Vikipedio

Enrico Fermi: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Neniu resumo de redakto
e Eta aldono kaj kelkaj korektoj ortografiaj.
Linio 17:
Naskiĝinte en [[Romo]], Enrico Fermi ekde [[1918]] studis [[fiziko]]n en [[Pisa]]. En [[1922]] li doktoriĝis. Inter [[1927]] kaj [[1938]] li agis kiel profesoro en la universitato de Romo.
 
Enrico Fermi naskiĝis en Romo la 29an de Septembro 1901. Li estis la tria filo de Alberto Fermi, nome diviziestro ''Capo Divisione'' en la Ministerio de Fervojoj, kaj de Ida de Gattis, nome instruistino de elementa lernejo.<ref>Segrè, Emilio (1970). Enrico Fermi, Physicist. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-74473-6. OCLC 118467. pp 3–4, 8</ref><ref>Amaldi, Edoardo (2001). "Commemoration of the Academy Fellow Enrico Fermi". In Bernardini, C.; Bonolis, Luisa. Enrico Fermi: His Work and Legacy. Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer. pp. 23–35. ISBN 88-7438-015-1. OCLC 56686431. p 23.</ref> Lia nura fratino, Maria, estis du jarojn pli aĝa ol li, kaj lia frato Giulio estis unu jaron pli aĝa. Post la du knaboj estis senditaj al rura komunumo por esti [[Nutristino|mamnutritaj]], Enrico rekuniĝis kun sia familio en Romo kiam li estis du kaj duono.<ref>Cooper, Dan (1999). Enrico Fermi: And the Revolutions in Modern physics. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-511762-X. OCLC 39508200. p 19.</ref> Kvankam li estis baptita kiel [[romkatoliko]] kongrue kun la deziroj de siaj geavoj, lia familio, kiel ĉe plej italaj familioj, ne estis partikulareaparte religia; Enrico estis [[Agnostikismo|agnostiko]] laŭlonge de sia matura vivo. Estante juna knabo, li kunhavis la samajn interesojn kiel sialia frato Giulio, konstruante [[elektra motoro|elektrajn motorojn]] kaj ludante per elektraj kaj mekanikaj ludiloj.<ref>Segrè, Emilio (1970). Enrico Fermi, Physicist. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-74473-6. OCLC 118467. pp 5–6.</ref> Giulio mortiĝismortis dum la administrado de [[anestezo]] por operacio de gorĝa [[absceso]] en 1915.<ref>Fermi, Laura (1954). Atoms in the Family: My Life with Enrico Fermi. Chicago: University of Chicago Press. OCLC 537507. pp 15–16</ref>
 
Unu el la unuaj fontoj de Fermi por sialia studado de fiziko estis libro kiun li trovis ĉe loka merkatobazaro ĉeeĉe ''[[Campo de' Fiori]]'' en Romo. Publikigita en 1840, la 900-paĝa ''Elementorum physicae mathematicae'', estis verkita en Latino fare de la [[Jezuito]] Andrea Caraffa, nome profesoro ĉe la [[Collegio Romano]]. Ĝi kovris [[matematiko]]n, [[Klasika mekaniko|klasikan mekanikon]], [[astronomio]]n, [[optiko]]n, kaj [[akustiko]]n, tieletiel kiel tiuj fakoj estis komprenataj kiam la libro estis verkita.<ref>Segrè, Emilio (1970). Enrico Fermi, Physicist. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-74473-6. OCLC 118467. p. 7</ref><ref>Bonolis, Luisa (2001). "Enrico Fermi's Scientific Work". In Bernardini, C.; Bonolis, Luisa. Enrico Fermi: His Work and Legacy. Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer. pp. 314–394. ISBN 88-7438-015-1. OCLC 56686431. p. 315</ref> Fermi amikiĝis al alia sciencen klinita studento, [[Enrico Persico]],<ref>Amaldi, Edoardo (2001). "Commemoration of the Academy Fellow Enrico Fermi". In Bernardini, C.; Bonolis, Luisa. Enrico Fermi: His Work and Legacy. Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer. pp. 23–35. ISBN 88-7438-015-1. OCLC 56686431. p. 24.</ref> kaj kune ambaŭ laboris pri sciencaj projektoj kiaj la konstruo de [[giroskopo]]j kaj la klopodoj akurate mezuri la akcelon de la [[gravito]] de la Tero.<ref>Segrè, Emilio (1970). Enrico Fermi, Physicist. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-74473-6. OCLC 118467. pp. 11-12.</ref> La intereso de Fermi en fiziko estis poste kuraĝigita fare de la kolego de lia patro nome Adolfo Amidei, kiu donis al li kelkajn librojn pri fiziko kaj matematiko, kiujn li legis kaj asimilis rapide.<ref>Segrè, pp. 8–10.</ref>
 
