Meksiko: Malsamoj inter versioj

'''Meksiko''' ([[Hispana lingvo|hispane]]: ''México'', oficiale: ''Estados Unidos Mexicanos''), oficiale la '''Unuiĝintaj Meksikaj Ŝtatoj''', estas federacia [[respubliko]] konstitucia en [[Nordameriko]], kiu konsistas el 31 ŝtatoj kaj federacia distrikto kiu estas [[Meksikurbo]]. Norde ĝi limas alkun [[Usono]]; sudokcidente kun la [[Pacifika oceano]]; sudoriente kun [[Gvatemalo]], [[Belizo]], kaj la [[Kariba Maro]]; kaj oriente troviĝas la [[Meksika golfo]].

La meksika surfaco ampleksas proksimume 2 milionojn da km², kiukio atingas la dek kvaran pozicion inter la plej grandaj landoj el la mondo. En tiu ĉi teritorio loĝas pli ol 117 milionoj da personoj, estas la [[ŝtato]] plej granda laŭ nombro da hispanparolantoj.

* '''KomunaPopulara nomo''': México (''Meĥiko''; la sono de la ikso estas escepto laŭ la kutima prononco en la [[hispana lingvo]], ĉefe en Meksiko). Vidu artikolon pri la [[Esperantigo de Mexico|nomo de Meksiko en esperanto]].

La '''[[esperantigo]] de''' la [[hispana lingvo|hispanlingva]] vorto '''''México''''' [MEĥiko] estas malfacilaĵo.

: ''[...] ni neniam devas diri "Meksikujo"; ni devus diri "Meksiko", sed, por fari diferencon inter la urbo kaj la samnoma lando, mi konsilas [...] nomi la urbon "Meksiko" kaj la landon "Meksikio" (kiel [[Alĝero]]-[[Alĝerio]], [[Tuniso]]-[[Tunisio]] k. t. p.).''

La [[Akademio de Esperanto]] en 1974 oficialigis la landnomon "Meksiko" (en la [[Oka Oficiala Aldono]] al la [[Universala Vortaro]]), ĉar tiu formo estas la plej internacia. [[UEA]] kaj ''[[Monato (gazeto)|Monato]]'' uzas nur tiun oficialan formon. La landa Esperanto-asocio nomiĝas [[Meksika Esperanto-Federacio]].

Krome, ĉirkaŭteksto ofte helpas, kiam oni diras nur "Meksiko". Interese, la meksikanoj mem malofte plendas aŭ konfuziĝas kiam oni diras ''México'', kvankam tiu ĉi vorto aludas urbon, ŝtaton kaj landon:.

:''Ankaŭ legu: [[{{Ĉefartikolo|Historio de Meksiko]]''}}

Dum miloj da jaroj, la hodiaŭa Meksiko estis lando de [[ĉasistoj kaj rikoltistoj]]. Antaŭ ĉirkaŭ 9 mil jaroj, la amerikanoj kultivis [[maizo]]n, sed komencis agraran revolucion, stirante al formado de multe pli kompleksaj civilizacioj. La civilizacioj girisŝanĝis konturon de urboj kunper [[skribo]], monumenta [[arkitekturo]], [[astronomio|astronomiaj]] kaj [[matematiko|matematikaj]] studoj, kaj [[armeo]]. Post 4 000 jaroj, ilitiu civilizo estis detruitajtute konkeritaj kaj modifita pro la alveno de hispanaj [[konkistadoro]]j kaj koloniistoj en 1519. Dum tri [[jarcento]]j, dum kiuj la plimulto da loĝantaro de Meksiko estingitajestis ankoraŭ indiĝenoj, ĝi estis koloniata porde [[Hispanio]].

En [[1821]], post la [[Meksika Milito de Sendependeco]] Hispanio agnoskis la sendependecon de [[Meksiko]]. Milito de la lando kun [[Usono]] finiĝis en [[1848]] per perdo de preskaŭ duono de ĝia teritorio. En [[1861]] Meksikon invadis [[Francio]] kaj ĝi regis mallonge ĝis [[1867]]. Poste, la [[Meksika revolucio]] kaŭzis morton de 10% de la loĝantaro. Ekde komenco, Meksiko kiel ŝtato-nacio luktis kun interkonsento pri ĝiasia heredaĵo indiĝena juĝe atribuita kun la postuloj de la modelo de la moderna kulturo okcidenta trudita en [[1519]]. La nomo de la nacio estas derivita de la [[aztekoj|azteka]] ĉefurbo [[Tenoĉtitlano]]. Hodiaŭ, Meksiko estas hejmo por la plej granda nombro de hispan-parolantoj en la mondo, ĝi havas ankaŭ la plej grandan nombron de denaskaj amerikanoj, kiuj parolas la indiĝenajn lingvojn (la plimulto parolas la [[Nahuatl|navatlan]]).

Meksiko dividiĝas en 31 [[subŝtatoj de Meksiko|federaciaj subŝtatoj]] (laŭ la meksika politika kaj jura sistemo ili hispane nomiĝas "estados", sed la e-lingva vorto "ŝtato" havas iom alian difinon, tial [[subŝtatojsubŝtato]]) kaj la [[Meksikurbo|Federacia Distrikto]] estas la ĉefurbo:

Meksiko estas [[demokratio|demokrata]] [[federacio|federafederacia]] [[respubliko]]. La [[konstitucio]] estis aprobita je la [[5-a de februaro]] de [[1917]]. Prezidanto estas elektita pere de universala kaj sekreta balotado por sesjara periodo. Vidu liston de [[Prezidanto de Meksiko|prezidentoj de Meksiko]]. Nuna prezidento estas [[Felipe Calderón]]. La leĝofara povo dependas el la duĉambra kongreso: deputitoj (tri jaroj) kaj senatanoj (ses jaroj).

Vidu artikolojn: