Historio de la urbo Freiburg im Breisgau: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Alois (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
Alois (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 171:
En aŭgusto 1914 Mulhouse dufoje mallongatempe estis konkerita de francaj trupoj, tiam oni deportis multajn civilulojn al Francio (vidu ankaŭ [[Geschichte des Elsaß#1914–1918: ErsterWeltkrieg|Historio de Alsaco]])
Entute daŭre de la milito proksimume 100.000 vunditoj nombriĝis en la lazaretoj de la urbo.<ref>''Alltagsleben im Krieg. Freiburg 1914–1918.'' In: ''Stadt und Geschichte. Neue Reihe des Stadtarchivs Freiburg im Breisgau.'' Heft 15, Schillinger-Verlag 1994, Freiburg i. Brsg, ISBN 3-89155-155-X, S. 7.</ref>
Ankaŭ la listoj de la mortigitoj plilongiĝis, kaj jam fine de 1914 ilin oni ne plu publikigis en la gazetoj. La Unua mondmilito ankaŭ la civilan loĝantaron trafis amar. La malbona stato de prizorgado<ref>Michael Schmidt-Klingenberg: [http://www.spiegel.de/spiegel/spiegelspecial/d-30300035.html ''Der Kampf in den Küchen.''] In: ''Spiegel spezial.'' 1/2004. (online auf: ''spiegel.de'' 30. März 2004)</ref> (vidu ankaŭ [[Deutsche Wirtschaftsgeschichte im Ersten Weltkrieg]]) kaj la fluoj de rifuĝintoj el Alsaco estis pezaj ŝarĝoj por la civitanoj.
{| class="wikitable float-left"
|-
! jaro
! nombrol<br />bombatakoj
! bomboĵetoj
|- align="right"
| 1914 || 3 || 15
|- align="right"
| 1915 || 6 || 50
|- align="right"
|1916 || 3 || 43
|- align="right"
|1917 || 7 || 102
|- align="right"
|1918 || 6 || 78
|- align="right"
|'''entute'''. || '''25''' || '''289'''
|}
La Unua mondmilito - la unuan fojon la 14 d decembro 1914 - la franca aerarmeo (ĝi tiam estis unuaranga) jcetis bombojn sur la nearmitan kaj [[malfermita urbo|malfermitan urbon]]. Lagermana supera komando en tio vidis rompon de la internacijuraj limigoj laŭ la [[Konvencioj de Hago en 1899 kaj 1907|konvencioj de Hago]]; La aermilito ankaŭ kontraŭ civilaj celoj eskalis pli kaj pli.
La registaro de la Germana regno eluzis la atakojn tuj [[Propagando en la Unua mondmilito|propagand]]: ''nomojn kaj specojn de vundiĝoj, prefere de infanoj plej rpide mesaĝu ĉi tien'' (nome al la ĝenerala stabo en Berlino)''.<ref>Andrea Haußmann: ''Alltagsleben im Krieg, Freiburg 1914–1918.'' Schillinger Verlag, Freiburg 1994.</ref> Pro ĝia proksimeco al la fronto la alianculaj aviadiloj kaj Zepelinoj bombadis Freiburg entute 25-foje.<ref>Heiko Haumann, Hans Schadek (Hrsg.): ''Geschichte der Stadt Freiburg.'' Bd. 3: ''Von der badischen Herrschaft bis zur Gegenwart.'' Stuttgart 2001, ISBN 3-8062-1635-5, S. 263.</ref><ref>Oskar Haffner: ''Kriegschronik der Stadt Freiburg 1914–1918.'' 1924, S. 13.</ref> kaj tiel pli ofte ol aliajn germanajn urbojn.
La aeratakoj ŝanĝis la publikan vivon pli kaj pli. en decembro 1914 dum aeratakoj validis elirmalpermeso; ekde aprilo 1916 oni devis fari [[Malheligo (aerprotektado)|aerprotektadon]]. En majo 1916 la urbo reduktis la publikan lumigadon al kvarono, en majo 1917 oni tute ĉesigis ĝin.<ref>''Alltagsleben im Krieg. Freiburg 1914–1918.'' In: ''Stadt und Geschichte. Neue Reihe des Stadtarchivs Freiburg im Breisgau.'' Heft 10, Schillinger-Verlag, Freiburg i. Brsg 1994, ISBN 3-89155-155-X, S. 7.</ref> Dum la plej forta aeratako, de francoj la 15-an de aprilo 1917, oni devis priplori 31 mortviktimojn.<ref>Gerd R. Ueberschär: ''Freiburg im Luftkrieg: 1939–1945.'' Freiburg im Breisgau 1990, ISBN 3-87640-332-4, S. 45.</ref>
La situo de la bomboĵetoj montras, ke la provizigaj vojoj tra la urbo al la fronto estis la celo de la ĵetoj, ĉar en Freiburg ne estis militogravaj celoj, d. h. nek fortreskonstruaĵoj, specialaj artilerikonstruaĵoj, nek pli grandaj trupokontingentoj aŭ gravaj armilproduktaj entreprenoj<ref>Gerd R. Ueberschär: ''Freiburg im Luftkrieg 1914–1945.'' Freiburg im Breisgau 1990, ISBN 3-87640-332-4, S. 47.</ref> Sed la Farmakologia
instituto produktis militogravajn fuzeopinglojn.