== ''Scuola Normale Superiore'' en Pisa ==
Linio 25:
Fermi gradiĝis el altlerenjo en Julio [[1918]] kaj, pro premo de Amidei, aliris en la lernejo ''[[Scuola Normale Superiore di Pisa|Scuola Normale Superiore]]'' en [[Pisa]]. Perdinte unu filon, liaj gepatroj malemis permesi lin foresti el hejmo dum kvas jaroj dum li studis ĉe la lernejo [[Sapienza Universitato de Romo]], sed finfine ili akceptis. Tiu lernejo havigis senpagan loĝadon por studentoj, sed kandidatoj devis trapasi malfacilan eniran ekzamenon kiu inkludis eseon. La proponita temo estis "Specifaj karakteroj de Sonoj". La 17-jaraĝa Fermi elektis derivi kaj solvi la [[Parta diferenciala ekvacio|partan diferencialan ekvacion]] por vibranta linio, aplikante la [[Analitiko de Fourier|analitikon de Fourier]] en la solvo. La ekzaminanto, Profesoro Giuseppe Pittarelli el la Sapienza Universitato de Romo, intervjuis Fermi kaj profetis ke li estos elstara fizikisto en la estonteco. Fermi atingis la unuan rangon en la klasifiko de la enirekzameno.<ref>Segrè, pp. 11–13.</ref>
 
Dum siaj jaroj ĉe la ''Scuola Normale Superiore'', Fermi teamis kun studento nome [[Franco Rasetti]] kun kiu li eniros en amikaj amuzaĵoj kaj kiu estos poste intima amiko de Fermi kaj utila kunlaboranto. En Pisa, Fermi estis konsilita de la direktoro de la laboratorio de fiziko, nome [[Luigi Puccianti]], kiu konfesis ke estis malmulte instruota al Fermi, kaj ofte li petis al Fermi instuiinstrui ion al li anstataŭe. La sciaro de Fermi pri kvantuma fizko atingis tiom altan nivelon ke Puccianti petis al li organizi seminarion pri tiu temo.<ref>Segrè, pp. 15–18.</ref> Dum tiu tempo Fermi lernis [[tensorkalkulo]]n, nome matematika tekniko inventita de [[Gregorio Ricci]] kaj [[Tullio Levi-Civita]] kiu bezonis pruvi la principojn de [[ĝenerala relativeco]].<ref>Bonolis, p. 320.</ref> Fermi dekomence elektis matematikon kiel sia ĉefa fako, sed tuj ŝanĝis al fiziko. Li restis longe [[memlernanto]], studante ĝeneralan relativeco, [[kvantuma mekaniko|kvantuman mekanikon]], kaj [[atoma fizikon|atoman fizikon]].<ref>Bonolis, pp. 317–319.</ref>
 
En Septembro 1920, Fermi estis akceptita en la fizika departemento. Ekde tiam estis nur tri studentoj en la departemento— nome Fermi, Rasetti, kaj [[Nello Carrara]] — Puccianti permesis al ili libere uzi la laboratorion por ajnaj celoj kiujn ili elektu. Fermi decidis ke ili devus esplori la [[kristalografio]]n de [[Ikso-radioj]], kaj la tri laboris por produkti foton Laue — nome iksoradia foto de [[kristalo]].<ref>Segrè, p. 20.</ref> Dum 1921, sian trian jaron ĉe la universitato, Fermi publikigis siajn unuajn sciencajn verkojn en la itala gazeto ''Nuovo Cimento''. La unua estis titolita "Pri la dinamiko de rigida sistemo de elektraj ŝarĝoj en translacia movo" (''Sulla dinamica di un sistema rigido di cariche elettriche in moto traslatorio''). Signo de estonteco estis ke [[maso]] estis esprimita kiel [[tensoro]] — nome matematika konstruaĵo komune uzata por priskribi ion moviĝanta kaj ŝanĝanta en tridimensia spaco. En klasika mekaniko, maso estas [[Skalaro (fiziko)|skalara]] kvuanto, sed en relativeco ĝi ŝanĝas kun rapideco. La dua artikolo estis "Pri elektrostatiko de uniforme gravitacia kampo de elektromagnetaj ŝarĝoj kaj pri la pezo de elektromagnetaj ŝarĝoj" (''Sull'elettrostatica di un campo gravitazionale uniforme e sul peso delle masse elettromagnetiche''). Uzante ĝeneralan relativecon, Fermi montris ke ŝarĝo havas pezon egala al U/c<sup>2</sup>, kie U estas la elektrostatika energio de la sistemo, kaj c estas la [[lumrapido]].<ref>Bonolis, pp. 317–319.</ref>
 
La unua artikolo ŝajnis montri kontraŭdiron inter la elektrodinamika teorio kaj tiuntiu relativecanrelativeca koncernanta la kalkuladon de la elektromagnetaj masoj, ĉar la iama antaŭdiris valoron de 4/3 U/c<sup>2</sup>. Fermi aliris al tiu afero la venontan jaron per artikolo nome "Koncerne al kontraŭdiro inter [[elektrodinamiko]] kaj la relativeca teorio pri elektromagneta maso" en kiu li montris ke la ŝajna kontraŭdiro estis konsekvenco de relativeco. Tiu artikolo estis tiom sufiĉe bone rigardiuta ke ĝi estis tradukita al la [[germana]] kaj publikigita en la germana scienca gazeto ''[[Physikalische Zeitschrift]]'' en 1922.<ref>{{cite journal |title=Über einen Widerspruch zwischen der elektrodynamischen und relativistischen Theorie der elektromagnetischen Masse |language=German |journal=Physikalische Zeitschrift |volume=23 |pages=340–344 |url=https://en.wikisource.org/?curid=1059488 |accessdate=17an de Januaro 2013}}</ref> Tiun jaron, Fermi submetis sian artikolon "Pri la fenomenoj okazantaj ĉe [[monda linio]]" (''Sopra i fenomeni che avvengono in vicinanza di una linea oraria'') al la itala gazeto ''I Rendiconti dell'Accademia dei Lincei''. En tiu artikolo li ekzaminis la Principon de Ekvivalento, kaj enkondukis la tiel nomita "Koordinatoj de Fermi". Li pruvis ke sur monda lino apuda al la tempolinio, spaco kondutas kvazaŭ ĝi estas [[Eŭklida spaco]].<ref>Bertotti, Bruno (2001). "Fermi's Coordinates and the Principle of Equivalence". En Bernardini, C.; Bonolis, Luisa. Enrico Fermi: His Work and Legacy. Bologna: Società Italiana di Fisica: Springer. pp. 115–125. ISBN 88-7438-015-1. OCLC 56686431. p. 115.</ref><ref>Bonolis, p. 321.</ref>
 
[[File:World line2.svg|left|thumb|[[Lumkonuso]] estas tridimensia surfaco de ĉiuj eblaj lumradioj alvenante kaj elirante el punkto en [[spactempo]]. Ĉi tie, oni priskribas ĝin kun unu spaca dimensio forprenita. La tempolinio estas la vertikala akso.]]
Linio 44:
==Profesoro en Romo==
==Manhatana Projekto==
Pro politikaj kialoj – lia edzino estis jud-devena – li en 1938, post la ceremonio de la ricevo de la Nobela Premio en Svedio, forlasis la [[faŝismo|faŝisman]] Italion kaj ekloĝis en [[Usono]]. En [[1939]] li akiris profesoran postenon en la [[Kolumbia Universitato]] de [[Novjorko]]; ekde [[1942]] li laboris en [[Ĉikago]], kie li aktive partoprenis la produktadon de la unua [[atombombo]]. En la jaro [[1945]] li laboris dum ioma tempo en la Los Alamos Laboratorio, [[Nov-Meksiko]], poste li revenis al Ĉikago.
 
==Postmilita verko==
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Enrico_Fermi"