|
'''KontraŭpartikloAntipartiklo''' (aŭ<ref> '''Antipartiklo''' laŭ [[NPIV]] kiu indikas la jenajn: ''antipartiklo, antimaterio, antineŭtrino'' (Vidu ankaŭ reten vortaro.net [http://vortaro.net/#anti-])</ref> (aŭ kelkfoje '''kontraŭpartiklo''') en [[fiziko]] estas [[elementa partiklo]], ĝemela al iu alia partiklo - t.e. havanta saman [[maso]]n kaj [[spino (fiziko)|spinon]], sed malsama pro la signo de iu [[kvantuma nombro]] ([[ŝargo]], [[kolorŝargo]], [[bariona nombro|bariona]] aŭ [[leptona nombro]]).
Ĉiu partiklo havas kontraŭpartiklonantipartiklon. En ĉiu paro partiklo-kontraŭpartikloantipartiklo, elekto kio estas "partiklo" estas iom arbitra, sed kiam la "partiklo" estas elektita por ĝi ekzistas nur unu para kontraŭpartikloantipartiklo. En okazo de [[elektrono]]j kaj [[nuklono]]j, elekto de baza "partiklo" estas evidenta, ĉar absoluta plimulto de [[substanco]] en naturo estas konstruita el ili. Elekto de negative ŝarĝitaŝargita [[elektrono]] kiel "partiklo" (kaj de [[pozitrono]] kiel ĝia kontraŭpartikloantipartiklo) logike postulas, ke ankaŭ por [[muono]]j kaj [[taŭono]]j estu elektita la negative ŝargita kiel "partiklo". Sekve, tiuj tri partikloj difinas iliajn simetriajn [[neŭtrino]]jn kiel partikloj. Por [[bariono]]j "partikloj" difiniĝas laŭ ĉeno de disfaloj pro konservo de [[bariona nombro]]. Por aliaj partikloj, kiel [[mezono]]j, elekto de "partiklo" en ĉiu paro estas plejparte bazita je tradicio.
Materio farita el antipartikloj estas nomata '''[[antimaterio]]'''.
== Ekzisto de kontraŭpartiklojantipartikloj ==
KontraŭpartiklojAntipartikloj estas unue prediktitaj de [[Paul Dirac]]. La [[ekvacio de Dirac]], kiun li kreis en [[1928]], imanente enhavis solvojn kun negativaj valoroj de [[energio]]. La malapero de [[elektrono]] kun negativa energio signifas ke aperas nova partiklo kun pozitiva energio kaj pozitiva [[ŝargo]], kiu, do, estas kontraŭpartiklo al elektrono. Tia partiklo - la [[pozitrono]] - estis vere trovita en [[1932]].
[[Dosiero:Just your average backyard low energy anti-proton accelerator (2280414954).jpg|thumbeta|300px|Akcelilo de [[antiprotono]]j ĉe la [[CERN]].]]
Poste en eksperimentoj[[eksperimento]]j oni malkovris, ke ne nur elektrono, sed ĉiuj aliaj partikloj havas kontraŭpartiklojnantipartiklojn. En [[1936]] [[muono]] μ<sup>−</sup> kaj kontraŭmuono μ<sup>+</sup> estis trovitaj en [[kosmaj radioj]], kaj en [[1947]] oni ankaŭ trovis [[piono]]jn kaj kontraŭpionojnantipionojn (π<sup>−</sup> kaj π<sup>+</sup>). En [[1955]], dum eksperimentoj per [[partikla akcelilo]] oni registris kontraŭprotononantiprotonon kaj en [[1956]] kontraŭneŭtrononantineŭtronon. Ĝis nun oni observis kontraŭpartiklojnantipartiklojn por preskaŭ ĉiuj observitaj partikloj.