, dum la Suprarejna Metalvarfabriko produktis grenadojn, obusojn kaj ŝarĝaŭtojn.<ref>Steve Przybilla: [http://www.stuttgarter-nachrichten.de/inhalt.erster-weltkrieg-als-in-freiburg-bomben-fielen-die-anfaenge-des-luftkriegs.47b97483-cc0d-474d-a1b5-7a2c04d5bbcf.html ''Erster Weltkrieg: Als in Freiburg Bomben fielen – Die Anfänge des Luftkriegs.''] www.stuttgarter-nachrichten.de, 11. März 2014</ref>
Krome la Frajburganoj vidis kaj aŭdis la militon en la proksima Alsaco: La kanonpafadoj sur la altoj de la [[Vogezoj]] aŭdeblis kaj videblis.
Baldaŭ montris sin kiel ĉie en la regno makoj je la prizorgado de la loĝantaro. La iom post iom eldonitaj nutraĵkartoj kaj ricevpermesoj por la bezonaĵoj de la ĉiutaga vivo ne valoris la paperon. Kiam rariĝis la faruno, oni almiksis al la pano terpomamelon, kaj kiam ankaŭ la terpomoj rariĝis, troviĝis pliaj aldonaĵoj en la militpano, ekzemple brano, maizo, hordeo, lentoj kaj eĉ segpolvo. Kiam en somero 1916 oni devis forliveri ĉiujn biciklopneŭojn, en Freiburg 10.000 bicikloj mankis por la transporto. Ledo apartenis al la krudmaterialo, kiu jam je la militkomenciĝo ne plu estis je dipono por civilaj celoj. Baldaŭ la plimulto de la Frajburganoj surhavis unuecajn suojn el ŝtofo kun lignaj plandoj aŭ iris nudpiede en somero. En julio 1917 oni devis fordoni la plej multajn sonorilojn de la katedralo. Post la fiasko de la {{German printempa ofensivo 1918]] kaj ekde aŭgusto [[nigra tago de la germana armeo|la malvenko estis antaŭvidebla]], en oktobro la [[hispana gripo]] atakis la subnutratajn loxantojn kaj la vunditoj en la lazaretoj; en Freiburg mortis je ĝi 444 homoj.<ref name="ReferenceC">Roger Chickering: ''The Great War and Urban Life in Germany: Freiburg 1914–1918''. Cambridge University Press, Cambridge 2007, ISBN 0-521-85256-0 = Roger Chickering: ''Freiburg im Ersten Weltkrieg. Totaler Krieg und städtischer Alltag 1914–1918''. Schöningh, Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-76542-0.</ref>
Matenon de la 9-a novembro 1918 kunvenis, malobeante la ordonojn de la superuloj, pli ol 9.000 soldatoj kunvenis sur la Karlsplatz. Je siaj uniformoj ili portis ruĝajn [[kokardo]]jn. Militpolico pafis, sed neniu vundiĝis. Oratoroj admonis pri prudento, postulis pacon kaj liberecon. Kiam posttagmeze venis la mesaĝo, ke [[Philipp Scheidemann]] en Berlino proklamis la respublikon, transprenis unue [[Laborista kaj soldata konsilantaro| soldataj konsilantaroj]] transprenis la urbon. Vespere ili unuigis sin kun [[Laborista kaj soldata konsilantaro|laboristaj konsilantaroj]], por konservi juron kaj ordon en Freiburg.<ref name="ReferenceC" />
== La [[Vajmara Respubliko]] ==
[[Dosiero:Notgeld Freiburg ABC.jpg|eta|[[necesmono]] (Notgeld) en Freiburg kun la subskribo de ĉefurbestro [[Emil Thoma]], 30-a de marto 1920]]
[[Dosiero:Notgeld Freiburg A.jpg|eta|bileto A de la [[Serienschein|serio]] de 1920]]
La reŭnuiĝo de Alsaco kun Francio post la malvenko en la milito signifis por Freiburg la perdon de parto de la ĉirkaŭregiono. Per la instalo de [[senmilitista zono]] (entmilitarisierte Zone) de 50 km larĝeco, en kiu ankaŭ industriaj konstruaĵoj estas malpermesitaj, la urbo krome perdis sian garnizonon. Ambaŭ kontibuis al la ekonomia malkresko de la regiono.
