Mustafa Kemal Atatürk: Malsamoj inter versioj

[[Dosiero:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|eta|dekstramaldekstra|La juna Mustafa Kemal, flanke al lia patrino, Zübeyde Hanım, kaj lia fratino, Makbule Hanım.]]

Atatürk naskiĝis en la urbo [[Tesaloniko]] en norda [[Grekio]] en [[1881]].<ref>Anastassiadou (1997), paĝo 71</ref> Pro la tiama Turka tradicio pri naskiĝnomoj, li ricevis nur la nomon ''Mustafa'' ("elektito"). Lia patro, Ali Riza Efendi, estis oficisto de [[dogano]], kiu mortis kiam Mustafa ankoraŭ estis infano.

La komencon de preparado por lia pli malfrua kariero oni povas meti en la jaron [[1893]], kiam li, kiel nur dekdujara knabo, komencis studi ĉe la milita gimnazio en [[Tesaloniko]], kie la aldonan nomon ''Kemal'' ("perfekteco") lia instruisto de [[matematiko]] donis al li pro lia inteligenteco.<ref>{{citaĵo el la reto |url=http://www.turkishembassy.org/index.php?option=com_content&task=view&id=300&Itemid=317 |titolo=Mustafa Kemal Atatürk |alirdato=3-a de februaro 2017 |dato= |eldoninto=Turkia ambasado |lingvo= en|arkivurl= |arkivdato= |citaĵo= }}</ref> En [[1895]]—nur dekkvarjaraĝa—Mustafa Kemal eniras la militan universitaton ĉe [[Bitola]] (kiu hodiaŭ estas en suda [[Makedonio]]). Li diplomiĝis en [[1905]] kaj estis sendita al [[Damasko]] kiel [[leŭtenanto]]. En [[1907]], nun [[kapitano]], li ricevis militoficon en Tesaloniko, kie li aliĝis al la ''Komitato por Unio kaj Progresado'' (alinome la [[Junaj Turkoj]]), kiu kontraŭis la Otomanan registaron.

Ĉefaj ideoj de la kemalisma movado estis [[naciismo]] kaj registaro de burĝo. La forto de okupintaj taĉmentoj de [[Britio]] devigis la sultanon proklami novajn balotojn en [[parlamento]]n. En tiuj ĉi balotoj en [[1919]] plimulton de voĉoj akiris kemalistoj kaj Kemal estis elektita deputito je '''Erzurum'''. En [[marto]] de [[1920]] la brita registaro igis okupi Istanbulon, la sultano proklamis Kemalon kaj liajn samideanojn kiel ribelulojn kaj en [[aprilo]] li demisiigis la parlamenton. La kemalistoj kunvokis ĝis [[Ankaro]] novan parlamenton, kiun ili nomis La Granda Nacia Kunveno (GNK). La prezidanto fariĝis Mustafa Kemal. La kunveno oficiale proklamis militon al intervenintoj. Kemal volis en sia politiko apogi sin kontraŭ [[kapitalismo|kapitalismaj]] ŝtatoj, sed dekomence restis al li nenio alia ol serĉi helpon ĉe [[bolŝevismo|bolŝevikoj]]. Li faris multe da kontraktoj kun [[Sovetunio|sovetaj respublikoj]], sed kiujn li poste klopodis apliki minimume. Mustafa Kemal ne estis samideano de komunismaj ideoj, dum la tuta sia vivo li restis revolucia burĝa reformisto. Bone trafas tion lia eldiraĵo el la unuaj jaroj de la monda ekonomia krizo: "En Turkio ne estos bolŝevismo, ĉar la unua celo de la turka registaro estas doni al popolo liberecon kaj feliĉon."

Batalo kontraŭ [[Grekio]] estis farita sur rivero [[Sakary]] en [[aŭgusto]] de [[1921]]. Post tiu ĉi 22-taga kunpuŝiĝo, gvidita de Mustafa Kemal, sekvis cedo de la malamiko. Reveninte Ankaron GNK donis al Kemal titolon '''"Gazi'''" (heroa), kio estis la plej supera ebla tradicia titolo de islamanaj militistoj.

La [[13-an de oktobro]] de [[1923]] Kemal donis proponon por aldono al konstitucio, en kiu li volis oficiale movi la ĉefurbon el [[Istanbulo]], la sidejo de la osmanidaj regintoj kaj la [[kalifo]] (tiam la eklezia kapo de [[Islamo]]—post la fuĝo de la [[sultano]], lia frato fariĝis kalifo), en [[Ankaro]]n, kiun li preferis precipe per ties situo: meze de la lando la urbo estas pli defendebla milite. Post ŝtorma diskuto li sukcesis realigi tiun ĉi proponon. Streĉo en GNK dume atingis kulminon. En atmosfero de registara krizo Kemal venis kun plua aldono al la konstitucio, per kiu devis estis respublikana formo de la ŝtato. La [[29-an de oktobro]] de [[1923]] tiel estis proklamita Turka respubliko frunte kun Mustafa Kemal kiel ties unua prezidento. Ĉefministro fariĝis '''[[İsmet İnönü|İsmet Paŝao İnönü]]'''.

En la jaro [[1925]] estis enpraktigita internacie valida erao. En la origina kalendaro oni kalkulis ekde la jaro [[622]] de '''[[hiĝro''']] – fuĝo de [[Mohamedo]] ĝis [[Medino]] kaj ĝi estis fondita en cikloj de [[Luno]], ne do en cirkulado de [[Tero]] ĉirkaŭ [[Suno]]. La saman jaron estis ankaŭ farita reformo de vestado, kiu malpermesis portadon de la [[fezo]] (rondforma felta [[ĉapo]], ofte kun [[kvasto]]) kiel "simbolon de [[feŭdismo]]". Realigi tiun ĉi reformon estis multe pli malfacile ol eble ŝajnas. Neniu kapablis kuraĝi eliri en la straton en eŭropa "kostumo" kun [[kravato]] kaj [[fedoro]]. La [[24-an de aŭgusto]] de [[1925]] Kemal mem unue kuraĝis fari tion kaj pruvis, ke tiu ĉi faro havis grandan signifon, estas eĉ fakto, ke tiu ĉi dato aperas en la oficiala [[biografio]] de Kemal inter liaj plej gravaj personaj datoj.

La [[24-an de novembro]] de [[1934]] GNK de Turkio donis al Mustafa Kemal familian nomon ''Atatürk'', kio en traduko signifas Patro de Turkoj. Lia plena nomo poste sonis: Gazi Mustafa Kemal Atatürk (aŭ "Heroa Elektita Perfekta Patro de Turkoj"). Tamen, GNK malpermesis ke la nomo estu donita al alia persono.<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.isteataturk.com/haber/print.php?haberno=19|titolo=Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı|dato=24-a de novembro 1934|eldoninto=www.isteataturk.com|lingvo2lingvo=tutr|alirdato=3-a de februaro 2017}}</ref>

Mustafa Kemal Atatürk mortis la [[10-an de novembro]] de [[1938]], en la [[palaco Dolmabahçe]], post longedaŭra malsano.<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.turizm.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF62979E318A6960C3|titolo=Atatürk'ün Hayatı|lingvo=tr|alirdato=3-a de februaro 2017}}</ref>

{{Projektoj|qvikicitaro=Mustafa Kemal Atatürk}}