== Vere neŭtralaj partikloj ==
Por kelkaj neŭtrale ŝargitaj partikloj oni ne povas ŝanĝi ion ajn por krei ĝemelan partiklon. Pri tiuj oni ne diras, ke por ili ne estas kontraŭpartikloantipartiklo - anstataŭe oni diras ke partiklo kaj kontraŭpartikloantipartiklo kongruas. Tiaj partikloj nomiĝas ''vere neŭtralaj''. Al ili apartenas [[fotono]], neŭtrala [[piono]], [[eta-mezono]] kaj aliaj [[kvarkonio]]j, [[bosono de Higgs]], [[Z-bosono]], [[gravitono]] kaj eble kelkaj aliaj. Oni notu, ke ofte neŭtrale ŝargitaj partikloj tamen ne estas vere neŭtralaj kaj havas nekongruajn kontraŭpartiklojnantipartiklojn - ekzemple, [[neŭtrono]], ĉiuj [[neŭtrino]]j, neŭtrala [[kaono]] ktp.
Ĉiuj ĝis nun trovitaj vere neŭtralaj partikloj estas [[bosonoj]], sed teorie devas ankaŭ ekzisti vere neŭtralaj [[fermionoj]] (la t.n. [[partikloj de Majorana]]).
== Apero kaj [[anihilo]] ==
KontraŭpartiklojAntipartikloj naskiĝas dum kolizioj de [[partikloj]] kun energioj pli grandaj ol lima valoro por [[Naskiĝo de paroj|naskiĝo de paro]]. En laboratoriaj kondiĉoj tiaj energioj atingeblas per [[partikla akcelilo|akceliloj]]. Poste oni povas konservi tiajn partiklojn en [[konserva ringo|konservaj ringoj]] je tre pura [[vakuo]]. En naturo paroj de partikloj kaj kontraŭpartiklojantipartikloj aperas pro kontakto de [[kosmaj radioj]] kun [[substanco]], ekzemple de Tera [[atmosfero]]. Krome, [[astrofiziko|astrofizikistoj]] kredas ke ili aperus apud [[pulsaro]]j kaj [[aktiva kerno|aktivaj kernoj]] de [[galaksio]]. En [[teoria fiziko]] estas pruvita naskiĝo de kontraŭpartiklojantipartikloj ([[pozitrono]]j kaj kontraŭanti-[[nukleono]]j) dum [[akrecio]] de substanco al [[nigra truo|nigraj truoj]]. Dum malapero de malmultemasaj [[nigra truo|nigraj truoj]] ankaŭ aperas iom da kontraŭpartiklojantipartikloj. Ĉe temperaturoj, pli grandaj ol [[senvarianta energio]] de la partilojpartikloj, paroj de partiklo kaj kontraŭpartikloantipartiklo ekzistas en ekvilibro kun substanco kaj radiado. Tiaj kondiĉoj povas ekzisti en kernoj de multepezaj [[stelo]]j.
Laŭ [[teorio de varmega Universo]], en fruaj tempoj de disvastigo de Universo materio kaj [[ kontraŭmaterioantimaterio]] estis en ekvilibro. Poste, laŭ modeloj de [[granda unuigita teorio]], efektoj de rompo de C- kaj CP-senvarianteco en neekvilibraj procedoj kaj nekonservo de [[bariona nombro]] kondukis al nesimetrio de Universo, do nun pozitronoj kaj kontraŭanti-nukleonoj ([[ kontraŭmaterioantimaterio]]) preskaŭ ne troveblas en naturo. ▼
Se partiklo kolizias kun sia kontraŭpartikloantipartiklo, okazas fenomeno de [[anihilo]]. ▼▲Laŭ [[teorio de varmega Universo]], en fruaj tempoj de disvastigo de Universo materio kaj [[kontraŭmaterio]] estis en ekvilibro. Poste, laŭ modeloj de [[granda unuigita teorio]], efektoj de rompo de C- kaj CP-senvarianteco en neekvilibraj procedoj kaj nekonservo de [[bariona nombro]] kondukis al nesimetrio de Universo, do nun pozitronoj kaj kontraŭ-nukleonoj ([[kontraŭmaterio]]) preskaŭ ne troveblas en naturo.
== Referencoj ==
▲Se partiklo kolizias kun sia kontraŭpartiklo, okazas fenomeno de [[anihilo]].
<big>{{referencoj}}</big>
[[Kategorio:Partikla fiziko]]
| 