En la juna [[Vajmara Respubliko]] en 1920 la 68-jara advokato, deputito de la [[Deŭtsche Zentrumspartei|Zentrumspartei]] kaj parlamentprezidento [[Constantin Fehrenbach]] post la disrompiĝo de la [[Koalicio de Weimar]] fariĝis kanceliero de minoritata registaro el [[Deutsche Zentrumspartei|Zentrum]], [Deŭtsch Demokratische Partei]] kaj [[Deŭtsche Volkspartei]], sed jam en majo 1921 pro la malkonkordo de la koalicio pri la plenumo de la [[Traktato de Versajlo]] demisiis. Sukcedis post li la iama badena financministro, la maldekstra deputito de la Zentrumspartei el Freiburg [[Joseph Wirth]] kun sia kabineto el socialdemokratoj, Demokratische Partei kaj Zentrum. Li devis komenci la malpopularan [[Plenumpolitiko]]n (Erfüllungspolitik). Serĉante aliancanojn kontraŭ la venkintaj potencoj Wirth kune kun sia ministro pri eksteraj aferoj [[Walther Rathenau]] la 16-an de aprilo 1922 kun ruslando la [[Traktato de Rapallo|Traktaton de Rapallo]] kaj tiel gvidis Germanion el la eksterpolitika izoliteco. En novembro Wirth demisiis pro koalicikvereloj.
En la jaro 1923 je iniciato de la franca parlamentdeputito kaj pacifisto [[Marc Sangnier]] dum la 3-a Internacia Packongreso en Freiburg proksimume 7000 homoj el 23 ŝtatoj kunvenis, por konsili pri vojoj al malpliigo de malamo inter la nacioj, al interkompreniĝo inter la nacioj kaj la superado de la milito. Unu el la partoprenantoj estis la postea pacnobelpremiito [[Ludwig Qidde]].
Je distriktreformo en 1924 oni dissolvis la distrikton Breisach kaj aldonis ties municipojn al la distrikto Freiburg.
La [[NSDAP]] en Breisgau jam antaŭ 1933 estis tre aktiva, sed hejmregione enradikiĝinta Zentrumspartei kaj forta socialdemokratio malhelpis en Freiburg pli fruan potenctransprenon de la nazioj, kiel ĝuste en la urbo de Goethe [[Weimar]] okazis jam en 1932. Dum vizito de Hitler en 1932 en la Mösle-stadiono okazis en la stadiono protestmanifestacioj de la Frajburga loĝantaro. Oni diras, ke li de tiam daŭre evitis la urbon Freiburg. Ju pli la ekonomia situacio malboniĝis, des pli la respubliko de Weimar perdis la apogon de la loĝantaro. Dum aranĝo memore al la fondo de la regno de Bismarck la 18-an de januaro 1933 la german-nacia, badena federacilanda deputito [[Paul Schmitthenner]] en Freiburg insiste vokis al ''fortigo de la germana militpreteco en la kredo al venonta granda Germana Regno, kiu uzas la germanajn fortojn kaj eliminas la malfortojn, konkordigas kapitalon kaj laboron, surtera regno en pompo kaj glogo''.<ref>Ernst Otto Bräunche u. a.: ''1933 Machtergreifung in Freiburg und Südbaden.'' Verlag Karl Schillinger, Freiburg 1983.</ref>
[[Dosiero:Where the Eagle of the Third Reich once hung.JPG|eta|loko je la ekstera muro de la universitata konstruaĵo, je kiu antaŭe la suverenecaglo de la Tria Regno estis fiksita]]
== Nacisocialismo ==
[[Dosiero:Mahnmal Gurs.JPG|links|eta|Pensiga monumento en formo de trafiksigno por memorigi al la deportado de frajburgaj judoj en la [[Naziaj koncentrejoj|Konzentrationslager Gurs en Sudfrancio]]]]
La "[[Nazia potencopreno en Germanio|Machtergreifung]]" de la nacisocialistoj fine de januaro 1933 en Berlino kaŭzis ankaŭ en Freiburg rapidan brunan potenctransprenon:
* la 6-an de marto la nazioj sen konsento de la ĉefurbestro [[Karl Bender (ĉefurbestro)|Karl Bender]] hisis la [[svastikoflago]]n je la urbodomo de Freiburg, dum kio la Kreisleiter kaj eldonanto de la batalgazeto de la ncisocialistoj de Oberbaden {{Der Alemanne]] [[Franz Kerber]] kaj la [[SA]]-gvidanto [[Hanns Ludin]] faris paroladon de la balkono.<ref name="Ecker, Pfanz-Sponagel">Ulrich P. Ecker, Christiane Pfanz-Sponagel: ''Die Geschichte des Freiburger Gemeinderats unter dem Nationalsozialismus.'' Schillinger Verlag, Freiburg 2008, ISBN 978-3-89155-336-7.</ref>
* la 10-an de marto la Reichskommissar por Baden [[Robert Wagner (Politiker)|Robert Wagner]] ordonas unuajn paŝojn por sekureco kaj ordo en la lando Baden, dekretas kunvenmalpermeson por SPD kaj KPD kaj ordonas "Schutzhaft" por marksismaj gvidantoj. La saman tagon rapidjuĝejo en Freiburg kondamnas la SPD-funkciulon Seger pro la armiltrovoj en la sindikatodomo de Freiburg.<ref name="Ecker, Pfanz-Sponagel" />
| |||