitaj el la nestotruoj, plukitaj, kaj ofte konservitaj en salo.
Ties nombroj estis malpliigitaj en ĵusaj jardekoj, kaj ĝi estas nune klasita kiel [[Preskaŭ Minacata]] fare de la [[IUCN]].<ref>BLI (2008)</ref> En 2009, la averaĝa kolektado malaltiĝis ĉar la kaptokaĝo entenis iam preskaŭ 500 birdojn; en 2009 tiu nombro estis ĉirkaŭkalkulata pli proksime al 40 por kaĝo.
Nombroj de reproduktaj paroj estas nune (2011) ĉirkaŭkalkulataj je 22 milionoj da paroj. La supra prikolekta informaro ne povas esti ĉiukaze konsiderata akurata, ĉar la metodoj uzitaj de la Rakiuraj Maorioj por kolekti pufinidojn ne inkludas ĉiujn formojn de kaptado. La uzitaj metodoj estas ''nanao'' kio konsistas el sekvi la nestotruojn de la birdoj, elfosi en ties tuneloj kaj elpreni la pufinidon; tio okazas en la komencaj momentoj de la sezono (komenca aprilo) kaj ''rama'' (torĉado), kio estas nokta kaptado de la junaj birdoj kiuj eliras el siaj nestotruoj dum malhelaj pluvaj noktoj por komenci elnestiĝon. La petreliduma sezono finas la 31an de majo, kiam ĉiuj birdoj jam estis elnestiĝintaj al migrado. Dum 2009 estis ja ''kiaka'' aŭ malbona sezono, tiuj okazas averaĝe ĉiun sepan jaron, kaj la venontaj du sezonoj, nome 2010 kaj 2011, estis bonaj jaroj kun multaj birdoj.
La ino naskigas nur unu ovon, kiu blankas. La birdoj loĝemas en nestotruoj, kovritaj de kreskaĵoj, kaj vizitatemas nur nokte (por eviti birdmanĝantajn bestojn, ekzemple [[mevo]]j).
Petrelidumo havas malpli efikon sur la pli ampleksaj populacioj de ''titi'' ol oni povus supozi, ĉar la birdoj ''titi'' ĉiam revenas al la sama nestoloko, kaj tiele nur la birdaj populacioj de la "Petrelidumaj Insuloj" mem (malgranda porcento de la totala reprodukta pufinaro) estas tuŝitaj de tiu afero.
En Novzelando, ĉirkaŭ 250,000 birdoj kolektiĝas de la inndiĝenanoj ([[Maorioj|Maorioj]]) por oleo, graso kaj manĝaĵo.<ref name="McGonigal" /> Junbirdoj preniĝis el siaj loĝejoj, forplumiĝas, kaj ofte konserviĝas.
==Inspiro por “”La birdoj” de Hitchcock== ▼La 18a de aŭgusto, 1961, la gazeto Santa Cruz Sentinel informis pri miloj da frenezaj Grizaj pufinoj<ref>[http://www.livescience.com/17713-hitchcock-birds-movie-algae-toxin.html Live Science. "Hitchcock's Crazed Birds Blamed on Toxic Algae"]</ref> kiuj estis vidataj ĉe la bordoj de la golfo de Norda Monterey en Kalifornio, regurgitantaj anĉovojn, flugante kontraŭ objektojn, kaj mortiĝante surstrate. La evento levis la intereson de lokano nome [[Alfred Hitchcock]], kune kun historio pri teruriga birdo kutimo de la brita verkisto [[Daphne du Maurier]], helpa al inspiro de la filmo de Hitchcock de 1963 nome ''The Birds'', nome averto pri la naturo revolucia kontraŭ la homaro.<ref>[http://www.afi.com/events/40th/birds.aspx American Film Institute. ]</ref> La filmo estas nune rangita inter la plej bonkvalitaj terurfilmoj de la lasta jarcento elektitaj de la American Film Institute. ▼
Ĉi birdspeco estas nune [[Preskaŭ Minacata]] de la [[IUCN]].<ref>BLI (2008)</ref> Malpli kaj malpli birdoj naskiĝas ĉiujare. Oni ne scias precizajn kiomojn, ĉar la kalkulometodo pri kiom birdoj mortiĝas ne eĉ zorgas pri ĉiuj mortospecoj. Morti ĉi pufinoj ne tre gravas al la monda pufinopopolo, ĉar la pufinoj ĉiam revenas kaj reloĝas ĉe la malnovaj loĝejoj. Do se multegaj pufinoj mortiĝus, nur la popolo de ja tie malpliiĝus.
Sciencistoj rigardinte la enhavojn de stomakoj de testudoj kaj marbirdoj arigitaj en 1961 en la golfo Monterey trovis venenajn algojn en 79% el la planktono<ref>[http://www.freep.com/article/20111228/NEWS07/111228018/Alfred-Hitchcock-birds-mystery Detroit Free Press. "Mystery of incident that inspired Hitchcock's 'The Birds' solved?" 28a Decembro, 2011.]</ref> kion la bestoj estis manĝintaj. "Mi klare konvinkiĝis, ke la birdoj estis venenigitaj," diris oceankonservadisto Sibel Bargu de la Luiziana Ŝtata Universitato. "Ĉiuj simptomoj estis tre similaj al tiuj de la lastaj birdovenenadaj eventoj en la sama areo."
▲== InspiroIdeohelpo poral “”La»La birdoj”birdoj« de Hitchcock==
Planktona fakulo Raphael Kudela de USC asertis ke purigo de septujoj instalitaj ĉe la areo de la Golfo Monterey komence de la 1960-aj jaroj estus la klara kulpulo kiu estus nutrinta la venenajn algojn<ref>[http://people.ucsc.edu/~kudela/reprints/18.2_kudela_et_al.pdf Oceonography. Volume 18, No. 2. "Harmful Algal Blooms in Coastal Upwelling Systems"]</ref> "Estas je ioma etendo natura fenomenono, kaj plej bone ni povas fari estas kontroli la ekziston de toksinoj, kaj la minacojn al la tuŝita naturo."
▲LaĈe la 18a de aŭgusto , en 1961, la gazeto »Santa Cruz Sentinel « informis pri miloj da frenezaj Grizajgrizaj pufinoj<ref>[http://www.livescience.com/17713-hitchcock-birds-movie-algae-toxin.html Live Science. "Hitchcock's Crazed Birds Blamed on Toxic Algae"]</ref> kiuj estis vidatajvidiĝisj ĉe la bordoj de la golfo de Norda Monterey -a golfobordoj en Kalifornio ,. La birdoj regurgitantajforvomecis anĉovojn, fluganteflugis kontraŭ objektojn, kaj mortiĝantemortis eĉ surstrate. La(Post eventool levisla okazo, troviĝis venenaj algoj en 79% el la interesonplanktojn demanĝitajn, lokanoen nomela birdaj stomakoj.)<ref>[http://www.freep.com/article/20111228/NEWS07/111228018/Alfred-Hitchcock-birds-mystery Detroit Free Press. "Mystery of incident that inspired Hitchcock's 'The Birds' solved?" 28a Decembro, 2011.]</ref> La okazo interesvekis [[Alfred Hitchcock]] -on do tiu okazo, kunekaj kunla historio pri teruriga birdo kutimo de la brita verkisto [[Daphne du Maurier]], helpahelpis al inspiro deidenaskigi la filmo de Hitchcock denun-famekonata 1963 nomefilmon »''The Birds «'' , nome averto pri la naturo revolucia kontraŭ la homaro.<ref>[http://www.afi.com/events/40th/birds.aspx American Film Institute. ]</ref> La filmo estas nune rangita inter la plej bonkvalitaj terurfilmoj de la lasta jarcento elektitaj de la American Film Institute.
==Notoj==
* VanderWerf, Eric A. (2006): Observations on the birds of Kwajalein Atoll, including six new species records for the Marshall Islands. ''Micronesica'' '''38'''(2): 221–237. [http://www.uog.edu/up/micronesica/dynamicdata/assetmanager/images/vol38/vanderwerf-kwaj.pdf PDF kompleta teksto]
==BibliografioLibrolisto==
* Bull, John L.; Farrand, John Jr.; Rayfield, Susan & [[National Audubon Society]] (1977): ''The Audubon Society field guide to North American birds, Eastern Region''. Alfred A. Knopf, New York. <small>ISBN 0-394-41405-5</small><!-- 1984 is reprint -->
* Harrison, Peter (1988): ''Seabirds'' (2nd ed.). [[Helm Identification Guides|Christopher Helm]], London. <small>ISBN 0-7470-1410-8</small>
| 